چکیده:

آفتابگردان گیاهی است یکساله که با توجه به اهمیت دانه های روغنی آن ، مطالعه راههای افزایش عملکرد و استفاده از حداکثر امکانات محیطی ، از اهمیت ویژه ای برخوردار است که یکی از روشهای افزایش عملکرد دانه آفتابگردان ، تعیین بهترین میزان آبیاری و کود ازته سرک در این گیاه می باشد .

نتایج بدست آمده در این آزمایش نشان داد که حداقل و حداکثر عملکرد به ترتیب با مقادیر ۴۵/۰ و ۶۵/۰ نسبت آب آبیاری به تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A با احتساب ۱۰ درصد رطوبت حدوداً برابر ۵۰۶۶ و ۶۳۸۰ کیلوگرم در هکتار می شود .

عملکرد دانه در دو سطح کودی ۱۰۰ و ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار از نظر آماری در سطح احتمال ۵ درصد برابر و بیشتر از دو تیمار صفر و ۵۰ کیلوگرم ازت در هکتار گردید . در این آزمایش مشخص شد که افزایش میزان آبیاری تا سطح ۶۵/۰ باعث افزایش عملکرد دانه گردید و افزایش بیش از آن اثر معنی داری بر عملکرد دانه نداشت . در هر صورت ، افزایش میزان آبیاری از ۶۵/۰ تا ۷۵/۰ نسبت آب آبیاری به تبخیر از تشتک تبخیر باعث کاهش راندمان مصرف آب شد . بطور کلی در نسبت ۶۵/۰ آبیاری ، راندمان مصرف آب حدوداً ۱۸/۱ کیلوگرم دانه در متر مکعب و در نسبت ۷۵/۰ معادل ۹۸/۰ کیلوگرم دانه در متر مکعب گردید . رابطه مثبت و قوی بین CGR در زمان گرده افشانی و عملکرد دانه نشان داد که تخمین عملکرد دانه در مرحله گرده افشانی با محاسبه CGR قابل پیش بینی است .

بطور کلی ،در این آزمایش مشخص گردید که در شرایط اقلیمی و ادافیکی محل آزمایش با استفاده از میزان آبیاری ۶۵/۰= IW/EP  و بکار گیری ۱۰۰ کیلوگرم کود ازته سرک، میزان عملکرد دانه بادر نظر گرفتن خسارت پرندگان (حدود ۳۰ درصد) به بیش از ۵/۴ تن درهکتار می رسد .

مقدمه

آفتابگردان گیاهی است یکساله از تیره کمپوزیته ، بی تفاوت نسبت به طول روز و از خانواده گیاهان گلدار از جنس هلیانتوس بوده که دارای گونه های یکساله و چند ساله می باشد .(۱ ,۷و۱۰)

آفتابگردان گیاهی دگرگشن و خود ناسازگار است که میزان عملکرد آن به شدت تحت تاثیر وجود و فعالیت حشرات گرده افشان ، بخصوص زنبور عسل می باشد . پس از سویا و کلزا ، آفتابگردان سومین گیاه یکساله زراعی است که جهت تهیه انواع روغن در دنیا کشت   می شود (۱۴) . آفتابگردان در بیشتر نقاط دنیا رشد و نمو خوبی داشته و در هر یک از قاره های پنج گانه تولید قابل قبولی دارد . اروپا با بیش از ۲۸ درصد تولید جهانی اولین تولید کننده آفتابگردان می باشد . از کشورهای بزرگ تولید کننده آفتابگردان می توان آرژانتین ، روسیه ، اکراین ، فرانسه و رومانی را نام برد (۱۴) در ایران دلایل عمده پایین بودن عملکرد آفتابگردان را به کشت دیم در بیشتر مناطق کم آب کشور نسبت داده اند . به طور کلی با افزایش میزان و یا دفعات آبیاری ، رشد گیاه بهتر و بیشتر شده و در نتیجه  قسمت های مختلف از جمله برگ ها و طبق نیز رشد زیادتری نموده و به این ترتیب با افزایش سطح برگ فتوسنتز نیز افزایش یافته و انتقال مواد به دانه ها بهتر صورت می گیرد که این امر در بهبود عملکرد بسیار موثر است .

مصرف کودهای شیمیایی از جمله کودهای فسفاته قبل از کاشت و کود از ته بصورت سرک در طول فصل رشد ، امکان تغذیه بهتر گیاه را فراهم می آورد . کود ازته رشد رویشی گیاه را افزایش داده و در نهایت سطح سبز محصول و میزان فتوسنتز را بالا می برد . افزایش مصرف کود ازته ، درصد روغن دانه را کاهش داده ولی این کاهش از طریق افزایش عملکرد دانه در هکتار که دانه های روغنی در تهیه روغن ، نیاز به بررسی در مورد راه های افزایش عملکرد و استفاده از حداکثر امکانات محیطی برای رشد بیشتر ضروری به نظر می رسد. آفتابگردان با داشتن درصد روغن و پروتئین بالا می تواند یکی از محصولات مهم در تامین نیازهای داخلی به روغن نباتی و کنجاله باشد.

برای رسیدن به اهداف گفته شده می توان در تعیین بهترین میزان آبی و کودی تحقیق و بررسی نمود .

نام عمومی و نیز نام علمی گیاه آفتابگردان از خصوصیت چرخش آفتابگردان بطرف خورشید منشاء گرفته است . کلمه یونانی هلیانتوس متشکل از دو کلمه هلیوس به معنی آفتاب و آنتوس به معنای گل می باشد . حرکت آفتابگرایی گیاهان جوان آفتابگردان نتیجه خم شدن ساقه در طی دوره رشد سریع می باشد ( ۱۶,۱۳,۱۰) . قطر طبق بیشترین تاثیر را بر بازدهی بـذر دارد . معمولاً برای تولید حداکثر بذر در مزرعه یک قطـر مناسـب وجود دارد ( ۱۵ ) . بطور کلی رطوبت خاک ، استفاده از کود را در حالت کلی بدو طریق توسعه افزایش جذب مواد غذایی و ازدیاد تولید ماده خشک تحت تاثیر قرار می دهد (۸ ).

برای تعیین دور آبیاری توجه به مساله تبخیر و تعرق حائز اهمیت است . در مناطقی که  با محدودیت آب روبرو هستند ، این امکان وجود دارد که زمان آبیاری با مراحل رشد گیاهی ارتباط داده شود (۲۱) . نیاز بیشتر آفتابگردان به آب ، از موقع گل کردن به بعد بوده و چنانچه در موقع گل کردن ، گل آب بموقع صورت نگیرد ، دانه ها پوک می شوند(۶) باجپایی و همکاران ( ۱۲ ) با آزمایشی بر روی خردل نشان دادند که با افزایش سطح آبیاری و کود ازته بکار رفته بترتیب با ۸/۰ نسبت آب آبیاری  به تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A و ۸۰ کیلوگرم در هکتار بالاترین عملکرد دانه حدود ۱۳/۱ تن در هکتار بدست آمد . واکنش آفتابگردان به آبیاری با افزایش عملکردی متجاوز از ۱۰۰ درصد در خاک های خشک امری عادی است . آبیاری ، کود ، آبیاری + کود عملکرد را بترتیب ۳۵ ، ۷۲ ، ۴۷۴ درصد افزایش داد و تیکوف و گریوف ( نقل از مرجع ۵ ) گزارش کردند که بیشترین عملکرد از آبیاری + کود حاصل شد .معلوم شده آفتابگردان هائی که آبیاری می شوند ، حدود ۱۳۰ کیلوگرم در هکتار ازت را برای تولید عملکردی معادل ۳۵۰۰ کیلوگرم در هکتار مصرف می کنند (۴) . در نقاطی که دادن کود ازته سرک ضروری است ، یکبار مصرف آن هنگامی که ارتفاع بوته ها در حدود ۳۰ سانتی متر است ، معمولاً کافی است (۱۰) بادرو رشید (۱۱) گزارش کردند که آفتابگردان با حدود ۱۲۰ کیلوگرم ازت در هکتار بالاترین عملکرد روغن را داده است . افزایش عملکرد دانه از طریق کود ازته گزارش شده است که در آن مقدار واکنش به کود از مقدار رطوبت در خاک تبعیت نمود . همچنین مصرف کود به مقدار زیاد ( ۱۱۲ کیـلوگــرم در هکتار ) ، عملکرد دانه را از حدود ۲/۲ به ۳ تن در هکتار افزایش داد (۴) .  عملکرد مهمترین صفتی است که همواره مورد توجه محققان از جمله به نژادگران بوده و متشکل از سه جزء : الف – تراکم ب – تعداد دانه در طبق ج – وزن دانه می باشد .

آفتابگردان  Helianthus annuus

عضو خانواده‌ای بزرگ از گیاهان گلدار بنام تیره کاسنی «آستراسه» یا کامپوزیته است، اسم جنس متشکل از دو کلمه Helios به معنی آفتابگردان وAnthons به معنای گل است. خاستگاه آن احتمالاً  جنوب غربی ایالات متحده بین شمال مکزیک وبنراسکا می‌باشد. آفتابگردان اهلی یک گیاه ۱ ساله بلند – راست بی‌شاخ و برگ دارای اجزای بزرگ با یک گل درشت طلایی است که بذرهای آن اغلب مصرف خودآرایی دارد و به دلیل آن که حاوی روغن است از آن روغن‌کشی می‌شود. استفاده از بذرهای آفتابگردان به عنوان دانه خوراکی به بومیان آمریکا مربوط می‌شود که با مخلوط کردن آن آرد ذرت و آرد دانه آفتابگردان نان نازکی تهیه می‌کردند و از آرد آفتابگردان و عصاره طبق، دارد داروهایی برای رفع زهر نیش مار عینکی و مداوای بیماریهای ریه استفاده می‌شده است. در زمینه استخراج مواد رنگی از پوسته دانه آفتابگردان و روغن از مغز دانه برای مصارف زیبایی در منابع مختلف سخن به میان آمده است و تا اواخر قرن ۱۶ آفتابگردان به عنوان گیاه زینتی سراسر اروپای غربی و شرقی تا انگلستان را فرا گرفت.

ارقام دیپپلوئید۲n = 34 و n =17، و ارقام تترا پلوئید مصارف زیستی دارند  ۲n = 68 و نوعی از آن که هگزاپلوئید است ۲n = 102  پس آفتابگردان در تولید روغن از دانه‌ها، مصارف آجیلی و تنقلات کاربرد دارد و از آنجا که ساقه قطوری تولید می‌کند می‌تواند در تهیه خمیر کاغذ و نئوپان نیز استفاده شود. و در تهیه سیلونیز حائز اهمیت است.

آفتـابگـردان

ارقام زراعی آفتابگردان که امروزه در نقاط مختلف دنیا زراعت می‌شوند در ۳ گروه جمع‌بندی می‌شوند:

ارقام سنتتیک

ارقام هیبرید

ارقام تجاری