پایان نامه ساختار و تشکیلات حکومتی ایران از دوره خلفای راشدین تا عصر مامون  مربوطه  به صورت فایل ورد  word و قابل ویرایش می باشد و دارای ۱۷۶  صفحه است . بلافاصله بعد از پرداخت و خرید لینک دنلود پایان نامه ساختار و تشکیلات حکومتی ایران از دوره خلفای راشدین تا عصر مامون نمایش داده می شود، علاوه بر آن لینک مقاله مربوطه به ایمیل شما نیز ارسال می گردد

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات پژوهش ۱
۱-۱- مقدمه ۲
۱-۲- بیان مسئله ۵
۱-۳- علل انتخاب موضوع، اهمیت و فایده آن ۵
۱-۴- اهداف پژوهش ۶
۱-۵- سئوال اصلی پژوهش ۶
۱-۶- سئوالات فرعی پژوهش ۶
۱-۷- فرضیه های اصلی پژوهش ۶
۱-۸- فرضیه های فرعی پژوهش ۶
۱-۹- پیشینه پژوهش ۶
۱-۱۰- روش پژوهش ۷
۱-۱۱- سازمان دهی پژوهش ۷
۱-۱۲- بررسی منابع ۸
فصل دوم: ساختارحکومتی ایران درزمان ساسانیان ۱۴
۲-۱- تشکیلات اداری حکومت ساسانی ۱۵
۲-۲- ساختارسیاسی ایران دردوره ساسانی ۲۱
۲-۳- اوضاع اجتماعی ایران دردوره ساسانی ۲۵
۲-۴- اوضاع اقتصادی ایران دردوره ساسانی ۳۱
۲-۵- دلایل انقراض حکومت ساسانی ۳۸
فصل سوم: بررسی حکومت خلفای راشدین ۴۴
۳-۱- ابوبکر ۴۵
۳-۲- عمر ۵۳
۳-۳- عثمان ۶۴
۳-۴- حضرت علی (ع) ۶۹
فصل چهارم: بنی¬امیه و جانشینی آن بعد از خلفای¬راشدین و نقش موالی(ایرانیان) در آن حکومت ۸۱
۴-۱- بنی امیه و جانشینی آن بعد از خلفای راشدین ۸۲
۴-۲- خلافت معاویه ۸۲
۴-۳- خلافت یزید ۸۹
۴-۴-تحلیلی ازحکومت امویان ۹۴
۴-۵- سیاست امویان ۹۶
۴-۶- علل سقوط امویان ۱۰۵
فصل پنجم: نقش ایرانیان درامورحکومتی و شکوفائی تمدن اسلامی در خلافت عباسی تا عصرمامون ۱۰۸
۵-۱- عباسیان ۱۰۹
۵-۲- واگذاری مشاغل ومناصب به ایرانیان ۱۱۵
۵-۳- برامکه ۱۱۸
۵-۴- رواج آداب ورسوم ایرانیان ۱۳۵
۵-۵- خدمات ایرانیان درگسترش علوم ۱۳۷
۵-۶-نزاع میان امین ومامون وافزایش نفوذایرانیان ۱۴۲
فصل ششم: مقایسه حکومتهای ساسانی،خلفای راشدین،امویان وعباسیان ۱۴۸
۶-۱- ساسانیان ۱۴۹
۶-۲- خلفای راشدین ۱۵۱
۶-۳- امویان ۱۵۵
۶-۴- عباسیان ۱۵۶
پایان سخن و نتیجه گیری ۱۵۸
منابع ومآخذ ۱۶۵

 

منابع

۱-آربری.آج ودیگران،تاریخ اسلام(پژوهش دانشگاه کیمبریج)،ترجمه احمدآرام،انتشارات امیرکبیر،تهران،تهران،۱۳۷۸٫

۲-ابراهیم حسن،حسن،تاریخ سیاسی اسلام،ترجمه ابوالقاسم پاینده،جلد۱و۲،انتشارات جاویدان،۱۳۷۳٫

۳-ابن اعثم کوفی،احمدبن محمدبن علی،الفتوح،ترجمه محمدحسن مستوفی هروی،جلد۱۴،به کوشش غلامرضاطباطبایی مجد،تهران،آموزش انقلاب اسلامی،۱۳۷۲٫

۴-ابن اثیرعزالدین علی،تاریخ الکامل،تصحیح سیدمحمدحسین روحانی،جلد۷،چاپ دوم، انتشارات کتب ایرانی، تهران،۱۳۷۴ش.

۵-ــــــــــ، تاریخ کامل بزرگ اسلام وایران،ترجمه عباس خلیلی،جلد۲و۱۰،تهران،انتشارات علمی،۱۳۷۰٫

۶-اصفهانی، رضا،ایران(اززرتشت تاقیامهای ایرانی)،تهران،انتشارات الهام،۱۳۷۱٫

۷-امین،احمد،پرتواسلام،ترجمه عباس خلیلی اقدم،تهران،اقبال،۱۳۵۸٫

۸-امیر،علی،تاریخ عرب واسلام،ترجمه سیدمحمدتقی داعی گیلانی،بی جا،۱۴۰۱ق.

۹-الجهشیاری،ابوعبدالله محمدبن عبدوس،کتاب الوزراءوالکتاب،ترجمه ابوالفضل طباطبایی، تهران، چاپ تابان، ۱۳۴۸٫

۱۰-ابن ندیم،محمدبن اسحاق،الفهرست،ترجمهم .رضاتجدد،چاپ اول،تهران، انتشارات ابن سینا،۱۳۴۳٫

۱۱-اقبال،عباس،خاندان نوبختی،چاپ سوم،تهران،کتابخانه طهوری،۱۳۷۱٫

۱۲-الفاخوری،حنا،تاریخ ادبیات زبان عربی (ازعصرجاهلی تاقرن حاضر)،ترجمه عبدالمحمدآیتی،چاپ سوم،تهران،توس،۱۳۷۴٫

۱۳-اشپولر،برتولد،تاریخ ایران درقرون نخستین اسلامی، ترجمه جوادفلاطوری، جلد۱،چاپ سوم،تهران،انتشارات علمی وفرهنگی،۱۳۶۹٫

۱۴-براون،ادوارد،تاریخ ادبی ایران،ترجمه علی پاشاصالح،جلد۱،چاپ سوم،تهران،امیرکبیر،۲۵۳۶٫

۱۵-بووا،لوسین،برمکیان،بنابرروایت مورخین عرب وایرانی،ترجمه عبدالحسین میکده،چاپ سوم،تهران،انتشارات علمی وفرهنگی،۱۳۶۵٫

۱۶-بارتولد،و.و،خلیفه وسلطان ومختصری درباره برمکیان،ترجمه سیروس ایزدی،تهران،انتشارات امیرکبیر،۱۳۵۸ش.

۱۷-بیرونی،ابوریحان،آثارالباقیه عن القرون الخالیه،تالیف اکبرداناسرشت،تهران،انتشارات ابن سینا،۱۳۵۲ش.

۱۸-بابویه قمی،ابوجعفرمحمدبن علی بن حسین بن موسی،عیون اخبارالرضا،ترجمه محمدتقی اصفهانی،جلد۲،بی جا،نور.

۱۹- پیرنیا،حسن،تاریخ ایران باستان،جلد۴، چاپ سوم ،تهران،انتشارات دنیای کتاب،۱۳۷۵٫

۲۰-پطروشفسکی،ایلیاپاولویچ،اسلام درایران،ترجمه کریم کشاورز،چاپ هفتم،تهران،۱۳۶۳٫

۲۱-تقی زاده،حسن،ازپرویزتاچنگیز،زیرنظرایرج افشار،نشرشکوفان،تهران،۱۳۰۹٫

۲۲-ثلاثی ،محسن،جهان ایرانی وایران جهانی،چاپ اول،تهران،مرکز،۱۳۷۹٫

۲۳-جعفریان،رسول،تاریخ سیاسی اسلام(تاریخ خلفا)،جلد۲و۳ ، چاپ اول،قم،

دفترنشرالهادی، ۱۳۷۷٫

۲۴-جمعی ازنویسندگان وزیرنظراحمدصدرحاج سیدجوادی،دایره المعارف تشیع،جلد۳،تهران،موسسه تشیع باهمکاری شرکت نشریادآوران،۱۳۷۱٫

۲۵-جاحظ،ابوعثمان،تاج،ترجمه محمدعلی خلیلی،تهران،کتابخانه ابن سینا،۱۳۴۳٫

۲۶-حتی، فلیپ خلیل،تاریخ عرب،ترجمه ابوالقاسم پاینده ،چاپ دوم،تهران،آگاه،۱۳۶۶٫

۲۷-حقیقت،عبدالرفیع،تاریخ نهضت های فکری ایرانیان،چاپ دوم،تهران،شرکت مؤلفان ومترجمان ایران،۲۵۳۶٫

۲۸-خاتمی بروجردی،هادی،تاریخ تمدن اسلام وغرب، چاپ دوم،تهران،کتابخانه صدر، ۱۳۸۶٫

۲۹-خضری،سیداحمدرضا،تاریخ خلافت عباسی ازآغازتاپایان آل بویه،چاپ دوم،تهران،انتشارات سمت،۱۳۷۹٫

۳۰-ــــــــــ، علل تجزیه قدرت خلافت عباسی ونتایج آن درسرزمین  های شرقی،پایان نامه دوره دکتری،دانشکده علوم انسانی تربیت مدرس،۱۳۷۴ش.

۳۱-خوندمیر،غیاث الدین همام الدین معروف به(خوندمیر)،دستورالوزراء(شامل حال وزرای اسلامی تاانقراض تیموریان)،تصحیح ومقدمه سعیدنفیسی،تهران،انتشارات اقبال،۱۳۱۷ش.

۳۲-دریایی،تورج ،شاهنشاهی ساسانی،ترجمه مرتضی ثاقب فر، چاپ دوم،انتشارات ققنوس، تهران،۱۳۸۴٫

۳۳-راوندی،مرتضی،تاریخ اجتماعی ایران،جلد۱و۲،انتشارات امیرکبیر،تهران،۱۳۵۴٫

۳۴-رضایی،عبدالعظیم،تاریخ ده هزارساله ایران، جلد۲،چاپ چهاردهم،انتشارات اقبال، ۱۳۸۱٫

۳۵-زرین کوب،عبدالحسین،تاریخ ایران بعدازاسلام، چاپ ششم،تهران،انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۱٫

۳۶-ـــــــــ، عبدالحسین،دوقرن سکوت،تهران،۱۳۳۰٫

۳۷-زیدان،جرجی،تاریخ تمدن اسلامی،ترجمه علی جواهرکلام،موسسه انتشارات امیرکبیر،چاپ ششم،۱۳۶۹٫

۳۸-سراج،منهاج،طبقات ناصری،ترجمه عبدالحی حبیبی،جلد۱،نشردنیای کتاب.

۳۹-سیوطی،جلال الدین،تاریخ الخلفاءالطبعه الاولی،قم،المطبعه امیر،۱۴۱۱٫

۴۰-شهیدی،سیدجعفر،تاریخ تحلیلی اسلام، مرکز نشر دانشگاهی ، تهران، ۱۳۷۸ شمسی.

۴۱-شهرستانی،ابوالفتح محمدبن عبدالکریم بن احمد،الملل والنحل،جلد۳، چاپ اول،تصحیح احمدفهمی، بیروت،دارلسرور،۱۳۸ق/۱۹۴۸م.

۴۲-صفا،ذبیح الله،تاریخ ادبیات درایران،جلد۱،چاپ دوازدهم،تهران،فردوس،۱۳۷۱٫

۴۳-ـــــــــ، تاریخ علوم عقلی درتمدن اسلام تااواسط قرن پنجم،چاپ چهارم،تهران ،انتشارات دانشگاه تهران،۱۳۷۱٫

۴۴-ـــــــــ، دورنمایی ازفرهنگ ایرانی واثرجهانی آن،چاپ اول،تهران،هیرمند،۱۳۷۵٫

۴۵-طبری،محمدابن جریر،تاریخ طبری،ترجمه ابوالقاسم پاینده،جلدهای ۱۳،۱۲،۱۱،۵،۴،۳،۲،تهران، بنیادفرهنگ.

۴۶-طباطبا،محمدبن علی،(ابن طقطقی)،الفخری،ترجمه وحیدگلپایگانی،نشرعلمی وفرهنگی،تهران،۱۳۶۷٫

۴۷-طه،حسین،علی وفرزندانش،ترجمه محمدعلی شیرازی،چاپ چهاردهم،انتشارات گنجینه،تهران،۱۳۵۴٫

۴۸-ــــــــ،آینه اسلام،ترجمه محمدابراهیم آیتی،تهران،شرکت سهامی انتشار،۱۳۳۹٫

۴۹-طقوش،محمدسهیل،دولت عباسیان،ترجمه حجت الله جودکی،چاپ اول،قم،پژوهشکده حوزه ودانشگاه،۱۳۸۰٫

۵۰-ظریفیان شفیعی،غلامرضا،دین ودولت دراسلام، چاپ اول،ناشرمیراث ملل، تهران،پاییز۱۳۶۷٫

۵۱-عمادزاده اصفهانی،حسین،تاریخ مفصل اسلام وایران(تاریخ ایران بعدازاسلام)،جلد۱، چاپ هشتم،انتشارات اسلام، تهران،۱۳۷۴٫

۵۲-عنایت،حمید،اندیشه سیاسی دراسلام معاصر،ترجمه بهاءالدین خرم شاهی،۱۳۶۲٫

۵۳-عاملی جعفر،مرتضی،زندگی سیاسی امام رضا(ع)،بی جا،کنگره جهانی حضرت رضا(ع)،۱۳۶۵٫

۵۴-فیاض،تاریخ اسلام، دانشگاه تهران، ۱۳۷۴٫

۵۵-فرای،ر.ن،میراث باستانی ایران،ترجمه مسعودرجب نیا،چاپ ۴،تهران،علمی وفرهنگی،۱۳۷۳٫

۵۶- ـــــــــ (گردآورنده)،تاریخ ایران بعدازاسلام تاسلاجقه(کمبریج)، ترجمه حسن انوشه، جلد۴،چاپ اول،تهران،امیرکبیر،۱۳۶۳٫

۵۷-ـــــــــ،عصرزرین فرهنگ ایران،ترجمه مسعودرجب نیا،تهران،انتشارات سروش،۱۳۵۸٫

۵۸-قادری،حاتم،تحول مبانی مشروعیت خلافت،چاپ ۱،بی جا،بنیان،۱۳۷۵٫

۵۹-قرآن مجید،سوره حجرات،آیه ۱۳٫

۶۰-قفطی،تاریخ الحکماء،تهران،انتشارات دانشگاه تهران،۱۳۷۱٫

۶۱-کریستین سن،آتور،ایران درزمان ساسانیان،ترجمه رشیدیاسمی، چاپ هشتم،انتشارات دنیای کتاب، تهران،۱۳۷۵٫

۶۲-کانپوری،محمدعبدالرزاق،برمکیان(عصرطلایی اسلام ودستگاه خلافت عباسی)،چاپ پنجم،   بی جا،انتشارات سنائیع۱۳۴۸ش.

۶۳-گیرشمن،رومن،ایران ازآغازتااسلام،ترجمه محمدمعین، چاپ اول،انتشارات معین، تهران،۱۳۸۳٫

۶۴-گردیزی،ابوسعیدعبدالحی بن ضحاک بن محمود،زین الاخبار،به اهتمام سعیدنفیسی،۱۳۶۲٫

۶۵-مسعودی،ابوالحسن علی بن حسین،مروج الذهب،ترجمه ابوالقاسم پاینده،جلد۱و۲،چاپ چهارم،تهران،انتشارات علمی وفرهنگی،۱۳۷۰٫

۶۶-مطهری،مرتضی،جاذبه ودافعه علی (ع)،چاپ دهم،انتشارات صدرا،تهران،۱۳۶۹٫

۶۷-ـــــــــ،خدمات متقابل اسلام وایران، چاپ دهم،انتشارات صدرا، قم،۱۳۵۹٫

۶۸-ـــــــــ،بیست گفتار،تهران، انتشارات صدرا.

۶۹-مورگان،دیوید،ایران درقرون وسطی،ترجمه عباس مخبر،چاپ اول،تهران،طرح نو،۱۳۷۶٫

۷۰-ممتحن،حسینعلی،نهضت شعوبیه،چاپ دوم،بی جا،موسسه انتشارات باورداران،۱۳۶۸٫

۷۱-محمدی،محمد،فرهنگ ایرانی پیش ازاسلام وآثارآن درتمدن اسلامی وادبیات عربی،چاپ دوم،تهران، انتشارات دانشگاه شهیدبهشتی،۱۳۷۰٫

۷۲-مسکویه،ابوعلی،تجارب الامم،ترجمه ابوالقاسم امامی،جلد۱،تهران،انتشارات سروش،۱۳۶۹٫

۷۳-محمدی اشتهاردی،محمد،ایرانیان درصدراسلام وسیرتشیع درایران،بی جا،سازمان تبلیغات اسلامی،۱۳۷۱٫

۷۴-نهج البلاغه،خطبه ۱۶٫

۷۵-همایی،جلال الدین،شعوبیه،اصفهان،کتاب فروشی صائب،۱۳۶۳٫

۷۶-هندوشاه نخجوانی،ابن سنجربن عبدااله صاحبی،تجارب السلف،ترجمه اقبال آشتیانی،به اهتمام توفیق سبحان،بی جا،انتشارات کتابخانه ظهوری،۱۳۵۷ش.

۷۷-یعقوبی،ابن واضح،تاریخ یعقوبی،ترجمه محمد ابراهیم آیتی،جلد۱و۲، ۱۳۷۱٫

۷۸- یارشاطر، احسان و دیگران، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانی (پژوهش دانشگاه کیمبریج)، ترجمه حسن انوشه، جلد ۳، انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۸٫

چکیده

موضوع اصلی پژوهش حاضر: «ساختار و تشکیلات حکومتی ایران از دوره خلفای راشدین تا عصر مامون است» است. در این پژوهش چند فرضیه در نظرگرفته شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

سئوال اصلی پژوهش: «آیاساختارحکومتی خلفاتحت تاثیرساختارحکومتی ساسانیان بودیانه؟»است.

این پژوهش درشش فصل سامان بندی شده است:

فصل اول: کلیات پژوهش.

فصل دوم: ساختار حکومتی ساسانیان.

فصل سوم: بررسی نحوه حکومت خلفای راشدین.

فصل چهارم: بنی امیه و جانشینی آن بعد از خلفای راشدین و نقش موالی((ایرانیان)) درآن حکومت.

فصل پنجم: نقش ایرانیان در امور حکومتی و شکوفایی تمدن اسلامی در خلافت عباسی تا عصر مامون.

فصل ششم: مقایسه حکومتهای ساسانی، خلفای راشدین، امویان و عباسیان.

از مطالب مطرح شده در این پژوهش چنین به نظر می رسد که تشکیلات اداری و سیاسی ایران در دوره خلفای راشدین، امویان و عباسیان تا زمان حکومت مامون کاملا” تحت تاثیر ساختار حکومتی دوران ساسانی بوده است. و ایرانیان نقش مهمی در این حکومتها ایفا کرده اند.

 

۱-۱- مقدمه

تاریخ ایران اسلامی با انقراض امپراتوری کهنسال ساسانی آغاز می شود هر کس که به تاریخ ایران   می نگرد می­خواهد بداند چرا امپراتور ی متمدن ساسانی با چنان سرعتی تعجب برانگیز سقوط کرد.

آنچه مسلم است، مقارن هجوم اعراب مسلمان ، ایران ساسانی از پای درآمده بود و شقاق و نفاق بین طبقات ، اختلافات و رقابتهای میان نجبا ، آن را به ورطه نیستی کشانیده بود و پیوستگی دین و دولت که اساس سیاست دولت ساسانی به شمار می آمد ، موبدان را مداخله جوی و قدرت طلب نموده بود . موبدان ابزار سلطه سیاسی شاهی و توجیه کننده سیاست های آنان به شمار می رفتند و علیرغم قدرت فراوانی که داشتند هرگز به نفع مردم قدمی برنمی داشتند.

ساختار طبقاتی خشک و بی انعطافی که ساسانیان ارائه دهنده آن بودند و مکتب زرتشت توجیه گر آن بود باعث می گردید تا دین رسمی کشور علاقه و اقبال عمومی خود را از دست بدهد.

طبقات کاملا” بسته بود و هیچ کس حق نداشت از طبقه ای وارد طبقه بالاتر شود و برای همین مردم نمی توانست از صمیم قلب به حکومت خدمت کنند و چنانچه دیده شد حمله اعراب در برخی موارد به آنها کمک نیز می کردند.

تعصب شدید مویدان، بی علاقگی بزرگان و دولتیان به مردم ، شکستن سدهای دجله و فرات ، شیوع بیماری های خانمان برانداز چون وبا ، طاعون ، اختلاف شدید طبقاتی ، باعث رنجوری ارکان کشور شده بود.

در اوج ضعفهای حکومت ساسانی و اوضاع بحرانی ایران، دولت جدیدالتاسیس اسلامی با تمام نیرویی که به برکت اسلام و در سایه یک پارچگی ووحدت بدست آورده بود برای گسترش اسلام و کسب غنائم جنگی تلاش عظما می کرد و هدف اصلی اعراب علاوه بر گسترش حوزه جغرافیایی اسلام و ترویج آئین اسلام ، گشایش در زندگی شان بوده است و از فرامین برخی خلفا ، برای سپاه  مسلمانان، و پیامهای فاتحان عرب، می توان این نکات را به خوبی درک کرد. ایرانیها از عربها به خوبی استقبال کردند و دین اسلام را با رغبت  پذیرفتند صرف نظر کردن از مذهب زرتشت برای ایرانیان مشکل نبود ، زیرا به سبب ضعف ساسانی ، پیشوایان دینی نفوذ خود را از دست داده بودند و اگردین  اسلام به سرزمین ایران راه    نمی یافت به احتمال زیاد مردم ایران به دین مسیحیت گرایش پیدا می کردند.

خلفای راشدین علی الخصوص  حضرت علی (ع) با ایرانیان با مهربانی رفتار می کردند و حضرت علی (ع) هرگز اعراب را بر ایرانیان برتری نمی داد و همین امر باعث شده بود تا ایرانیان گرایش بیشتری به دین اسلام داشته باشند و دولت اموی که اساس آن بر تعصب عربی استوار بود مسلمانان غیر عرب را موالی نامیده و به چشم تحقیر آمیز به آنها  می نگریستند و آزادگان و نژادگان ایران را مانند بندگان درم خریدار ، از تمام حقوق  و شئون مدنی و اجتماعی محروم می ساختند.

ایرانیان در همه عصر اموی ذلیل و  خوار و خدمتگزار عرب بودند و کارو منصب مهمی در دست آنها نبود و آنان را برای کارهای پست و اعمال سخت استخدام می کردند و مشاغل آبرومند همه در دست عرب بود .

حس نفرت از عرب سبب گردید تا ایرانیان مستعدگرایش به هر دعوت مخالف با بنی امیه باشند و به گروههایی چون شیعه و خوارج بپیوندند و در قیام هایی مانند مختار و ابن اشعث و عباسیان نقش فعال داشته باشند و سرانجام با عباسیان همدست شده و حکومت اموی را سرنگون کردند.

ایرانیان که در پیروزی عباسیان سهم به سزایی داشتند مشاغل و مناصب حساس حکومتی را در اختیار گرفتند و تشکیلات دیوانی جامعه اسلامی ، از تشکیلات ساسانیان تقلید شد.

کم کم خلفا ایرانیان را بر سایر اقوام برتری دادند و اعراب  به کناری رانده شدند و ایرانیان جایگاه آنان را در اختیار گرفتند . آداب و رسوم ایرانی در دربار خلفای عباسی چنان رواج یافت که دربار عباسیان شباهت فراوانی به دربار ساسانیان پیدا کرد، دانشمندان و علمای ایرانی به گسترش و پیشرفت علوم در جامعه اسلامی کمک کردند و علوم ایرانی زیر بنای مطالعات و تحقیقات دنیای اسلامی گردید و عربها سعی داشتند نسب خود را به مردم ایران برسانند و به ایرانی  بودن مباهات می کردند.

دراین پژوهش سعی شده است که ساختارحکومتی ایران در دوره خلفای راشدین تا عهد مامون مورد مطالعه قرارگیرد، اما چون ساختارحکومتی به خصوص در دوره عباسیان بسیار تحت تاثیر ساختار حکومتی ساسانی بود، لذا فصلی به بررسی ساختار حکومت ساسانی اختصاص یافته است، و پس ازآن به بررسی حکومت در دوران خلفای راشدین و در نهایت دوران بعدی یعنی عباسیان تا زمان حکومت مامون پرداخته شده است.

 

 

 ۱-۲- بیان مسئله:

این موضوع در ابتدا براساس علاقه و به منظور شناخت ساختار حکومتی ساسانیان و تاثیر آن بر حکومت خلفا و نقش ایرانیان در تغییرحکومت از امویان به عباسیان و جایگاه برجسته ای که درحکومت عباسیان داشتند انتخاب گردید، وعقیده بر این است که با بازشناسی حکومت خلفا و بررسی تغییرات ایجاد شده در این فواصل زمانی می تواند دیدی کامل از جایگاه ایرانیان در حکومت خلفا و نیز اثراتی که دو تمدن ایرانی و اسلامی بر همدیگر داشته، و منجر به پی ریزی تمدن اسلامی گردید در نظر محققین ایجاد نماید.

۱-۳- علل انتخاب موضوع، اهمیت و فایده آن:

ایرانیان در تحولات جهان اسلام نقش و جایگاه ارزنده‌ای داشته، و در تکوین و شکل‌گیری تمدن اسلامی نقش برجسته‌ای داشته‌اند، و هرگز بی عدالتی، ظلم و جور و فساد را تحمّل نکرده، و هر حکومتی، این خصوصیات را داشته و حاکم بر مردم متمدن ایرانی بوده است، به ساقط کردن آن حکومت مبادرت ورزیده‌اند. وجود نقاط مبهم در هر موضوعی پرداختن به تحقیق را امری ضروری می‌سازد و محقق را بر آن می‌دارد تا به کشف حقایق از غیرحقایق بپردازد. بنابراین بسیار اهمیت دارد تا با تحقیقی کامل و با استناد به شواهد عقلی و نقلی به بررسی مسائل پرداخته شود که از علل انتخاب این موضوع می‌باشد.

در این پژوهش با توجه به بررسی علل شکست ساسانیان از اعراب بیابان گرد، زوایایی از تأثیرات فرهنگ و تمدن ایرانی بر نوع حکومت خلفا و نقش مؤثر ایرانیان در شکوفائی تمدن اسلامی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

شناخت موقعیت ممتاز ایرانیان در طول دوران خلفای راشدین، امویان و عباسیان، و آگاهی از راههایی که در طی آن توانستند در تحولات جهان اسلام نقش آفرین شوند، می‌تواند روشنگر راه تمام ایرانیانی که خواهان عظمت و اعتلای ایران و اسلام هستند باشد.

۱-۴- اهداف پژوهش:

هدف از این پژوهش بررسی ساختار و تشکیلات حکومتی ایران از دوره‌ی خلفای راشدین تا عصر مأمون می‌باشد.

۱-۵- سوال اصلی پژوهش:

آیا ساختار حکومتی خلفا تحت تأثیر ساختار حکومتی ساسانیان بود یا نه؟

۱-۶- سوالات فرعی پژوهش:

۱- چه عواملی سبب شد تا حکومت متمدن ساسانیان توسط اعراب بیابان گرد ساقط گردید؟

۲- نقش و جایگاه ایرانیان در جریان اداری و فرهنگی خلفا چه بود؟

۱-۷- فرضیه­های اصلی پژوهش:

۱- تشکیلات اداری اموی و عباسی برگرفته از تشکیلات ساسانی بود.

۲- نقش ایرانیان در تغییر حکومت از امویان به عباسیان نقش پر رنگی بود.

۱-۸- فرضیه‌های فرعی پژوهش:

۱- حکومت ساسانی قبل از اینکه به دست اعراب ساقط گردد، با نارضایتی که در عامه مردم ایجاد گردیده بود، زمینه ی اضمحلال و سقوط آن فراهم شده بود.

۲- علیرغم اینکه ایرانیان در زمان حکومت امویان همواره مورد تحقیر واقع می‌شدند و اعراب سعی داشتند از سپردن امورات مهم به آنها خودداری کنند، امّا هیچ وقت نتوانستند بی‌نیاز از ایرانیان حکومت کنند و همواره در کارهای دیوانی و حکومتی و … محتاج ایرانیان بودند.

۱-۹- پیشینه پژوهش :

در مورد ساختار و تشکیلات حکومتی ایران از دوره خلفای راشدین تا عصر مأمون و تأثیر ساختار سیاسی و اجتماعی ساسانی در آن، تحقیق منسجم و مستقلی انجام نپذیرفته است. هر چند در برخی کتابها (تاریخ طبری، تاریخ یعقوبی، مروج الذهب، تاریخ سیاسی اسلام، تاریخ اسلام، تاریخ ادبی ایران، برمکیان و …) مطالب بسیاری ارائه شده است. این آثار محدوده زمانی بسیار وسیعی را در بردارند، و مجموعه‌‌ای که به طور اخص به این موضوع پرداخته باشد، موجود نیست.

۱-۱۰- روش پژوهش:

نوع پژوهش براساس تحقیق نظری بوده، که از روشهای معمول در تاریخ نویسی است و در مواردی براساس تجزیه و تحلیل داده‌های تاریخی اطلاعات  گردآوری شده، و موارد شایسته و قابل قبول از منابع مهم استخراج شده است. و برای این منظور تا حدّ توان با مراجعه به کتابخانه‌ها و منابع در دسترس و فیش‌برداری از آنها به مطالعه و مقایسه و تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته شده است.

۱-۱۱- سازمان­دهی پژوهش:

پایان نامه حاضر در شش فصل به شرح زیر ساماندهی شده است.

فصل اول : کلیات پژوهش

فصل دوم : ساختار حکومتی ساسانیان

فصل سوم : بررسی نحوه حکومت خلفای راشدین

فصل چهارم: بنی‌امیه و جانشینی آن بعد از خلفای راشدین و نقش موالی (ایرانیان) در آن حکومت.

فصل پنجم: نقش ایرانیان در امور حکومتی و شکوفایی تمدن اسلامی در خلافت عباسی تا عصر مأمون.

فصل ششم: مقایسه حکومتهای ساسانی، خلفای راشدین، امویان، عباسیان.

 ۱-۱۲- بررسی منابع

۱- تاریخ طبری[۱]:

تاریخ طبری مشهورترین کتاب ابومحمد جریر طبری است که وقایع خلقت عالم را از زمان آدم تا عصر خود به رشته‌ی تحریر در آورده است.

تاریخ طبری اساس بسیاری از کتب تاریخی بعد از خود می‌باشد و مورخان بعدی، اثر طبری را به عنوان مفصل‌ترین تاریخ عمومی اسلام و معتبرترین آنها دانسته‌اند، و چنین مقبولیتی مربوط به ویژگیهای کتاب طبری از حیث تفصیل و استناد و متعادل بودن است. یکی از امتیازات مهم تاریخ طبری آن است که، سبب محفوظ ماندن برخی از آثار و اخبار دوره ساسانیان گردیده است. طبری در وسعت نظر و احاطه به اخبار گذشتگان و بی‌طرفی در میان همه نویسندگان تاریخ اسلام،‌ بی‌نظیر است.

طبری اندیشمند بزرگ و مورد اطمینانی است که در میدانهای تاریخ و قانون و حکمت الهی فراستی دارد.

تاریخ طبری، بهترین مآخذ و منبع برای گرد‌آوری تاریخ ساسانیان است و مهمترین و مشهورترین مجموعه تاریخ عمومی اسلام به زبان عربی است. حقایقی که در این کتاب دربار‌ه‌ی تاریخ ایران به رشته‌ی تحریر در‌آمده، در کمتر اثری دیده می‌شود. تاریخ او به لحاظ بررسی اوضاع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی عهد اسلامی، از منابع مهمّ و شایان توجّه علاقمندان به مسائل تحقیقی است.

طبری در این کتاب سعی کرده، تا تمام اطلاعات مسلمین را در باب تاریخ گردآوری کند. هر جا مطلبی از نام اسلام جستجو گردد، در درجه‌ی نخست باید به تاریخ طبری رجوع کرد، زیرا اطلاعات کافی در اختیار می‌نهد. با این وجود طبری بیش از حدّ به روایات تأکید کرده و در درستی و یا نادرستی مآخذ تعمقی نکرده و عین روایات را نقل کرده است.

این کتاب مهمّ و عظیم با وجود جامعیت و وسعت ، از نظر ارزش و اعتبار محتویات و مندرجات، همه جا مورد پذیرش نیست، زیرا آن روح نقادی و دقّت نظری که لازمه‌ی چنین کاری است، در همه‌ی مطالب کتاب رعایت نشده است، و هر چه حوادث و وقایع به زمان حیات مؤلّف نزدیک‌تر بوده، به تدریج از جامعیت و تفصیلی آن کاسته شده است، و این نقص علی الخصوص در وقایع و حوادث مربوط به زمان حیات مؤلف بیشتر دیده می‌شود، و به اظهار بروکلمان علتش سن بالا و پیری طبری بوده است.

۲- مروج الذّهب[۲]:

مروج الذّهب تألیف علی بن حسین مسعودی

ترجمه ابوالقاسم پاینده در دو جلد به چاپ رسیده (عربی آن در هفت جلد)

جلد یکم این کتاب در حکم یک فرهنگنامه تاریخی و جغرافیایی است که علاوه بر اطلاعات جغرافیایی و عقاید و آداب اقوام دیگر مانند ایرانیان و رومیان و یهودیان است. نگارنده تاریخ عمومی را نیز از زمان خلقت تا سال ۳۳۶ هجری قمری (بدون نظم و ترتیب و توالی سنوات) بازگو کرده است. کتاب در ۱۳۲ باب تدوین شده و به دو بخش قبل و بعد از اسلام تقسیم گشته است. بخش نخست مشتمل است بر خلقت جهان و توصیف زمینی و ذکر سرزمینها و دریاها و رودها و کوهها، تاریخ انبیاء و اخبار ملت‌ها (یهودیان، مسیحیان، هندیان، ایرانیان و یونانیان، رومیان و اعراب)، بخش دوم از ولادت پیامبر اسلام (ص) آغاز می‌شود و تاریخ بعثت و هجرت و خلفای راشدین و امویان و عباسیان را تا سال ۳۳۶ دربرمی‌گیرد. باب اول کتاب کوشیده سخن نویسنده را درباره انگیزه و هدف آن بیان کند. باب دوم توضیحی است درباره محتوا و موضوع باب‌های کتاب. متن اصلی باب سوم ذکر آغاز و کار خلقت و پیدایش مخلوق شروع می‌شود.

باب چهارم و پنجم به تاریخ پیامبران اختصاص دارد.

باب‌های بعدی به مباحث متفرقه (فرق، تاریخ، جغرافیا و غیره) مربوط می‌شود که از آن جمله‌اند: عقاید هندوان، زمین و دریا و رودها و کوهها. هفت اقلیم، ملوک چین و ترک، ملوک سریانی، ملوک موصل و نینوا، ملوک بابل، ملوک الطوایف و شاهان ساسانی.

جلد دوم باب‌های ۲۵ تا ۶۹ بوده شامل:

پادشاهان یونان، اسکندر، امپراطور روم، تاریخ مصر، (اسکندریه) و آثار گذشته آن سقلابیان (اسلاوها)، قوم عاد و ثمود، مکه، یمن، ملوک حیره، اعراب، و غیره تا آتشکده‌ها و همچنین مختصر تاریخ از آغاز عالم تا تولد پیامبر خدا (ص) به پایان می‌رسد.

جلد سوم از باب هفتاد (تولد و نسب پیامبر (ص) و مطالب دیگر آغاز می‌شود و در باب نود و ششم ذکر روزگار ولید عبدالملک) ختم می‌گردد که بخش عمده این جلد را تاریخ صدر اسلام از زمان پیامبر (ص) تا اوایل دوران خلافت اموی در برمی‌گیرد.

جلد چهارم  مشتمل بر باب‌های نود و هفت تا صد و  شانزده که از دوران خلافت سلیمان‌ بن عبدالملک اموی آغاز و به خلافت واثق بالله خلیفه عباسی ختم می‌گردد و شامل ذکر حوادث روزگار خلافت و اخلاق و سیرت خلفای اموی پس از ولید و همچنین چگونگی سقوط حکومت اموی و بقدرت رسیدن عباسیان و رویدادهای دوران خلافت عباسیان تا واثق بالله در این آمده است و از سرگذشت برمیکان در دوران هارون الرشید مطالبی نوشته شده است.

جلد پنجم (از باب ۱۱۷ تا           پایان متن اصلی سال ۱۳۲) را در برگرفته که شامل خلافت عباسیان از زمان متوکل تا خلافت مطیع است، آخرین اخبار کتاب به وقایع سال ۳۳۶ هجری قمری اختصاص دارد خلفایی که حوادث روزگارشان در آخر روزگار بنی مروان و ذکر خلفای بنی‌عباس تاریخ سالهای خلافت، نام کسانیکه از آغاز اسلام تا سال ۳۳۵ هجری قمری امارات حج داشته‌اند. [۳]

۳- تاریخ یعقوبی[۴]:

تاریخ یعقوبی را، ابن واضح احمد بن ابی یعقوب اسحاق بن جعفر بن واضح تألیف کرده است. یعقوبی علاوه بر این که یکی از مورخین بزرگ اسلامی بشمار می‌رود یک جغرافیدان بزرگ اسلامی نیز می‌باشد و کتابی بنام البلدان دارد که او را در ردیف جغرافیدانان بزرگ و اولیه جهان اسلام می‌توان شمرد.

علاوه بر تاریخ و جغرافیا، تسلط یعقوبی در علم نجوم نیز آشکار است و در بسیاری از موارد کتاب از جمله در نوشتن صحیح ولادت بزرگان دینی با استفاده از صور فلکی صحیح سالهای درست را بدست داده است. همچنین ولادت حضرت عیسی، ولادت حضرت رسول اکرم (ص) و بعثت رسول اکرم (ص)، وفات وی و آغاز دوران هر یک از خلفا، صورت فلکی صحیح و طالع سال را بدست می‌دهد و اختلاف منجمان را متذکر می‌گردد. [۵]

یعقوبی دوران جوانی خود را در ارمنستان و در خدمت طاهریان بسر برده و فتوحات آن را در کتابی جداگانه نوشته است. تاریخ یعقوبی در اصل در دو جلد بوده و به تعبیر خودش دو کتاب بوده است.

جزء اول آن در تاریخ عمومی قبل از اسلام و دارای شش باب است.

باب اول در تاریخ قدیم مطالب کتب موسویان (یهودیان)

باب دوم تاریخ اهل هند

باب سوم تاریخ یونان و روم با ذکر کتابهای بقراط و جالینوس و ارسطو و بطلیموس با برخی معلومات از تألیفات مشهور.

باب چهارم تاریخ ساسانیان

باب پنجم تاریخ چینیان و مصریان و قبایل نوبه و بجه

باب ششم تاریخ قدمای عرب و کیشها و غیره.

جزء دوم در تاریخ اسلامی است تا خلافت معتمد عباسی که از سال ۲۵۶ تا ۲۷۹ هجری قمری.

۴- ایران در زمان ساسانیان[۶]:

نوشته‌ی آرتور کریستین سن، نگارنده تقریباً همه‌ی منابع قدیم و جدید را از یونانی، رومی، سریانی،  ارمنی، و عربی، بررسی کرده و کیفیت مدنی آن زمان را مورد بحث و بررسی قرار داده است.

این کتاب جامع‌ترین کتابی است که در مورد ساسانیان نوشته شده است. مباحث آن مربوط به علم، هنر، دین، فرهنگ، مقامات اجتماعی، مراتب درباری و مانند اینها می‌باشد. از ویژگیهای این کتاب آن است که نویسنده اصطلاحات قدیم را طوری به رشته‌ی تحریر درآورده است که آنها را در کتابهای اوستایی و پهلوی دیده، یا قواعد زبان‌های کهن چنان حکم کرده است مانند وهرام (بهرام )، کواد (قباد).

---