مقاله بررسی تثبیت بیولوژیک نیتروژن در اثر همیاری سویه های مختلف باکتری آزوسپریلوم با ارقام مختلف گندم با استفاده از تکنیک ۱۵N مربوطه  به صورت فایل ورد  word و قابل ویرایش می باشد و دارای ۱۷۶  صفحه است . بلافاصله بعد از پرداخت و خرید لینک دانلود مقاله بررسی تثبیت بیولوژیک نیتروژن در اثر همیاری سویه های مختلف باکتری آزوسپریلوم با ارقام مختلف گندم با استفاده از تکنیک ۱۵N نمایش داده می شود، علاوه بر آن لینک مقاله مربوطه به ایمیل شما نیز ارسال می گردد

 فهرست

فهرست
چکیده۱۰
مقدمه ۱۳
فصل اول:کلیات      ۱۵
۱-کشاورزی پایدار   ۱۶
۱-۱کودهای بیولوژیک۱۸
۱-۲استفاده از میکرو‌ارگانیزم‌ها به عنوان کود بیولوژیک۱۹
۱-۳-انواع کودهای بیولوژیک۲۰
۲-اهمیت گندم۲۰
۲-۱-تاریخچه و پیدایش گندم۲۲
۲-۲-وضعیت کشت گندم در جهان۲۲
۲-۳-وضعیت کشت گندم در ایران۲۴
۲-۴-وضعیت کشت گندم در استان تهران۲۵
۲-۵-شرایط آب‌وهوایی گندم۲۶
۲-۶-مرفولوژی گندم۲۷
۲-۶-۱-ریشه۲۷
۲-۶-۲-ساقه۲۸
۲-۶-۳-پنجه۲۹
۲-۶-۴-برگ۳۰
۲-۶-۵-گل‌آذین۳۱
۲-۶-۶-دانه۳۲
۲-۷-عوامل محیطی مؤثر بر رشدونمو گندم۳۳
۲-۷-۱خاک۳۳
۲-۷-۲-رطوبت۳۴
۲-۷-۳-حرارت۳۵
۲-۷-۴-نور۳۶
۲-۷-۴-۱-طول روز۳۶
۲-۷-۴-۲-شدت نور۳۶
۲-۸-عملکرد دانه گندم و عوامل مؤثر بر آن۳۶
فصل دوم:بررسی منابع۴۲
۱-نیتروژن در طبیعت۴۳
۲-شکلهای نیتروژن در خاک۴۴
۲-۱-نیتروژن معدنی خاک۴۵
۲-۲-  نیتروژن آلی خاک۴۵
۳-نقش نیتروژن در گیاه۴۵
۴-چرخه نیتروژن۴۶
۴-۱راههایی که نیتروژن در دسترس گیاه قرار می‌گیرد
و یا به خاک اضافه می‌شود ۴۷
۴-۱-۱معدنی شدن نیتروژن خاک۴۷
۴-۱-۲وارد شدن نیتروژن از اتمسفر به خاک۴۸
۴-۱-۳-کاربرد کودهای شیمیایی ازته۴۹
۴-۱-۴-تثبیت نیتروژن به روش بیولوژیک۵۰
۴-۲-راههایی که نیتروژن از دسترس گیاه و یا از خاک خارج می‌شود۵۱
۴-۲-۱-غیر متحرک شدن (متوقف شدن یا آلی شدن ) نیتروژن۵۱
۴-۲-۲-نیترات زدایی۵۲
۴-۲-۳-جذب نیتروژن بوسیله گیاهان۵۴
۴-۲-۴-آبشویی نیتروژن۵۵
۴-۲-۵-تلفات نیتروژن به صورت آمونیاک۵۵
۴-۲-۶-تلفات نیتروژن از طریق فرسایش۵۶
۵-سیستمهای بیولوژیک تثبیت کننده نیتروژن۵۶
۵-۱تثبیت نیتروژن به روش همزیستی۵۷
۵-۱-۱همزیستی باکتریهای ریزوبیوم و گیاهان خانواده لگومینوز۵۷
۵-۱-۲-همزیستی ریزوبیوم با گیاهان غیر لگوم۵۹
۵-۱-۳-همزیستی اکتینوریزی۵۹
۵-۱-۴-همزیستی سیانوباکتریها و گیاهان۶۰
۵-۱-۴-۱-همزیستی سیانوباکتری آنابنا و آزولا۶۱
۵-۱-۴-۲-همزیستی نوسترک و آنابنا باسیکادها۶۲
۵-۱-۴-۳-همزیستی سیانوباکتری نوسترک و گانرا۶۲
۵-۱-۵-همزیستی سیانوباکتریها و دیاتومه‌ها۶۳
۵-۱-۶-همزیستی سیانوباکتریها و بریوفیتها۶۳
۵-۱-۷-همزیستی سیانوباکترها و قارچها (تشکیل گلسنگ)۶۵
۵-۲-تثبیت نیتروژن به روش آزاد۶۵
۵-۲-۱-باکتریهای هتروتروف باکتریهای بیهوازی۶۶
۵-۲-۱-۱-باکتریهای بی هوازی۶۶
۵-۲-۱-۲-باکتریهای بیهوازی اختیاری۶۷
۵-۲-۱-۳-باکتریهای هوازی۶۷
۵-۲-۱-۴-سیانوباکتریها۶۸
۵-۲-۲-فتواتوتروف‌های آزادزی۶۹
۵-۲-۲-۱-باکتریهای فتوسنتز کننده۶۹
۵-۳-تثبیت نیتروژن به روش همیاری۷۱
۵-۳-۱-تعریف همیاری۷۱
۵-۳-۲-دلایل تثبیت نیتروژن به روش همیاری۷۲
۵-۳-۳-همیاریهای فیلوسفری۷۲
۵-۳-۴-همیاریهای ریزوسفری۷۳
۶-بیوشیمی تثبیت نیتروژن مولکولی۷۳
۶-۱ساختار آنزیم نیتروژناز و نحوه تامین انرژی
مورد نیاز برای تثبیت ازت مولکولی۷۴
۶-۲کارایی۷۷
۶-۳-تولید هیدروژن و خروج آن۸۱
۷-همیاری باکتریهای جنس آزوسپیریلوم  با گیاهان۸۳
۷-۱اکولوژی آزوسپیریلوم۸۳
۷-۲گیاهان میزبان۸۴
۷-۳-طبقه‌بندی۸۴
۷-۴-مشخصات باکتری۸۵
۷-۵-تثبیت نیتروژن وابسته به هیدروژن۸۸
۷-۶-احیای نیترات (نیترات زدایی)۸۸
۷-۷-عوامل موثر در اشغال ریشه توسط آزوسپیریلوم و تاثیر آن بر رشد گیاه۸۹
۷-۸-تولید ساختمان کیست مانند۹۰
۷-۹-تولید سیدروفور۹۱
۷-۱۰تولید مواد کشنده باکتریها۹۲
۷-۱۱جذب سطحی باکتریها به ذرات خاک۹۲
۷-۱۲-تولید فیتوهورمونها و دیگر مواد تحریک کننده رشد گیاه۹۳
۷-۱۳-تغییر در فیزیولوژی و موروفولوژی ریشه۹۳
۷-۱۴-نقشهای احتمالی موسیژل۹۴
۷-۱۵-مکانیزمهای جذب آزوسپیریلوم بطرف ریشه۹۴
۷-۱۶-شیمیوتاکتیک  (کموتاکتیک )۹۵
۷-۱۷مراحل اشغال ریشه توسط آزوسپیریلوم۹۷
۷-۱۷-۱-اتصال باکتریها به پوست ریشه۹۷
۷-۱۷-۲-اشغال بافت ریشه۹۸
۷-۱۸-تاثیر آزوسپیریلوم در عملکرد گیاهان مختلف۹۸
۸-نیتروژن -۱۵۱۰۵
فصل سوم:موادو روشها۱۱۰
۱-مواد مورد آزمایش۱۱۱
۱-۱تهیه ماده تلقیح۱۱۱
۱-۲-بررسی روابط همزیستی سویه‌های مخالف باکتری آزوسپریلوم با ارقام مختلف گندم با استفاده از ایزوتوپ۱۵N در شرایط گلخانه۱۱۲
۱-۲-۱-زمان و محل اجرای آزمایش۱۱۲
۱-۲-۲-خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مورد استفاده۱۱۲
۱-۲-۳-دمای گلخانه۱۱۳
۱-۲-۴-مشخصات ارقام گندم مورد استفاده۱۱۴
۱-۲-۴-۱-رقم طبسی۱۱۴
۱-۲-۴-۲-رقم مهدوی۱۱۴
۱-۲-۴-۳-رقم موتانت طبسی۱۱۵
۱-۲-۵-مشخصات طرح آزمایشی۱۱۶
۱-۲-۶-مشخصات فاکتورهای آزمایش۱۱۶
۱-۲-۷-عملیات کاشت و داشت۱۱۶
۱-۲-۸-کاربرد ایزوتوپ پایدار نیتروژن-۱۵۱۱۷
۱-۲-۹-صفات اندازه‌گیری شده۱۲۰
۱-۲-۱۰-محاسبات آماری۱۲۱
۱-۳-ارزیابی کارآیی سویه‌های باکتری آزوسپریلوم با  ارقام بومی، اصلاح شده و لاین موتانت گندم و تأثیر کاربرد آنها بر عملکرد و برخی از صفات زراعی گندم در شرایط آب‌وهوایی کرج۱۲۱
۱-۳-۱-خصوصیات اقلیمی منطقه۱۲۱
۱-۳-۲-مشخصات اقلیمی محل اجرای آزمایش در سال زراعی ۸۳-۱۳۸۲۱۲۲
۱-۳-۳-خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک محل آزمایش۱۲۳
۱-۳-۴-مشخصات ارقام مورد استفاده ۱۲۳
۱-۳-۵-مشخصات طرح آزمایشی۱۲۳
۱-۳-۶- مشخصات فاکتورهای آزمایش۱۲۳
۱-۳-۶-۱-آزوسپریلوم۱۲۳
۱-۳-۷-عملیات زراعی۱۲۴
۱-۳-۷-۱-عملیات کاشت۱۲۴
۱-۳-۷-۲-علمیات داشت۱۲۵
۱-۳-۷-۳-عملیات برداشت۱۲۵
۱-۳-۷-۴-صفات اندازه‌گیری شده۱۲۶
فصل چهارم:نتایج و بحث۱۳۰
گلخانه۱۳۱
۱-ارتفاع گیاه۱۳۲
۲-طول سنبله۱۳۵
۳-تعداد پنجه گیاه۱۳۸
۴-سطح برگ پرچم۱۴۱
۵-وزن خشک اندام هوایی۱۴۴
۶-تعداد سنبله در گیاه۱۴۷
۷-درصد تثبیت بیولوژیک نیتروژن۱۵۱
مزرعه۱۵۴
۸-ارتفاع گیاه۱۵۵
۹-طول سنبله۱۵۸
۱۰تعداد پنجه در گیاه۱۵۹
۱۱-سطح برگ پرچم۱۶۱
۱۲-تعداد سنبله درواحد سطح۱۶۳
۱۳-تعداد دانه در سنبله۱۶۵
۱۴-عملکرد دانه۱۶۶
۱۵-بیوماس۱۶۸
۱۶-شاخص برداشت۱۷۰
۱۷-وزن هزاردانه۱۷۱
۱۸-جذب نیتروژن۱۷۲
منابع۱۷۳

منابع مورد استفاده

۱-    اردکانی، محمدرضا، ۱۳۷۹٫ بررسی کارآیی کودهای بیولوژیک در زراعت پایدار گندم. رساله دکتری. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران.

۲-    امام، یحیی و منصور نیک‌نژاد. ۱۳۷۳٫ (ترجمه). مقدمه‌ای بر فیزیولوژی عملکرد گیاهان زراعی. انتشارات دانشگاه شیراز.

۳-    بانک اطلاعات کشاورزی ، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی ، ۱۳۷۱

۴-    راشد محصل، م ح و همکاران. ۱۳۸۰٫ زراعت غلات انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

۵-    رادمهر، م. ۱۳۷۶٫ تأثیر تنش گرما بر فیزیولوژی رشد و نمو گندم. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

۶-  رادنیا ، حسین ، ۱۳۶۹ ، کمبود مواد غذایی در نباتات زراهی و درختان میوه و سبزیجات (ترجمه)، انتشارات سازمان ترویج کشاورزی

۷-    زرین کفش ، منوچهر ، ۱۳۷۱ ، حاصلخیزی خاک و تولید ، انتشارات دانشگاه تهران

۸-    سالار دینی ، علی اکبر ، ۱۳۷۱ حاصلخیزی خاک ، انتشارات دانشگاه تهران

۹-    سالار دینی، ع و مسعود مجتهدی. ۱۳۷۲٫ (ترجمه). اصول تغذیه گیاه. انتشارات دانشگاه تهران.

۱۰-صالح راستین، ناهید. ۱۳۷۷٫ کودهای بیولوژیک. نشریه علمی خاک و آب. جلد ۱۲، شماره۳، ص ۱ تا ۳۶٫ سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی. مؤسسه تحقیقات خاک و آب.

۱۱-حق نیا ، غلامحسین ، ۱۳۷۰ ، خاک شناخت (ترجمه) ، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد

۱۲-خاورزی ، کاظم ، ۱۳۷۴ ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه تربیت مدرس

۱۳-خدا بنده ، ناصر ، ۱۳۶۲ ، زراحت غلات ، انتشارات دانشگاه تهران

۱۴-کریمی ، هادی و فیروز مخترع ، ۱۳۵۵ ، گندم ، جلد اول ، انتشارات دانشگاه تهران

۱۵-کوچکی عوض، حمید خیابانی و غلامحسین سرمدنیا ، ۱۳۶۹ ، تولید محصولات زراعی ، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد

۱۶-کوچکی، ع و م، نصیری محلاتی. ۱۳۷۱٫ (ترجمه). اکولوژی گیاهان زراعی. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

۱۷-کوچکی، عوص. علیرضا نخ‌فروشی و حامد ظریف کتابی. ۱۳۷۶٫ (ترجمه). کشاورزی ارگانیک. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

۱۸-کوچکی ع و م، نصیری  محلاتی. ۱۳۷۲٫ (ترجمه). روابط آب و خاک در گیاهان زراعی. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد

۱۹-کوچکی، ع و محمدحسینی و ابوالحسن هاشمی دزفولی. ۱۳۷۹٫ (ترجمه و تدوین). کشاورزی پایدار. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

۲۰-مجله رشد آموزش کشاورزی ، سال پنجم ، ۱۳۷۳ ، شماره ۲۱٫

۲۱-مظاهری ، ارسلان ، ۱۳۶۷ ، کلیات خاکشناسی ، جلد اول ، انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز

۲۲-ملکوتی ، محمدجعفر و سید عبدالحسن همدانی ، ۱۳۷۰ ، کودها و حاصلخیزی خاک (ترجمه) ، انتشارات نشر دانشگاهی

۲۳-ملکوتی ، محمد جعفر و مهدی نفیسی ، ۱۳۶۷ ، مصرف کود در اراضی فاریاب و دیم (ترحمه) ، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس

۲۴-ملکوتی ، محمد جعفر ، ۱۳۷۳ ، حاصلخیزی مناطق خشک ، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس

۲۵-ملکوتی، محمد. ۱۳۷۸٫ کشاورزی پایدار و افزایش عملکرد با بهینه‌سازی مصرف کود در ایران. انتشارات نشر آموزش.

۲۶-ملکوتی، محمد. ۱۳۷۹٫ تغذیه متعادل گندم. انتشارات نشر آموزش.

۲۷-مجد، فرامرز و محمدرضا اردکانی. ۱۳۸۲٫ تکنیک‌های هسته‌ای در علوم کشاورزی. انتشارات دانشگاه تهران.

۲۸-نورمحمدی، ق و ع، سیادت و ع، کاشانی. ۱۳۷۶٫ زراعت غلات. انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز.

۲۹-واحدی ، منوچهر ، ۱۳۶۸ ، کاشت ، داشت و برداشت ذرت ، انتشارات سازمان ترویج کشاورزی

۳۰-وزارت جهاد کشاورزی. ۱۳۸۲٫ آمارنامه کشاورزی. جلد اول. سال زراعی ۸۱-۸۰٫ تهران. دفتر آمار و فن‌آوری اطلاعات.

۳۱-یزدی صمدی ، بهمن و سیروس عبد میشانی ، ۱۳۷۰ ، اصلاح نباتات زرعی ، انتشارات مرکز نشر دانشگاهی

۳۲-یزدی صمدی، بهمن و عبدالمجید رضایی و مصطفی  ولی‌زاده. ۱۳۸۰٫ طرح‌های آماری در پژوهش‌های کشاورزی. انتشارات دانشگاه تهران.

۱-کشاورزی پایدار:

تاکنون تعاریف بسیار متعددی توسط دانشمندان مختلف برای کشاورزی پایدار[۱] ارائه شده است ولی به طور خلاصه می‌توان گفت کشاورزی پایدار را چنین تعریف نمود که عبارت است از نوعی سیستم کشاورزی که در آن با بکاربردن حداقل نهاده‌ها و عوامل مصنوعی و شیمیایی خارجی، بتوان عملکرد مطلوبی بدست آورد به نحوی که حداقل تأثیر سوء بر روی محیط‌زیست گذاشته شود. انجمن علوم زراعی آمریکا نیز در سال ۱۹۸۸ تعریفی را برای کشاورزی پایدار ارائه کرده است که کاربرد زیادی دارد. طبق این تعریف کشاورزی پایدار در درازمدت کیفیت محیط و منابع طبیعی را ارتقاء می‌دهد، غذا و پوشاک انسان را تأمین می‌کند، از نظر اقتصادی پویاست و همچنین کیفیت زندگی کشاورز و کل جامعه را افزایش می‌دهد. در واقع یک سیستم پایدار کشاورزی می‌بایست از نظر اکولوژیکی مطلوب، از نظر اقتصادی سودمند و از نظر اجتماعی موردقبول باشد. در این نوع کشاورزی تأکید بر روی حداکثر رساندن تولید نبوده بلکه بهینه بودن استفاده از پایدار نمودن تولید در یک دوره طولانی مدنظر می‌باشد (۱)

کشاورزی اصلی‌ترین فعالیت اقتصادی کشورهای فقیر دنیاست و پایداری این بخش برای توسعه کلی آنها حیاتی به شمار می‌رود. سیاستهای مناسب کشاورزی در ارتباط با تحقیق و تکنولوژی نقش مهمی در حفاظت و اصلاح توسعه کشاورزی پایدار می‌تواند ایفا کند (۱۹)طی چند دهه اخیر ضرورت استفاده از ارقام پرمحصول، نیاز به کودهای شیمیایی جهت تقویت خاک و نیز سموم شیمیایی جهت مبارزه با آفات را افزایش داده است، به طوری که امروز کلیه جنبه‌های تولیدات کشاورزی به طور فرآیندی به تزریق انرژی‌های کمکی وابسته شده است‌(۱۹). بدون تردید این انرژی‌ها به طور نامحدود تأمین‌پذیر نخواهند بود، و ادامه تأمین آنها در سطح فعلی نیز میسر نیست و از طرفی به علت آلودگی محیط‌زیست و همچنین افزایش قیمت این نهاده‌ها و بهره‌برداری از انرژی‌های به اصطلاح درونی به جای اتکاء به نهاده‌های خارجی از اولویت خاصی برخوردار بود (۱۷) و برای افزایش کارآیی یا باید نهاده‌های ورودی مانند کود، علف‌کش، حشره‌کش، عملیات تهیه زمین و غیره را کاهش داد یا عملکرد زراعی را بالا برد(۱۸).

افزایش عملکرد محصولات کشاورزی در طی سه دهه گذشته با تخریب محیط‌زیست و پیدایش مشکلاتی مانند فرسایش خاک، آلودگی ناشی از کودهای شیمیایی و آفت‌کشها، خسارت به منابع آبی و کاهش تنوع زیستی گیاهی و جانوری در دنیا و کشور ما همراه بوده است (۲۵). بنابراین نظام زراعی کشاورزی کم‌نهاده (LISA) به عنوان یک هدف جهت دستیابی به ماکزیمم تولید در یک دوره کوتاه‌مدت همانند نظامهای متداول نیست بلکه هدف آن دست‌یابی به یک سطح ثباتی از تولید برای درازمدت و سازگاری محیطی به نهاده‌های کم‌انرژی و مقادیر کمی مواد شیمیایی هست(۲۶).

در اکوسیستم‌های طبیعی، بخش قابل توجهی از انرژی رایج در آن اکوسیستم در مسیر زنجیره‌ ریزه‌خواری و با کمک میکروارگانیسم‌های خاک جریان دارد ولی در نظامهای کشاورزی فشرده به دلیل اتکای کامل به نهاده‌های شیمیایی از یک طرف و برداشت کلیه اندامهای گیاهی از طرف دیگر، جمعیت این موجودات در خاک به شدت کاهش یافته و به این جهت برای حفظ حداکثر تولید، بر مصرف کودهای شیمیایی روز‌به‌روز افزوده می‌شود(۱۹).

۱-۱- کودهای بیولوژیک:

در خصوص عوامل مؤثر در برقراری پایداری در سیستم‌های زراعی، یکی از مهمترین مواردی که امروزه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار گشته و تحقیقات زیادی نیز بر روی آن انجام گیرد، استفاده از برخی از میکروارگانیسم‌های مفید است که هم‌زیستی آنها با گیاهان تأمین‌کننده عناصر غذائی و رشد بهتر آنها می‌باشد که اصطلاحاً به آنها کودهای بیولوژیک گفته می‌شود. گرچه استفاده از کودهای بیولوژیک در کشاورزی از قدمت بسیار زیادی برخوردار است و در گذشته‌ نه چندان دور تمام مواد غذائی مورد مصرف انسان با استفاده از چنین منابع ارزشمندی تولید می‌شده است ولی بهره‌برداری علمی از این‌گونه منابع سابقه چندانی ندارد. اگرچه کاربرد کودهای بیولوژیک به علل مختلف طی چند دهه گذشته کاهش یافته است ولی امروزه با توجه به مشکلاتی که مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی بوجود آورده است، استفاده از آنها در کشاورزی مجدداً مطرح شده است. بدون تردید کاربرد کودهای بیولوژیک علاوه بر اثرات مثبتی که بر کلیه خصوصیات خاک دارد، از جنبه‌های اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی نیز مثمرثمر واقع شده و می‌تواند به عنوان جایگزینی مناسب و مطلوب برای کودهای شیمیایی باشد. در حال حاضر نگرشهای جدیدی که در رابطه با کشاورزی تحت عنوان کشاورزی ارگانیک، بیولوژیک و یا پایدار مطرح می‌باشد، بر بهره‌برداری از چنین منابعی استوار است.

کودهای بیولوژیک منحصراً به مواد آلی حاصل از کودهای دامی، بقایای گیاهی و غیره اطلاق نمی‌شود بلکه تولیدات حاصل از فعالیت میکروارگانیسم‌های کود در ارتباط تثبیت نیتروژن و یا فراهمی فسفر و یا عناصر غذائی در خاک فعالیت می‌کنند را نیز شامل‌ می‌شود (۱)

۱-۲٫ استفاده از میکرو‌ارگانیزم‌ها به عنوان کود بیولوژیک:

کودهای بیولوژیک یا کودهای میکروبی شامل موادی هستند (جامد، مایع یا نیمه‌جامد) که حاوی یک یا چندگونه میکروارگانیزم خاص بوده که از طریق تأمین بخشی از یک عنصر موردنیاز گیاه کمک می‌کند. میکروارگانیزم‌های مورد استفاده برای تهیه کودهای بیولوژیک از خاک منشاء می‌گیرند و در اغلب خاکها حضور فعال دارند. معهذا در بسیاری موارد کمیت و کیفیت آنها در حد مطلوب نیست و به همین دلیل استفاده از مایه تلقیح آنها ضرورت پیدا می‌کند. در این قبیل کودهای میکروبی تراکم جمعیت سلولی در حدی است که می‌تواند تا بیش از یک میلیون سلول زنده را برای هر دانه تلقیح شده با آن فراهم کند در حالی که به طور طبیعی چنین تعدادی به خصوص در حوزه فعالیت سیستم ریشه‌ای گیاه، حضور ندارند. عوامل زیر می‌تواند موجب تشدید کمبود یا دلیل نبودن ارگانیزم موردنظر درخاکهای یک منطقه باشند: (۱).

الف- تنشهای محیطی بلندمدت مانند خشکی، غرقاب، حرارت زیاد و یخبندان.

ب- استفاده زیاد و مکرر از سموم شیمیایی به منظور مبارزه با بیماریها.

ج- در مورد انواع همزیست با گیاهان، عدم حضور گیاه میزبان مناسب به مدت طولانی و یا وارد کردن گونه واریته‌ خاص از یک گیاه غیربومی.

 اولین مرحله تولید هر مایه تلقیح، جمع‌آوری و بررسی سویه‌های مختلف به منظور انتخاب انواعی است که بالاترین پتانسیل را از نظر انجام فرآیند موردنظر و در ضمن بهترین توان تحمل را به شرایط اقلیم و خاک مورد استفاده و همین‌طور بیشترین سازگاری را با گونه و واریته گیاه زیر کشت در آن منطقه داشته باشد. مرحله بعد، تکثیر سویه انتخاب‌شده روی محیط غذائی اختصاصی و سپس نگهداری روی یک ماده حامل[۲] مناسب است که قادر به حفظ و نگهداری آن از زمان تولید تا هنگام مصرف (معمولاً حدود یک‌سال)، به طور زنده و فعال به تعدادی در حد استانداردهای تعیین شده (حداقل  تا  سلول زنده در هر گرم از ماده حامل) باشد. (۱۰)

۱-۳- انواع کودهای بیولوژیک:

رایج‌ترین این کودها با استفاده از ارگانیزم‌های مربوط به گروه‌های زیر تهیه می‌شود (۱۰)

الف- قارچ‌های میکوریزا

ب- باکتریهای تثبیت‌کننده نیتروژن مولکولی (دی‌ازوتروف)[۳]

ج- میکروارگانیزم‌های حل‌کننده فسفات.

د- باکتریهای ریزوسفری محرک رشد گیاه

ه- میکروارگانیزم‌های تبدیل‌کننده مواد آلی زائد به کمپوست.

و- کرمهای خاکی تولیدکننده ورمی کمپوست.

۲-اهمیت گندم:

 غلات از اولین غذاهای شناخته‌شده بشر بوده که از زمانهای بسیار دور تاکنون همواره نقش مهمی در اقتصاد و تغذیه مردم دنیا داشته است و به همین علت سمبل غلات یعنی گندم و نان حاصل از آن همواره در میان مذاهب و فرهنگهای کشورهای دنیا مقام والا و ارزنده‌ای داشته و خواهد داشت    (۲۸)

حدود ۶۰ درصد سطح مزارع جهان را غلات تشکیل می‌دهند که از این مقدار ۳۳ درصد به کشت گندم اختصاص دارد. گندم اصلی‌ترین منبع کالری و پروتئین انسان می‌باشد، و ویژگی مهم این گیاه قابلیت کشت در شرایط متنوع آب و هوائی است. گفته می‌شود که در دنیای امروز تولید گندم همپایه تولید نفت محسوب می‌شود و کاربردی استراتژیک دارد (۱۳و۲۸)

در دنیای امروز، گندم، محصول عمده غذایی به شمار می‌رود، با وجود تولید مقادیر متنابهی گندم و با توجه به ذخیره‌سازی این محصول، بازهم در جهان فقر غذایی مشاهده می‌شود. موادغذائی حاصل از گیاهان به ترتیب بیش از ۸۰ و ۹۰ درصد کالری مصرفی در دنیا و ایران را تأمین می‌کنند که در کشور ما حدود ۶۴ درصد آن از غلات بدست می‌آید (۱۳)

 از نظر ارزش غذائی گندم یک منبع غذائی عالی به شمار می‌آید، و اگرچه دانه آن فاقد برخی از اسیدآمینه ضروری (به ویژه لیسین) است، ولی نشاسته و پروتئین آن را به راحتی قابل هضم می‌باشد و دانه آن دارای مواد معدنی شامل پتاسیم، فسفر، کلسیم، آهن و گوگرد و ویتامینها شامل  و ، ، نیاسین، اسیدپانتوتنیک، E و چربیها و مواد قندی شامل گلوکز، فورکتوز، مالتوز، ساکاروز، رافینوز و ملی‌بیوز است و هنگامی که محصولات تبدیلی‌ آن با مقادیر مختصر پروتئین حیوانی تکمیل می‌شود، ارزش غذائی بالایی پیدا می‌کند (۲۲۸)

و به دلیل وجود بافت همبندی گلوتن در گندم، خاصیت نانوایی آن دارای ارزش بسیار زیادی است و همین صفت است که آرد گندم را ممتاز چمی‌نماید (۱۴ گلوتن پروتئینی است که فقط در گندم و به مقدار کمتر در چاودار یافت می‌شود و بقیه غلات فاقد آن می‌باشند. ساقه و کاه گندم برای تغذیه دامها ونیز برای صنعت کاغذسازی و پوشش سقف ساختمانها به کار می‌رود و در اکثر روستاها به عنوان کاه و تقویت زمینهای زراعتی مورد استفاده زارعین قرار می‌گیرد (۱۴و۲۸).

۲-۱تاریخچه و پیدایش گندم:

برای تک‌تک غلات تاریخچه کاملاً صحیح و روشنی در دست نیست. ولی آنچه مسلم است در قدیم‌الایام غلات را به صورت وحشی کشت می‌کرده‌اند. تصور می‌گردد عمر کشت و کار برای گندم و جو را ۱۰۰۰۰ سال می‌باشد که براساس گندم‌هایی که در حفاریهای ژارمو[۴] نزدیک سلیمانیه عراق بدست آمده این عمر را به دست آورده‌اند.

چینی‌های قدیم کشت و کار گندم را در ۲۷۰۰ سال قبل از میلاد گزارش کرده‌اند. تئوفراستوس[۵] یونانی در ۳۰۰ سال قبل از میلاد به انواع مختلف گندم در حوالی دریای مدیترانه کشت می‌شده، اشاره کرده است (۱۳و۱۷).

۲-۲٫ وضعیت کشت گندم در جهان:

طبق آمار سازمان خواربار جهانی (FAO) سطح زیر کشت جهانی گندم در سال ۲۰۰۱ حدود ۲۱۷۹۳۱ میلیون هکتار بوده است و تولید آن در این سال به ۶۲۱۷۱۲ میلیون تن بالغ می‌گردد.

سطح زیر کشت گندم در جهان در طی سالهای ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۰ میلادی از ۲۱۷ میلیون هکتار تا ۲۱۳ میلیون هکتار متغیر بوده است، اگرچه سطح زیر کشت آن طی سالهای اخیر کاهش یافته و در سال ۲۰۰۰ میلادی به حداقل میزان در ۱۰ سال اخیر کاهش یافته است، میزان تولید گندم در جهان در سالهای ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۰ میلادی بین ۶۱۰-۵۰۰ میلیون تن متغیر می‌باشد که در سال ۱۹۸۸ میلادی حداکثر مقدار خود یعنی ۶۱۰ میلیون تن را دارا بود، اما این میزان طی سالهای ۱۹۹۹ و ۲۰۰۰ میلادی به ترتیب به ۵۹۰ و ۵۸۷ میلیون تن کاهش یافته است، میزان عملکرد گندم در جهان طی سالهای مذکور همواره روبه افزایش بوده و میزان آن از ۲۲۹۷ کیلوگرم در هکتار در سال ۱۹۸۸ تا ۲۷۱۰ کیلوگرم در هکتار (در سال ۲۰۰۰) افزایش یافته که این امر مبین این است که علی‌رغم تغییرات در سطح کشت و نوسانات میزان تولید مقدار عملکرد عموماً روبه افزایش بوده است (۵)

در سال ۲۰۰۰ میلادی در میان کشورهای جهان، جمهوری خلق چین با سطح کشتی معادل ۲۹ میلیون هکتار به تنهایی حدود ۵/۱۳ درصد از سطح کشت گندم را به خود اختصاص داده و با تولید ۱۱۴ میلیون تن گندم یعنی ۵/۱۹ درصد تولید گندم در جهان، مقام اول را داشت، پس از کشور چین، کشورهای هلند با ۷/۲۶، آمریکا ۵/۲۱، روسیه با ۲۰ و کشورهای عضو اتحادیه اروپا با ۱۷ میلیون هکتار از نظر سطح زیر کشت در مقامهای بعدی قرار گرفتند. صادرکنندگان عمده گندم در سال ۲۰۰۰ میلادی به ترتیب کشورهای آمریکا با ۱/۱۵ درصد و آرژانتین با ۶/۹ درصد بیشترین سهم صادرات را در این سال به خود اختصاص می‌دادند، واردکنندگان عمده جهان در سال ۲۰۰۰ میلادی عبارت بودند از برزیل با ۲/۷ میلیون تن، ایران با ۵/۶ میلیون تن، ایتالیا با ۶ میلیون تن، ژاپن با ۶ میلیون تن، مصر با ۸/۵ میلیون تن، روسیه با ۲/۵ میلیون تن، مراکش با ۸/۲ میلیون تن و چین با ۲ میلیون تن. سطح زیر کشت گندم دوروم در جهان تقریباً ۳۰ میلیون هکتار است که حدود ۱۱ میلیون هکتار آن در کشورهای در حال توسعه می‌باشد، تولید گندم دوروم در کشورهای جهان سوم سالیانه ۱۰ میلیون تن ارزیابی شده است، کشورهای حوزه مدیترانه تولیدکنندگان سنتی گندم دوروم هستند، در این کشورها غالباً تولید گندم به مصرف داخلی می‌رسد، بیشترین صادرات این تیپ گندم به آمریکا و کانادا اختصاص دارد(۵)

۲-۳- وضعیت کشت گندم در ایران:

میزان تولید گندم در نقاط مختلف ایران با توجه به سطح زیر کشت و متوسط عملکرد در کشورهای مختلف بسیار متغیر است این تغییرات به دلیل تنوع شرایط آب‌وهوایی، خاک، ارقام و تکنولوژی می‌باشد (۴)

براساس آمارنامه وزارت جهاد کشاورزی منتشره در مهرماه سال ۱۳۸۲، از حدود ۱۲/۱۲ میلیون هکتار محصولات سالانه کشت شده درسال ۱۳۸۱ حدود ۷۴/۸ میلیون هکتار معادل ۱۰/۷۲ درصد به کشت غلات اختصاص داشته است که از این مقدار ۰۷/۴۳ درصد آن آبیاری گردیده و ۹۳/۵۶ درصد بقیه به صورت دیم بوده است. محصولات گندم ۴۴/۷۱ درصد، جو ۱۲/۱۹ درصد، شلتوک ۰۰/۷ درصد و ذرت دانه‌ای ۴۴/۲ درصد سهم در کشت غلات را داشته‌اند. از ۲۸ استانی  که غلات در آنها کشت گردیده است، استانهای خراسان، خوزستان و فارس به ترتیب با ۱۸/۱۰، ۹۰/۸ و ۳۲/۸ درصد سهم در کشت غلات بیش از ۲۷ درصد سهم در کشت این گروه از محصولات را به خود اختصاص داده‌اند. از مجموع ۱۸/۵۸ میلیون تن تولیدات زراعی در سال ۱۳۸۱-۱۳۸۰  مقدار        ۸۶/۱۹ میلیون تن معادل ۱۴/۳۴ درصد سهم غلات بوده است که ۳۲/۷۳ درصد آن از مزارع آبی و ۶۸/۲۶ درصد بقیه از کشت دیم حاصل شده است.

از تولید ۸۶/۱۹ میلیون تن غلات در سال یاد شده، گندم ۶۹/۶۲ درصد، جو ۵۳/۱۵ درصد، شلتوک ۵۴/۱۴ درصد و ذرت دانه‌ای ۲۴/۷ درصد سهم در تولید غلات را داشته‌اند. بیش از  غلات در سه استان فارس، خوزستان و خراسان تولید شده است.  در بین استانها، فارس با ۲۲/۱۴ درصد سهم در تولید غلات در رتبه اول و هرمزگان با ۳۳/۰ درصد سهم در تولید این گروه در جایگاه آخر قرار گرفته است.

سطح زیر کشت گندم کشور حدود ۲۴/۶ میلیون هکتار برآورد شده است که ۷۶/۳۶ درصد‌ آن آبی و ۲۴/۶۳ درصد به صورت دیم است. میزان تولید گندم کشور حدود ۴۵/۱۲ میلیون تن برآورد شده است که ۱۲/۶۶ درصد آن از کشت آبی و مابقی (۸۸/۳۳ درصد) از کشت دیم بدست آمده است. استان فارس علی‌رغم رتبه سوم از نظر سطح با ۶۵/۱۳ درصد از تولید گندم کشور در جایگاه نخست قرار گرفته و استانهای خوزستان، خراسان، گلستان، کرمانشاه و همدان به ترتیب با ۵۲/۱۱، ۰۳/۱۰، ۹۹/۶، ۳۹/۶ و ۳۶/۵ درصد از تولید گندم کشور در مقام‌های دوم تا ششم قرار دارند. شایان ذکر است که حدود ۵۴ درصد از گندم کشور در شش استان مذکور تولید شده است و سهم سایر استانها ۴۶ درصد بیشتر نیست. گیلان با سهم ۱۲/۰ درصد در تولید گندم کشور در رتبه آخر قرار گرفته است.

عملکرد گندم آبی کشور ۳۵۸۹ کیلوگرم و عملکرد گندم ۱۰۶۹ کیلوگرم در هکتار بوده است. بیشترین عملکرد آبی گندم با ۴۵۷۹ کیلوگرم در هکتار متعلق به استان فارس و کمترین آن با ۱۹۲۴ کیلوگرم در هکتار به استان سیستان و بلوچستان تعلق دارد. استانهای مازندران و هرمزگان نیز به ترتیب با متوسط تولید ۲۴۰۹ و ۳۴۹ کیلوگرم در هکتار در بین استانهای گندم دیم‌کار کشور در جایگاه نخست و آخر قرار گرفته‌اند (۳۰)

۲-۴- وضعیت کشت گندم در استان تهران:

از حدود ۱۴۳ هزار هکتار سطح زیر کشت محصولات زراعی در استان تهران ۸۶۴۴۴ هکتار آن زیر کشت غلات می‌باشد و از این مقدار ۴۴۹۱۸ هکتار آن زیر کشت گندم قرار گرفته است  (۴۳۹۲۶ هکتار آبی، ۹۹۲ هکتار دیم).

میزان تولید محصولات زراعی در استان تهران ۲۱۷۸۵۶۲ تن می‌باشد که از این مقدار ۳۴۸۶۶۶ تن سهم غلات می‌باشد و از این مقدار نیز ۱۹۱۶۲۶ تن سهم  گندم می‌باشد (۱۹۰۹۵۲ تن آبی و ۶۷۴ تن دیم).  عملکرد گندم در استان تهران در آبی ۴۳۴۷ کیلوگرم در هکتار و در دیم ۶۷۹ کیلوگرم در هکتار می‌باشد (۳۰)

۲-۵- شرایط آب‌وهوایی گندم:

گندم هر ساله نسبت به سایر گیاهان زراعی بیشتر تولید می‌شود. گندم اصلی‌ترین منبع کالری و پروتئین است (۱۱). و در شرایط متنوع از نظر رطوبت و درجه حرارت کشت می‌شود. مناطق اصلی کشت گندم در دنیا بین عرض‌های ۳۰ تا ۵۵ درجه معتدل شمالی و ۲۵ تا ۴۰ درجه معتدل جنوبی واقع شده است و این مناطق دارای بارندگی بین ۳۰ تا ۱۱۴ سانتی‌متر می‌باشد (۱۰).

قسمتهایی از دنیا که گرم و حاره‌ای می‌باشد فاقد گندم است (۱۰). گندم‌های مناطق مرطوب‌تر دنیا معمولاً نرم و نشاسته‌ای هستند و گندم‌های مناطق خشک‌تر معمولاً سخت‌تر می‌باشند. گندم‌های بهاره در جاهایی کاشته می‌شوند که زمستانهای خشک و سردی دارند. گندم زمستانه در جاهایی کاشته می‌شود که گیاهان می‌توانند زمستان را تحمل کنند. بیشترین مقدار تولید گندم در کشورهایی با زمستانهای سرد و تابستانهای گرم صورت می‌پذیرد. مادامی که درجه حرارت زمستان کمتر از  ۲۰- درجه سانتی‌گراد نشود ولی هوا و خاک خشک باشد، گیاهان کمتر صدمه‌ می‌بینند. اما در درجه حرارت‌های پائین‌تر، محصولات زراعی صدمه می‌بینند مگر اینکه به وسیله برف یا مالچ محافظت شوند (۱۰)

پراکنش گندم و نوع گندم کشت شده در رابطه با درجه حرارت عمدتاً به وسیله طول دوره عاری از یخبندان، درجه حرارت حداقل زمستان، درجه حرارت در رابطه با متوسط طول روز در طی فصل رشد و درجه حرارت حداکثر بلافاصله قبل از برداشت تعیین می‌شود (۱۰).

برای رشد و نمو رضایت بخش دانه، فصل رشد سرد و مرطوب و به دنبال آن دوره ۶ تا ۸ هفته‌ای که هوا آفتابی ، خشک و گرم باشد با متوسط درجه حرارت ۱۸ تا ۱۹ درجه سانتیگراد برای رسیدن دانه لازم است (۱۰)

مناطق وسیع تولید گندم حاکی از آن است که پدیده‌های هواشناسی در مقیاس وسیع تأمین غذائی دنیا را تهدید نمی‌کند. نوسان مکرر و سالانه عملکرد حاکی است که در یک سال خاص عملکرد زیاد و عدم تولید در قسمتهای مختلف دنیا حادث می‌شود و تجارت بین‌المللی می‌تواند قحطی را تشکیل دهد (۱۱).

۲-۶- مرفولوژی گندم:

۲-۶-۱- ریشه:

سیستم ریشه‌ای گندم از نوع افشان است. سیستم ریشه‌ای در گندم شامل ریشه‌های بذری[۶] و ریشه‌های نابجا[۷] می‌باشد. در گندم ریشه‌های بذری (ریشه‌های اولیه) همراه با ریشه‌چه از محل گره اول (گره لپه‌ای) و گره دوم (گره کلئوپتیلی) در محل محور جنین دانه ظاهر می‌شوند.گره اول و دوم در داخل دانه باقی می‌مانند و به همین جهت ریشه‌های بوجود آمده از این گره‌ها را ریشه‌های بذری می‌نامند و خروج از خاک نیز حاصل طویل شدن میان‌گره دوم است.

ریشه‌های بذری در گندم شامل ریشه‌چه و ۷- ۱ عدد ریشه خارج شده از این دو گروه می‌باشند. ریشه‌های نابجا که به نام ریشه‌های گره‌ای، تاجی، ثانویه، اصلی، دائمی، یقه‌ای یا طوقه‌ای هم شناخته می‌شوند، دقیقاً در زیر سطح خاک و از محل گره‌های تحتانی ساقه گندم خارج می‌شوند. در گندم، در زیر سطح خاک، چند گره بدن رشد میان‌گره وجود دارد که یقه یا طوقه[۸] را تشکیل می‌دهند و سبب ایجاد حلقه‌های پیاپی ریشه‌های نابجا می‌شوند و به همین جهت نیز ریشه‌های طوقی نام گرفته‌اند (۱۳و۱۸).

در ابتدای رشد، ریشه‌های بذری دارای اهمیت زیادی هستند، ولی با افزایش ریشه‌های دائمی، به تدریج از اهمیت آنها کاسته می‌شود و نقش ریشه‌های دائمی افزایش می‌یابد، هرچند که فعالیت خود را تا مرحله رسیدن محصول به صورتی بسیار ضعیف ادامه می‌دهند. اولین جفت ریشه دائمی از اولین گره ساقه اصلی، دومین حفت ریشه دائمی از دومین گره ساقه اصلی و …. ایجاد می‌شود. ریشه‌های دائمی حدوداً ۵- ۴ هفته بعد از رویش گندم ظاهر می‌شوند. در مقایسه با ریشه‌های بذری، ریشه‌های اصلی طویل‌تر، ضخیم‌تر، فعال‌تر و شاداب‌ترند (۱۳و۱۹).

۲-۶-۲- ساقه:

ساقه در گندم، راست، استوانه‌ای شکل، بدون انشعاب، معمولاً دارای گره‌های توپر و میان‌گره‌های توخالی است که این ساختمان ساقه، سوفاز[۹] نام دارد. حالت توخالی و استوانه‌ای بدون وجود دستجات آوندی در ساقه گندم، علاوه بر اینکه موجب استحکام ساقه شده و آن را در مقابل ورس مقاوم می‌نماید، همچنین موجب صرفه‌جویی در انرژی گیاه و اختصاص هرچه کمتر ماده خشک به عملکرد غیراقتصادی می‌شود. طول ساقه تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی است. طول ساقه بستگی زیادی به طول میان‌گره‌ها، تعداد میان‌گره‌ها و شرایط محیطی مثل نور، رطوبت، دما و موادغذائی (از جمله ازت) دارد. در گندمهای پاکوتاه ارتفاع ساقه ۶۰-۵۰ سانتی‌متر و در ارقام پابلند تا ۱۵۰-۱۴۰ سانتی‌متر متغیر است. طویل شدن ساقه با طویل شدن ۶-۵ میان‌گره فوقانی انجام می‌گیرد. اولین میان‌گره که شروع به طویل شدن می‌کند میان‌گره پائینی است که بر روی گره انشعاب وجود دارد، و اندکی بعد از آن به ترتیب دومین و سومین میان‌گره شروع به طویل شدن می‌کنند. طول میان‌گره از پائین به طرف بالا افزایش می‌یابد به طوری که پائین‌ترین میان‌گره از همه کوتاه‌تر ولی دارای دیواره ضخیم و بالاترین میان‌گره (پایک[۱۰]) از بقیه طویل‌تر است (۴).

طول ساقه در موقعی که شرایط محیطی از نظر درجه حرارت و رطوبت مناسب‌تر باشد در مقایسه با شرایط نامساعد بلندتر است، حداقل درجه حرارت موردنیاز برای این مرحله ۴ درجه سانتی‌گراد، مطلوب آن ۱۶-۱۰ درجه سانتی‌گراد و حداکثر درجه حرارت ۲۰ درجه سانتی‌گراد بیان شده است (۱۶ و ۱۷)

۲-۶-۳ پنجه[۱۱]:

در گندم حدود ۴-۳ هفته بعد از جوانه‌زنی، ساقه فرعی یا پنجه‌ها، از طوقه ظاهر می‌گردند و مرحله‌ای که در آن پنجه‌ها تشکیل می‌گردند را مرحله پنجه‌زنی[۱۲] می‌نامند. پنجه‌ها در حقیقت انشعاب ساقه از محل گره‌های طوقه‌ای می‌باشند. بنابراین طوقه که در منطقه بین بخش هوایی و زیرزمینی می‌باشد از تعدادی گره تشکیل شده که نقش‌های حیاتی متعددی از جمله تشکیل ریشه‌های اصلی، پنجه‌ها، ذخیره مواد غذائی و همچنین رویش دوباره را به عهده دارد. پنجه‌ها در یک گیاه، به طور متوالی و به ترتیب: اول، دوم، سوم و …. به وجود می‌آیند. بیشترین پنجه‌ها در مرحله پنجه‌زنی تشکیل می‌شوند. در مرحله ساقه رفتن نیز پنجه‌زنی متوقف می‌گردد. قدرت پنجه‌زنی در گندم بستگی به عوامل متعددی مثل ژنوتیپ و عوامل محیطی نظیر تراکم، نور، تاریخ کاشت، درجه حرارت و … دارد     (۱).

حداقل دمای مورد نیاز برای تشکیل گره و پنجه‌زنی ۴ درجه سانتی‌گراد مطلوب آن ۱۴- ۸ درجه سانتی‌گراد و حداکثر دما در این مرحله ۲۵-۲۰ درجه سانتی‌گراد می‌باشد (۱۶و۱۷).

۲-۶-۴- برگ:

هرچند تعداد آغازه‌های اولیه برگ[۱۳] یا جوانه‌های تولید برگ که بعد از جوانه‌زنی به وجود می‌آیند بین ۱۵-۷ عدد متغیرند ولی همه این جوانه‌ها به برگ تبدیل نمی‌شوند. بر روی هر ساقه گندم معمولاً تعداد ۹-۶ برگ که از محل گره‌های ساقه خارج شده به طور متناوب در طول ساقه قرار گرفته‌اند، به وجود می‌آیند. تعداد برگها بستگی به ژنوتیپ، دما، شدت نور، تراکم، فضای تغذیه‌ای دارد (۱۳)

برگ گندم طویل، باریک و دارای رگ‌برگهای موازی[۱۴] می‌باشد. برگ گندم شامل دو قسمت اصلی به نام غلاف[۱۵] و پهنک[۱۶] می‌باشد. طول هر غلاف از گره تحتانی تا گره فوقانی امتداد داشته و سبب استحکام ساقه می‌شود. در محل اتصال غلاف و پهنک، زبانک[۱۷] و گوشوارک[۱۸] قرار دارند. در گندم زبانک شفاف و بی‌رنگ می‌باشد و گوشوارک نیز دارای کرکهای ریزی است. وجود زبانک و گوشوارک، علاوه بر استحکام برگها، موجب جلوگیری از نفوذ رطوبت به فضای بین غلاف و ساقه می‌شود و ساقه را از پوسیدن مصون می‌سازد. بالاترین و آخرین برگ را برگ پرچم[۱۹] می‌نامند. فعالیت فتوسنتزی در برگ انتهایی گندم، بخصوص برگ پرچم که جوانتر از سایر برگهاست و دیرتر از بقیه بوجود می‌آید فوق‌العاده اهمیت دارد زیرا عمل آن تأمین و ذخیره کربوهیدرات‌ها برای دانه است (۱و۱۸).

۲-۶-۵- گل‌آذین[۲۰]:

گل‌آذین در گندم از نوع سنبله[۲۱] می‌‌باشد. سنبله گندم دارای یک محور اصلی[۲۲] است که از تعدادی گره و میان‌گره تشکیل شده و به صورت یک درمیان قرار گرفته‌اند. قسمت تحتانی هر میان‌گره باریک و قسمت فوقانی آن پهن‌تر است. هر سنبله دربرگیرنده تعدادی سنبلچه[۲۳] می‌باشد که در محل گره‌ها به محور سنبله متصل می‌باشند. هر سنبلچه پتانسیل تولید ۱۳-۲ گل را دارد ولی عملاً ۵-۳ گل بارور شده و تشکیل دانه می‌دهد. گلها به صورت متناوب روی محور سنبلچه قرار دارند. هر کدام از گلها دارای یک مادگی با تخمدان تک‌برچه‌ای و سه پرچم می‌باشد که در داخل دوبراکته یعنی لما و پالئا[۲۴] قرار گرفته‌اند.

در بعضی از واریته‌ها، لما طویل شده و ریشک[۲۵] را تشکیل می‌دهند. در واقع، ریشک، پهنک برگ کاملاُ تحلیل‌یافته‌ای است که تنها رگبرگ اصلی آن باقی مانده است. گندم به طور طبیعی خودگشن[۲۶] است و بسته به شرایط محیطی ۴-۱ درصد دگرگشنی[۲۷] در آن اتفاق می‌افتد. گندم گیاهی است هرمافرودیت[۲۸] و به دلیل نداشتن کاسبرگ[۲۹] و گلبرگ[۳۰]، گل‌ آن ناقص می‌باشد. ساقه اصلی زودتر از پنجه‌ها گل می‌کند. گل کردن از قمست وسط سنبله شروع شده و در دو جهت ادامه می‌یابد (۱۳و۱و۱۷).

۲-۶-۶- دانه[۳۱]:

دانه (میوه یا بذر) گندم از نوع گندمه است که به اشکال و رنگهای مختلف دیده می‌شود. طول دانه بین ۱۲-۴ میلی‌متر و ضخامت آن ۴-۵/۱ میلی‌متر متغیر است. در قسمت فوقانی دانه، کرکهای ظریفی وجود دارند که به وسیله چشم دیده نمی‌شوند و قسمت تحتانی آن گرد یا کروی است. قمست پشت دانه[۳۲] بدون شیار، ولی قسمت شکم[۳۳] شیاردار می‌باشد. از روی این شیارها (طول و عمق) می‌توان ارقام گندم را از هم تشخیص داد. شیارهای مشکی در گندمهای دیم تنگ‌تر از گندمهای آبی است. وزن هزاردانه نیز بین ۶۰-۱۵ گرم متغیر است (۱۶).

در برش طولی دانه گندم، بخشهایی شامل فرابر[۳۴]، پوسته بذر[۳۵]، لایه آلئورون[۳۶]، آندوسپرم[۳۷]، جنین[۳۸] و اسکوتلوم[۳۹] دیده می‌شود. ترکیب شیمیایی دانه گندم شامل کربوهیدراتها (۵/۷۵- ۶۲ درصد)، پروتئین (۲۴-۸ درصد)، مواد چربی ( ۲- ۵/۱ درصد)، مواد سلولزی (۲-۵/۱ درصد)، مواد معدنی (۳/۲- ۵/۱ درصد) و ویتامینها می‌باشد. مواد پروتئینی گندم بیشتر از نوع گلیادین[۴۰] و گلوتنین[۴۱] می‌باشد که در صورت ترکیب با آب، به گلوتن تبدیل می‌گردند. ارزش گندم برای تولید نان بستگی به کمیت و کیفیت گلوتن دارد. مقدار گلوتن تحت تأثیر عوامل محیطی بالاخص شرایط آب و هوایی و میزان ازت خاک می باشد، ولی کیفیت گلوتن تابع عوامل ژنتیکی است (۱۰و۱۸).

۲-۷- عوامل محیطی مؤثر بر رشدونمو گندم:

۲-۷-۱- خاک:

گندم در محدوده وسیعی از خاکها می‌تواند بروید، ولی اراضی مناسب برای کشت گندم، اراضی، لومی،دومی‌رسی و لومی‌شنی که زهکش در آنها به خوبی صورت می‌گیرد می‌باشد. اراضی که آب را به مدت طولانی در خود نگه می‌دارند برای کشت گندم مناسب نمی‌باشند زیرا در این اراضی، گیاه در زمستان یخ‌زده و خفه می‌شود، بخصوص در اوایل دوره رویش، این عامل باعث آب‌ماندگی[۴۲] و ضعیف شدن یا حتی از بین رفتن بوته‌ها شده که عوارض آن تا آخر دوره رشد باقی می‌ماند. اراضی سبک نیز به دلیل نفوذپذیری زیاد، مناسب کشت گندم نمی‌باشند زیرا در این گونه اراضی، گندم با کمبود آب و مواد غذائی مواجه می‌شود. گندم همچنین در زمین‌هایی که املاح آنها بالا می‌باشد و یا PH آنها بالا می‌باشد و یا PH آنها بیشتر از ۵/۸ و کمتر از ۶ باشد به خوبی نمی‌روید. PH مناسب برای گندم بین ۵/۷-۶ می‌باشد (۱۳و ۱).

۲-۷-۲- رطوبت:

رطوبت تأثیر زیادی در رشدو نمو گندم دارد. دانه‌های گندم برای جوانه‌زدن، معادل ۵۰-۴۴ درصد وزن خشک خود آب جذب می‌کنند. بهترین شرایط جهت رویش گندم هنگامی است که رطوبت خاک ۸۰-۷۰ درصد ظرفیت مزرعه باشد. از لحاظ مقاومت به خشکی، بوته‌های جوان گندم استقامت بیشتری نسبت به بوته‌های مسن دارند و به طور کلی، مقاومت گندم زیاد می‌باشد که این مقاومت از مرحله پنجه‌زنی تا پایان مرحله تکامل گیاه به تدریج کاهش می‌یابد. رطوبت کم، ذخیره نشاسته را بیش از پروتئین کاهش می‌دهد. در آب‌وهوای سرد، مخصوصاً وقتی که دوره رشد با بارندگی زیاد همراه باشد دانه‌ها نرم و دارای مقدار زیادی نشاسته و مقدار کمی پروتئین می‌باشند و آردی که از این گندم بدست می‌آید دارای کیفیت نانوایی خوبی نبوده و معمولاً برای تهیه کیک و شیرینی مورد استفاده قرار می‌گیرند. تولید جهانی گندم به نواحی نیمه‌خشک (با بارندگی ۵۰۸-۲۵۴ میلی‌متر) و نیمه مرطوب (با بارندگی ۷۶۲-۵۰۸ میلی‌متر) محدود شده است. هرچه اراضی از نظر موادغذائی فقیرتر باشند گندم برای تولید یک واحد ماده خشک، به آب بیشتری نیاز خواهد داشت (۱ و ۱۸و۱۷)

۲-۷-۳- حرارت:

گندم در ۳-۱ درجه سانتی‌گراد شروع به جوانه‌زنی و رشد می‌کند، لکن در ابتدای رشد، بخصوص در ارقام پائیزه اگر درجه حرارت محیط به ۴- تا ۵- درجه سانتی‌گراد برسد رشد گندم متوقف شده و به خواب زمستانی رفته و هیچ‌گونه فعالیتی از خود نشان نمی‌دهد. بذر گندم در ۳۷-۴ درجه سانتی‌گراد قادر به جوانه‌زنی است ولی دمای اپتیمم ۱۸-۱۵ درجه سانتی‌گراد است. درجه حرارت در پنجه‌زدن گندم بسیار مؤثر است. گندم‌های بهاره در صورتی که معدل درجه حرارت ۸/۱۵ درجه سانتی‌گراد باشد به خوبی پنجه تولید می‌نمایند و هرچه درجه حرارت پائین‌تر باشد محل پنجه زدن ضعیف‌تر خواهد شد. گندم‌های پائیزه ۱۰-۸ درجه سانتی‌گراد است. به همین ترتیب دمای مطلوب برای ساقه رفتن ۱۸-۱۴ درجه سانتی‌گراد، برای ظهور گل‌آذین ۱۸-۱۶ درجه سانتی‌گراد، برای گرده‌افشانی ۲۰-۱۶ و برای پر شدن دانه حدود ۲۰ درجه سانتی‌گراد می‌باشد. از مرحله تشکیل سنبله تا رسیدن دانه نیز اگر معدل درجه حرارت کمتر از ۱۴ و یا بیشتر از ۲۴ درجه سانتی‌گراد باشد اثر سوئی بر پر شدن دانه خواهد گذاشت ( ۱۳و ۱).

۲-۷-۴- نور:

۲-۷-۴-۱ طول روز:

گندم یک گیاه روز بلند است، البته ممکن است در روزهای با طول ۸ ساعت نیز سنبله تولید کند، ولی روزهای بلند سنبله رفتن آن را تسریع می‌نماید. روزهای کوتاه به افزایش رشد رویش کمک کرده و موجب تأخیر در سنبله رفتن می‌شود. سرما نیز مقداری از اثر روزهای بلند را خنثی می‌کند. به طور کلی هر قدر طول روز بلندتر باشد نمو گل‌آذین سریع‌تر است و یک رابطه معکوس بین تعداد سنبلچه و طول روز وجود دارد (۱ و ۱۸).

۲-۷-۴-۲ شدت نور:

افزایش شدت نور فاصله کاشت تا برداشت را کم می‌کند. از طرف دیگر تراکم زیاد بوته در واحد سطح موجب عدم نفوذ نور در لابه‌لای بوته‌ها شده و قسمتهای پائین بوته‌ها به علت عدم استفاده از نور، زرد یا بدون کلروفیل می‌شود که نتیجه آن خوابیدگی گیاه تحت تأثیر باد، باران، تگرگ و غیره می‌باشد. کاهش شدت نور، مقدار ازت دانه و وزن دانه را تقریباً به میزان یک نی کاهش می‌دهد.

۲-۸ عملکرد دانه گندم و عوامل مؤثر بر آن:

تمام مقالات و پایان نامه و پروژه ها به صورت فایل دنلودی می باشند و شما به محض پرداخت آنلاین مبلغ همان لحظه قادر به دریافت فایل خواهید بود. این عملیات کاملاً خودکار بوده و توسط سیستم انجام می پذیرد.

 جهت پرداخت مبلغ شما به درگاه پرداخت یکی از بانک ها منتقل خواهید شد، برای پرداخت آنلاین از درگاه بانک این بانک ها، حتماً نیاز نیست که شما شماره کارت همان بانک را داشته باشید و بلکه شما میتوانید از طریق همه کارت های عضو شبکه بانکی، مبلغ  را پرداخت نمایید.