تأثیر رادیو بر افکار عمومی

این مبحث را با کلمه نو (تازه) آغاز می کنیم. نو به چیزی اطلاق می شود که در حال حاضر و یا این اواخر پیدا شده باشد. آغاز عصر ارتباطات و رسانه ها را نمی توان به طور دقیق مشخص کرد. ولی می توان گفت که ارتباط نوین از هر جهت امتداد زبان است. چنانکه می دانیم کلمات چاپی (آغاز پیدایش چاپ در قرن ۱۵) در واقع امتداد زبان گفتاری بود که با توجه به شرایط تازه دیگر کارکرد خود را به طور مناسب نمی توانست انجام دهد (در قرن ۱۹ و ۲۰ اختراعاتی شد که به شیوه های مختلف ارتباط میان انسانها را بسیار تسهیل کرد که در امتداد زبان در چهار شیوه بیان آن _ ایمایی، گفتاری، نوشتاری و چاپی بود)

در ارتباط نوین دو نوع نوآوری صورت گرفته است اول: حرکت افراد در مکان در ارتباطات رودررو مثل جابجایی با راه آهن اتومبیل و هواپیما از نقطه ای به نقطه دیگر. دوم: اختراعاتی است که افراد را در مکان جابجا نمی کند و یا این حرکت بسیار کم است مانند رادیو تلفن نامه روزنامه سینما تلویزیون و تلگراف که حرکت نمادهای زبانی را با غلبه بر دو مانع اصلی ارتباط یعنی زمان و مکان تسهیل می کند که توجه ما به علت درس افکار عمومی معطوف به نوع دوم می شود. این اختراعات نیز خود به دو دسته تقسیم می شود دسته ارتباط یک طرفه مثل رادیو تلویزیون روزنامه و سینما و ارتباط دو طرفه مثل تلگراف و تلفن و نامه که در پودمان های گذشته درباره این موارد به طور مفصل توضیحاتی داده شده است.

نظام ارتباطی

برای آنکه بدانیم ارتباط جمعی چگونه کار می کند باید نخست نگاهی به فراگرد ارتباط (به طور اجمالی) بیندازیم/ ارتباط از یک واژه لاتینی به معنی مشترک می آید و ما ارتباط برقرار می کنیم تا با شخث دیگری اشتراک نظر پیدا کنیم از اینجاست که تلاش می کنیم اطلاعاتی با  برداشتی را با دیگران در میان بگذاریم. همانطور که آموختیم ارتباط حداقل به سه عنصر نیاز دارد منبع (فرد یا سازمان ارتباطی باشد)، پیام (به صورت نوشتار، موج، نوسان و هر چه دارای معنی باشد)، مقصد (شنونده و خواننده باشد و عضو گروهی یا یکی از جمع مخاطبین و غیره باشد).

آثار ارتباط

پس از مطالعه فراگرد ارتباط اینک می خواهیم بدانیم که ارتباط چه اثری بر افراد دارد. و یا به عبارت دیگر محتوای پیام چه تاثیری بر افراد دارد. هر بار که نامه ای می نویسیم یا سخن می گوییم و یا آگهی در روزنامه به چاپ می رسانیم از اثرات آن در ذهن خود تصویری داریم ولی چه بسا که پیش بینی ما درست نباشد و عکس آن اتفاق بیفتد. پس به طور کلی پیش بینی اثرات پیام آسان نیست.

با این همه ممکن است شرایطی را که در آن پیام اثر مورد نظر خود را بگذارد، شرح داد این شرایط بطور خلاصه عبارتند از:

پیام باید به نحوی تنظیم و ارائه شود که توجه پیامگیر را به خود جلب کند

پیام باید از نشانه هایی استفاده کند که با تجربه  های مشترک پیام رسان و پیامگیر مرتبط باشد تا بتواند معنی را برساند.

پیام باید نیازهای شخصی گیرنده را برانگیزد و راهی برای ارضای آن نشان دهد.

پیام باید راهی برای ارضای نیاز توصیه کند که با وضعیت گروهی که پیامگیر در آن عضویت دارد تناسب داشته باشد.

ویژگی های ارتباطات نوین

ارتباط نوین ۱۱ مشخصه دارد که برخی از این مشخصات مربوط به استفاده انسان از این اختراعات در حوزه ارتباط است.

سرعت،

انتشار،

امکانات متعدد برای عرضه پیام،

دسترسی همگان به مجاری مختلف پخش پیام در زمان واحد و موضوع واحد،

استمرار و پایندگی پیام،

ترکیب مطالب و پیام ها در دو بخش عام و خاص،

نارسایی معنی در تمام مجاری ارتباط نوین،

رشد شگفت انگیز شمار نویسندگان، مولفان، داستان نویسان و …و معنای وسیعی که به افکار و اندیشه های آنها در رسانه های همگانی اختصاص یافته است،

و ۱۰٫ ترکیب و هماهنگی مجاری مختلف ارتباطی و بازرسی متمرکز آنها (آنچنان با یکدیگر درآمیخته اند که باید آنها را یکجا بررسی کرد)

وابستگی به منابع محدود و تمرکز یافته خبری (امروزه رسانه های همگانی جهان برای کسب خبر در زمینه بین المللی به چند خبرگزاری مهم مانند آسوشیتدپرس، یونایتد پرس، تاس، فرانسه و … وابسته هستند).

اثرات نظام ارتباطی نوین

در این مبحث باید اشاره کرد که با دسترسی فزاینده افراد به رخدادها، اندیشه ها و تجربه ها علاقه آنها هم به این مسایل افزایش می یابد. نیز اطلاعات لازمه پیدایش علاقه است و رسانه های همگانی هستند که اکثر اطلاعات و اخبار را به شرط آنکه خیلی جنبه محلی نداشته باشد فراهم می کنند.. به عبارتی خبرهایی که از رسانه های همگانی انتشار می یابد رشته به هم پیوسته  ای از رخدادها را پدید می آورد. سرانجام این زنجیر حوادث و رخدادها به تبلور افکار عمومی درباره خبرهایی که هر گونه به نوعی آن را برداشت و تفسیر کرده است منجر می شود.

رسانه های همگانی نه تنها مسائل تازه ای را مطرح می کند بلکه با افشاگری ها و انتقادهای خود افکار عمومی را هم به هیجان می آورند و آن را بسیج می کنند (در روزنامه ها سرمقاله نویس و در رادیو و تلویزیون هم مفسرین خبری این وظیفه را به عهده دارند).

اثر دیگر آن افزایش تماسهای اجتماعی است. که با افزایش این تماسها افق افکار عمومی هم رفته رفته گسترده تر می شود. تجربه ها و اطلاعات متعددی که افراد درباره مسائل روز به دست می آورند به آنها فرصت می دهد که قضاوت های عینی تری نسبت به آن مسائل پیدا کنند. در نتیجه بحث و گفتگو درباره مسائل هم به سطح فکری و عینی بالاتری ارتقاء پیدا می کند. لذا در این بخش ضمن افزایش انواع عامه های گوناگون (نه تنها در سطح ملی بلکه در سطح بین المللی مانند افکار عمومی جهان) از قبیل شنوندگان رادیو تماشاگران تلویزیون، روزنامه خوانان و … بر عده اعضای هر یک از این گروه ها هم می افزاید

پیامد دیگر ارتباط نوین حفظ وضع موجود است. به دین گونه که وضع موجود را حفظ و حمایت می کنند و در جهت همنوایی و سازگاری با جامعه فشار زیادی بر افراد می آورند

آخرین اثر رسانه های همگانی (ارتباط نوین) را باید به صورت پرسش مطرح کرد و آن اینکه آیا رسانه های همگانی  می تواند بر افکار عمومی اثر بگذارد؟ با آنچه قبلا گفته شده پاسخ سوال مثبت است پس بجای اینکه بپرسیم که آیا وسایل ارتباط نوین بر افکار عمومی تاثیر دارد یا نه بهتر است بگوییم که هر یک از انواع وسایل ارتباطی نوین بر حسب زمان و مکان تاثیر متفاوتی بر افکار عمومی از خود بر جا می گذارد.

محدودیت های وسایل ارتباطی نوین

برخی ناشی از نا آگاهی پیام گیران و بعضی هم به خصلت یکطرفه این وسایل مربوط است که از تاثیر آنها در حوزه افکار عمومی به مقدار زیاد می کاهد. و اما عواملی که در عدم آگاهی توده های مردم و پیامگیران  از مسایل اجتماعی و همگانی به عنوان مانعی برای تاثیر نظام ارتباطی نوین نقش دارند عبارتند از:

بیسوادی

یا با مسائل اجتماعی سرو کار ندارند و یا نمی توانند رابطه مشخصی بین آن مسائل و زندگی شخصی خود پیدا کنند از این جهت در شرایط عادی بسیاری از افراد در امور عمومی جامعه کمتر مشارکت می کنند

عامل دیگر که باعث ناآگاهی افراد از مسائل اجتماعی می شود کمبود وقت است. بسیاری از مردم به علت مشغله روزانه و گرفتاری های کاری نمی توانند از رسانه ها استفاده کنند روزنامه بخوانند و

مردم به دلایل فوق پس از انتخاب نمایندگان خود کار را به دست آنها می سپرند و دیگر مشارکتی در امور نمی کنند. شاید آنها را صاحب نظرتر از خود می دانند و …

تحلیل رسانه های همگانی

کوشش های زیاید در جهت تجزیه و تحلیل جنبه های گوناگون نظام ارتباط جمعی شده است. از جنگ های اول و دوم جهانی که بیشتر روی تبلیغات سیاسی (یکی از جنبه های مهم ارتباط جمعی نوین است) انجام گرفته تا کنون. با گسترش رسانه های همگانی و نقشی که این وسایل در تغییر افکار عمومی پیدا کرد باعث توجه پژوهشگران به تجزیه و تحلیل این وسایل بیشتر شود. یکی دیگر از علل علاقمندی به موضوع تحلیل ایجاد رشته های دانشگاهی و دروس اختصاصی در زمینه های ارتباطات و تاسیس موسسات در زمینه ارتباطات نوین بود

به طور کلی حوزه مطالعه علوم ارتباطی بر چهار بخش استوار است:

پیامسازان، انگیزش ها و مقاصد آنها (که مشخصات اجتماعی و اقتصادی آنها مورد بررسی قرار می گیرد).

تجزیه و تحلیل محتوای رسانه ها (تحلیل محتوای تبلیغات و نیز تحلیل پیام ها از نظر معنی شناسی در این مقوله جای دارد)

بررسی پیام گیران یعنی خوانندگان، شنوندگان و تماشاگران (هدف اینکه معلوم شود چه کسانی چه پیامهایی را دریافت می کنند)

تحلیل آثار و نتایج ارتباطات (که بر مبنای پاسخ ها و عکس العمل های پیامگیران اندازه گیری می شود)

شاید بتوان ادعا کرد که قدرت و نفوذ واقعی رادیو را نخستین بار کشورهایی درک کردند که از آن به عنوان ابزار بسیار پرتوان «در تبلیغات» برای پیروزی بر حریفان و تأثیر گذاری بر افکار عمومی جوامع خود بهره بردند. آنان توانستند با استفاده از رادیو افکار عمومی خود را با مطامع خود همسو کرده و توجیهی منطقی برای عملکرد خود ارائه نمایند و نیز قدرت و حضور خود را در حمله به سایر کشورهای جهان مشروعیت بخشند.

فاصله بین دو جنگ جهانی اول و دوم این اندیشه را در اذهان رهبران یکه تاز و عاملان این دو جنگ متبلور ساخت که از «رادیو» به عنوان رسانه ای برای «تبلیغات» جنگی استفاده نمایند. کمونیست ها در شوروی و نازی ها در آلمان از این رسانه بهره مؤثری بردند و برای مشروعیت اعمال خود در جوامع بین المللی کمک گرفتند و با این روش خوف و وحشتی مضاعف در دل و افکار عمومی جهان ایجاد کردند.

گرچه از سال ۱۹۴۱ ایالات متحده آمریکا به دلیل عدم شناخت کارکرد این رسانه از آن غافل مانده بود لیکن با شناخت واقعی و کارکرد این رسانه جنجالی به زودی چنان دستگاه اطلاع رسانی پرقدرتی راه اندازی کرد که سالیان سال یکه تاز اجرای نگاه های دولتی در عرصه اطلاع رسانی جهانی شد.

اندیشمندان و صاحبنظران ارتباطات برای رسانه «رادیو» کارکردهای مختلف و گوناگونی را عنوان کرده اند، اما با گستردگی و فن آوری های نوین اطلاعاتی بایستی کارکرد رسانه ها مجدداً بازنگری شود. بررسی انواع رسانه ها، تعدد آنها، ویژگی و کارکردهای هر کدام و انتظارات مخاطبان به تفکیک امری لازم و قابل اهمیت است لیکن با حضور انواع رسانه ها و دسترسی آسان اطلاعات از طریق منابع گوناگون، مهمترین ویژگی و اثر رسانه «رادیو» میزان اعتماد عمومی و قدرت تأثیرگذاری مستقیم آن بر مخاطب است .مک لوهان صاحبنظر کانادایی در علوم ارتباطات بر این باور است که «رادیو رسانه گرم است » چرا که در امتداد یکی از حواس (گوش) و به صورت شنوایی دریافت می شود و این کمک شایانی به درک پیام، افزایش صمیمیت و میزان اعتماد عمومی خواهد داشت. این ویژگی در سایر رسانه ها درک و ملاحظه نمی شود و این یکی از قدرت های دایمی و منحصر به فرد «رسانه رادیو» است.

همین نیاز واقعی و توقع اجتماعی (اعتماد عمومی و تأثیرگذاری) برنامه  ریزی های خاصی را از سوی دست اندرکاران رادیویی در جهت جلب رضایت مخاطبان طلب می کند. راه اندازی شبکه های مختلف رادیویی از جمله «صدای آشنا» برای مخاطبان برون مرزی و «شبکه اقتصاد» از جمله گام های مثبت در جلب رضایت مخاطب است.

– با گسترش رسانه های گروهی اینک مخاطبان برای شناخت رسانه مورد نظر خود به دنبال رسانه جست و جو نمی کنند بلکه این رسانه های جمعی هستند که برای جذب مخاطب بیشتر به دنبال مخاطب هستند! لذا داشتن «سواد رسانه ای» برای دست اندرکاران رسانه های گروهی در هر حوزه، امری مهم و حائز اهمیت جلوه می نماید. با داشتن این اندیشه، مناسب و شایسته تر و براساس نیازهای امروزی مخاطب می توان پیام سازی کرد.

رادیو علاوه بر قابلیت های سرعت و سهل الوصول بودن، ابر رسانه ای در حسن تدبیر است چرا که از قدرت نفوذ و تأثیرگذاری فوق العاده برخوردار است.

– سرو کار داشتن رادیو با حس شنوایی برای مخاطب، این محیط را فراهم می نماید که مخاطب رادیو به دلایل مختلف احساس صمیمیتی مضاعف با رادیو داشته باشد و بالطبع اثرگذاری پیام بر او بیشتر کارگر باشد.

در نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران شرایط بسیار مناسبی فراهم شده است که کاندیداهای این دوره از این فرصت رسانه ای به نحو مطلوب استفاده نمایند تا با بیان دیدگاهها، طیف بیشتری از افکار عمومی را به سوی خود جلب نمایند.

«رادیو» علاوه بر سرعت و اطلاع رسانی گسترده، «پیام» کاندیداها را با سرعتی شگفت انگیز با عبور از کوه، دره،  بیابان و آب ها و بدون نیاز به امکانات گیرندگی نظیر: برق، تلفن، آنتن و هزینه مادی و… به مخاطبان در اقصی نقاط جامعه می رساند.این ویژگی منحصر به فرد رادیو با فن آوری های نوین ارتباطی هنوز هم قابل مقایسه نیست و آدمی بر پایه حواس پنجگانه خود پیام دریافت می کند. تا زمانی که حس شنوایی او در دریافت پیام و اطلاعات برتری دارد رادیو با تولید آخرین فن آوری ها نیز هنوز بر سکو و قله نخست رسانه ها است.

لذا قدرت و تاثیر رادیو همچنان پابرجاست، مهم  برنامه ریزی و بهره گیری دست اندرکاران رادیو است تا به چه نحوی براساس توقعات روزانه مخاطبان و با داشتن نگاهی امروزی به رادیو و نیز با شناخت، درک و سواد رسانه ای و … از این رسانه  استفاده کنند.

در هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری رسانه مطبوعات در غیبت رسانه رادیو و تلویزیون با حضوری وسیع در جامعه اقدام به اطلاع رسانی گسترده نمود. مطبوعات بطوری چشمگیر و شگفت آور، یکه تاز میدان اطلاع رسانی بود و توانست با بیان و ترویج نظرات مختلف شرایط حضور میلیونی مردم را در انتخابات فراهم سازد.

اینک در نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری رسانه رادیو با حضوری فعال و پررنگ و همچنین با برنامه ریزی مدون و قدرت ذاتی و جادویی آن در حال آگاهی دهی و آگاه ساختن اذهان افکار عمومی است.

امید که با عنایت به نامگذاری سال مشارکت عمومی و همبستگی ملی، رسانه رادیو نیز به عنوان رسانه ای تاثیرگذار و پرنفوذ بتواند در سطح ملی و فراملی نقش ارزشمند اطلاع رسانی و هدایت و رهبری افکار عمومی را به سوی مقصد مطلوب و به نحو ارزنده ای ایفا نماید.

صدای خاموش جامعه

افکار عمومی (Public Opinion) به طور عمده محصول دوران روشنگری است. این اندیشه با فلسفه‌های سیاسی لیبرالی اواخر قرون هفدهم و هیجدهم (لاک و روسو) و به ویژه تئوری دمکراتیک قرن نوزدهم تلفیق شده است (پراسیس، ۱۳۸۲ ،ص ۲۱). افکار عمومی بیش از هر نیروی دیگری تعیین می‌کند انسان چگونه بیندیشد و رفتار کند. علی اسدی این موضوع را با رویکرد به فنآوری رسانه‌ای بیان می‌کند و می‌گوید: گسترش وسایل ارتباط جمعی مانند رادیو، تلویزیون و مطبوعات پرتیراژ، باعث پیدایش جامعه‌ی‌ تازه‌ای شد که در آن همه افراد، صرف‌نظر از اینکه در کجا زندگی می‌کنند و یا به چه گروه اجتماعی تعلق دارند، از طریق تماس با منابع خبری، از رویدادها و رخدادها آگاه شوند. تا جایی که حتی اگر در جامعه‌ای، میزان مشارکت اجتماعی مردم هم محدود باشد، میزان آشنایی آنها با حوادث و رخدادها که نتیجه مشارکت آنها در این زمینه است، با آنچه در گذشته بود، فرق دارد (اسدی ،۱۳۷۱ ،ص ۴۲). تاثیر رسانه‌ها بر مردم و شکل دهی به افکار عمومی، موضوعی است که در کنار مباحث مربوط به تبلیغ، از اهمیت برخوردار است. افکار عمومی و به تعبیری «صدای خاموش مردم»، یک اصطلاح جامعه شناختی است و عبارت از درک معینی است که مردم یک جامعه نسبت به مسائل مهم پیدا می‌کنند (حکیم‌آرا، ۱۳۸۴، ص۲۱۸).

افکار عمومی، پدیده‌ای روانی ـ اجتماعی و خصلتی جمعی است و عبارت است از ارزیابی و نظر مشترک گروهی اجتماعی در مسئله‌ای که همگان به آن توجه و علاقه دارند و در لحظه‌ی معینی، بین عده‌ی زیادی از افراد و اقشار مختلف جامعه نسبتاً عمومیت می‌یابد و عامه مردم آن را می‌پذیرند. افکار عمومی به صورت تأیید یا مخالفت با یک عمل، نظر، شخص و واقعه با خواسته، مطالبه، پیشنهاد و توصیه تجلی می‌یابد (مهرآرا،۱۳۷۲ ص ۳۷۱). افکار عمومی زمانی بوجود می‌آید که موضوع یا مسئله‌ای مورد توجه عمومی وجود داشته باشد. مسئله مزبور باید تا آن حد حیاتی باشد که مردم را به موضع گیری در خصوص آن وا دارد (نصر، ۱۳۸۰، ص۴۱۱).

نیروهای محرکه افکار عمومی

کیم بال یانگ  به سه مرحله رشد افکار عمومی اشاره می‌کند:

۱) منشأ موضوع: افکار عمومی از یک مشکل عمومی سرچشمه می‌گیرد، زیرا تا زمانی که امور به طریق خودکار و عادی جریان دارد و با مسائل عمومی براساس عادات و قوانین برخورد می‌شود، هیچ کس خود را به فکر کردن مشغول نمی‌کند، زیرا به ندرت فردی تنها به سبب نقد مطلبی، به تفکر می‌پردازد.

۲) بحث در مورد موضوع و راه حل های پیشنهادی: این مرحله با کوشش برای شناخت موضوع و امید به پیدا کردن راه حل عملی آغاز می‌شود. سپس بحثی همه جانبه‌تر به دنبال می‌آید. ولی این بحث در مرحله‌ی تفسیری و اولیه باقی می‌ماند و طی آن بررسی در مورد ویژگی های مختلف مشکل، مانند میزان اهمیت آن و انعکاس احتمالی آن بر سایر ویژگی های زندگی اجتماعی صورت می‌گیرد. زمانی که بحث ها، جدل ها و مشاوره‌های مربوطه انجام گرفت، راه حل های متفاوت بروز می‌کند که غالبا متناقض اند. در مورد راه حل های موضوع تازه، غالبا اختلافات شدیدی بروز می‌کند و در این مرحله، عوامل اختلاف و عوامل اتفاق روشن تر می‌شود و در زمانی که آرای مختلف بیان شد، گروه های کوچکی تشکیل می‌شود که هر یک، از دیدگاه ویژه‌ای هواداری می‌کند. سپس آرا متبلور می‌شوند، راه حل های خیالی کنار گذاشته می‌شوند و راه حلی میانه بدست می آید و یا ممکن است اختلافات به عدم سازش منجر شوند.

۳) دستیابی به توافق عمومی: زمانی که موضوعات مربوطه از فوریت برخوردار باشند، نمی‌توان برای همیشه به بحث ادامه داد و دستیابی به یک راه حل امری حیاتی است. رسیدن به اتفاق در برخی عرصه های خاص، ساده و در برخی عرصه های دیگر دشوار است (نصر، ۱۳۸۰، صص۴۱۳-۴۱۴).

افکار عمومی و جنگ روانی

جنگ روانی علیه ذهن انسان و افکار او صورت می گیرد و به این ترتیب، مطالعه‌ی افکار عمومی رابطه‌ی محکمی با موضوع جنگ روانی دارد (نصر، ۱۳۸۰، ص۴۰۳). پس سعی می‌شود مفهوم اهمیت و چگونگی شکل گیری افکار عمومی و راه های نفوذ در آن ارائه و ‌مولفه های خاص در دنیای امروز مشخص شود. یکی از نکات برجسته در افکار عمومی، قابلیت اداره کردن و نفوذ در آن است. در جنگ روانی برای رسیدن به هدف غایی و پیروزی، از هر وسیله‌ای برای تحریک احساسات و ایجاد دگرگونی مطلوب، از افکار عمومی استفاده می‌شود. عده‌ای افکار عمومی را ضمیر باطنی یک ملت می‌دانند. افکار عمومی در جریانات سیاسی- اجتماعی جامعه دخالت می‌کند، بدون آنکه در قوانین مملکتی نامی از آن برده شود. افکار عمومی لزوما نتیجه‌ی افکار انفرادی درباره‌ی یک موضوع معین و مشخص است که ضمنا ملت ها را ظرف مدت کوتاهی دگرگون می‌کند و چهره ای جدید به جهان نشان می دهد.

ماهیت افکار عمومی

اگر به تعاریف افکار عمومی اشاره شود، ماهیت آن مشخص‌تر، نمایان تر و واضح تر می شود. جیمز یانگ، افکار عمومی را اینگونه تعریف می کند: قضاوت اجتماعی هرجامعه‌ی خودآگاه در مورد مسائل مهم که ابتدا به طور برهانی در آن جامعه به بحث گذاشته شده باشد. افکار عمومی نقش محوری در جامعه دارد و به تاریخ گذشته ارتباط پیدا می‌کند و افسانه‌ی عصر طلایی گذشته را در زمینه‌های دیگر به چشم انداز جامعه امروز می‌کشاند. افکار عمومی تهییج می‌کند و آنچه را که در تاریخ رویداد بوده، به عصر حاضر منتقل می‌سازد.

شکل گیری افکار عمومی

افکار عمومی فرایند پیچیده ای است که میان نظرات فردی و جریانات فکری جامعه انجام می‌گیرد، روی فرد تاثیر می‌گذارد و اندیشه ها و نظرات فردی، نظرات گروهی را می‌سازد. افکار عمومی را می‌توان یک جریان فکری دانست که مسلط برجو فکری جامعه شده و آن را می‌سازد. این ‌افکار از فرهنگ جامعه، یا از افکار قالبی و کلیشه ای، یا از اطلاعاتی که به وسیله‌ی رسانه‌ها در جامعه پخش می‌شود، و یا از رخدادهایی که در محیط اتفاق می‌افتد، نشات می‌گیرد. بنابراین، آداب و رسوم و شیوه های رایج فرهنگ، همگی عناصر تشکیل دهنده‌ی افکار عمومی هستند. تنها تفاوت آنها با آداب و رسوم این است که آداب و رسوم پایدار هستند و خصلت جدایی افکار عمومی را ندارند. در عصر ما افکار عمومی یکدست نبوده و در نتیجه، از برخورد جریان های فکری گوناگون شکل می‌گیرند؛ زیرا که حوادث، رخدادها و مجموعه اطلاعاتی که به جامعه داده می‌شود، همه در حال تغییر و دگرگونی هستند. این افکار نیز در حال تغییرند؛ از این رو می‌توان گفت که یکی از ویژگی های افکار عمومی این است که بر مبنای نگرش ها شکل می‌گیرد. در واقع نگرش ها، پایه‌ها و زمینه‌های پایدارتر افکار و یا لایه‌ی زیرین افکار عمومی محسوب می‌شوند (رفیعی، ۱۳۸۲، صص۱۰۱-۹۷).

گردش اطلاعات در رسانه‌ها، یکی از عوامل بسیار مهمی است که در شکل دادن به افکار عمومی موثر است. علت آن، فراگیر بودن، نفوذ پذیر بودن، گیرا بودن و سرعت پخش پیام هاست. رسانه‌ها برشکل گیری افکار عمومی نقش و تاثیر بسیاری دارند ولی این تاثیر همواره با نوعی مداخله و یا نقشی است که دروازه بان های اطلاعاتی یا رهبران فکری بر عهده دارند. از این جهت، اگر این دو همسو باشند، اثر رسانه‌ها تشدید می‌شود و اگر هم ناهمسو باشند، بخشی از این تاثیر خنثی می‌شود. بطور کلی، میان افکار عمومی و نظام ارتباطی، رابطه‌ای متابولیک و کنش و واکنش بسیار پیچیده ای وجود دارد؛ به این معنی که نظام ارتباطی از افکار عمومی تغذیه می‌کند و در شکل دادن به افکار عمومی هم نقش موثری دارد. به عبارتی، یک رابطه‌ی دوسویه میان افکار عمومی و ارتباطات اجتماعی وجود دارد (رفیعی، ۱۳۸۲، ص۱۰۶).

نفوذ در افکار عمومی

افکار عمومی به اندازه‌ای قوی و نیرومند است که برای برگرداندن آن در یک جهت مشخص و معین، باید کوشش های بی دریغی به عمل آید. هرگاه لازم باشد که افکار عمومی  به حمایت از نظریه‌ی معینی ترغیب شود، باید در بیشتر موارد، در احساسات مردم اعمال نفوذ کرد؛ به این معنا که برای ایجاد طرز تفکر مورد نظر، احساسات عامه‌ی مردم را تهییج کرد. در واقع، تلاش می‌شود که تا حد امکان، نیروی اندیشه و وجدان فرد، کمتر به کار افتد و برعکس در او واکنش های انعکاسی شرطی بوجود آید. در دنیای امروز، به دلیل آنکه نیرومند ترین ابزار تبلیغاتی در دست قدرت های حاکمه جهانی است، ایجاد واکنش های شرطی در اذهان عمومی نیز در جهت اهداف از پیش تعیین شده و همچنین از راه بکارگیری شیوه ها، وسایل و تجهیزات مناسب توسط همین قدرت های حاکم صورت می‌گیرد (رفیعی، ۱۳۸۲، ص۱۱۸). صاحبنظران عملیات روانی براین اعتقادند که برای تاثیر در افکار عمومی، باید یک یا چند محرکه و غریزه اصلی بشر را تحریک کرد، مانند غریزه های مبارزه جویی، وطن پرستی و غیره. در این شرایط، اعمال مورد نظر محرکین توسط همین عملیات روانی کورکورانه انجام می پذیرد.

بررسی تاثیر وسایل رادیو  بر اخلاق اجتماعی نوجوانان

دیدگاه افراطی:

طبق نظرات طرفداران این دیدگاه، وسایل ارتباط جمعی دارای چنان قدرتی هستند که می توانند نسلی تازه برای اولین بار در تاریخ انسان پدید آورند. نسلی که با نسل های پیشین بسیار متفاوت است. طرفدارا این دیدگاه قدرت رادیو را با بمب اتمی مقایسه می کنند که از آنها می‌توان در راه خیر یا شر با تاثیری شگرف سود برد.(ساورخانی،۸۴:۱۳۶۸) «ژان کاز نو» در این باره می نویسد : این اندیشه در نظر مردم رواج یافتکه وسایل ارتباط جمعی قدرتی فوق تصور دارند و می توانند افکار فلسفی و سیاسی را منقلب نموده، شکل تازه ای به آن بخشند و به اختیار تمامی رفتارها را هدایت نمایند.(کازنو،۴۵:۱۳۶۵)این عده بر ساز وکارهایی چون هدایت از راه دور(Telekinesis)، آدمک سازی(Robotism)، اثر بلع و بویژه تاثیر بازتابهای شرطی تاکید می‌کنند و معتقدند که درونی کردن(Internalization) هنجارها، موجبات آشتی انسان را با خواست جامع فراهم می آورد. در این صورت انسان ها خود به عنوان عاملی در راه حراست از مواریث، هنجارها و قوانین جامعه تجلی می کنند و وسایل ارتباط جمعی ابزاری سریع، قدرتمند و موثر در راه تامین این منظور هستند. (ساورخانی،۸۶:۱۳۶۸)

دیدگاه تفریطی:

طبق نظرات طرفداران این دیدگاه وسایل ارتباط جمعی تاثیر چندانی بر مخاطبین خود ندارند و دیگر«دوران سبع»(سلطه) وسایل ارتباطی و با آن دوران رواج عقاید تند و اسناد اثرات جادویی و خارق العاده به وسایل ارتباط جمعی پایان یافته است. این عده معتقدند که وسایل ارتباط جمعی علیرغم تکنولوژی برتری که از آن استفاده می کنند، با موانع بسیاری در راه اثر گذاری بر دیگران مواجهند(ساروخانی،۸۵:۱۳۶۸).

۳-۵- دیدگاه بینابین؛

در مقابل این دو دیدگاه افراطی و تفریطی، دیدگاه سوم که بینابینی می باشد نظر بر این دارد که باید پذیرفت که وسایل ارتباط جمعی، ابزاری اجتماعی- فرهنگی به معنی عالی آن هستند و از این جهت اثرات چشمگیری برجای می گذارند، اما این آثار نه آنچنان است که هیچ محدودیتی را نشناسند(دیدگاه افراطی) یا آنکه چنان ناچیز است که هیچ اعتنایی را شایسته نباشد(دیدگاه تفریطی)، بلکه باید دید حدود تاثیر این وسایل چیست و در چه شرایطی این تاثیرات محدودیت می یابند و یا تقویت می شوند(ساورخانی،۸۶:۱۳۶۸). به نظر می رسد این دیدگاه سوم واقع بینانه تر باشد. ضمن اینکه نتایج تحقیقات انجام شده نیز موید همین دیدگاه است.

۶- تاثیر رادیو  بر رفتارهای اجتماعی جوانان:

از آنجا که جوانان علاقه و توجه بیشتری به استفاده از رسانه های – شنیداری و وسایل صوتی دارند، از میان وسایل ارتباط جمعی در این قسمت به بررسی نقش و تاثیر تلویزیون بر اخلاق و رفتار اجتماعی می پردازیم.

به قول «ویلبر شرام» جذابیت تلویزیون، خصوصیت اجتماعی بودن آن است. همچنین قابلیت نفوذ تلویزیون نسبت به سایر وسایل ارتباط جمعی، بسیار شدید است. به همین دلیل تلویزیون امروزه در بنیانهای خانوادگی ریشه دوانده و به شدت در چگونگی گذراندن زندگی روزمره مردم اثر گذاشته است. این نفوذ به حدی است که مردم اوقات فراغت، صرف شام و ناهار و یا استراحت روزانه خود را طبق برنامه های تدوین شده تلویزیون تنظیم می کنند.( قابل ذکر است بزرگسالان در انگلستان بطور متوسط روزانه ۳ ساعت تلویزیون تماشا می کنند و کودکان دوره ابتدایی در حالی که فقط ۹۸۰ ساعت در مدرسه حضور دارند ۱۳۴۰ ساعت از وقت خود را به تلویزیون اختصاص می دهند). (واحد نشریه پژوهش و سنجش،۶۱:۱۳۷۶).

به عقیده برخی از صاحبنظران، تلویزیون به عنوان ابزاری تعیین کننده در واقعیت های اجتماعی تلقی می شود که در موضوعات مختلف و حتی بر حق دانستن و یا استمرر بخشیدن به پاره ای از هنجارهای رایج و تبدیل آنها به فرهنگ عمومی می تواند کارآمدترین وسیله باشد.

بسیاری بر این باورند که تلویزیون وسیله تفریحی بی ضرری است اما بسیاری از پژوهشگران اثرات منفی آن را انکار ناپذیر می دانند.

اگر بخواهیم کارکردها و آثار مثبت و منفی تلویزیون را بطور خلاصه بررسی نماییم، می توانیم از لابلای مطالعات انجام شده بطور فهرست وار به نکارت زیر اشاره کنیم:

اثرات و کارکردهای منفی تلویزیون

۱- بازداشتن از کارهای تحصیلی و اختصاص وقت کودکان و نوجوانان به خود (میانگین ۱۳۴۰ ساعت در سال)

۲- ارائه صحنه های خشونت آمیز و رواج خشونت

۳- جریحه دار کردن عواطف کودکان

۴- سوق دادن زودرس به طرف زندگی بزرگسالی

۵- خلق نیازهای کاذب

۶- رابطه با جرم و جنایت

۷- برانگیختن حالت تهاجمی

۸- محدود کردن قدرت ابتکار و خلاقیت

۹- تسخیر ذهن کودکان

۱۰- بیگانه ساختن کودکان و نوجوانان با مطالعه

۱۱- بی تفاوت کردن کودکان و نوجوانان نسبت به دردها و رنجهای انسانی

۱۲- رواج رفتارهای ضد اجتماعی از طریق مشاهده و یادگیری توسط کودکان

۱۳- نادیده گرفتن قید و بندهای اجتماعی از طریق همانند سازی با شخصیت های نمایشهایی که در آنها شیوه های پرخاشگرانه و مهارتهای خلافکاری نشان داده می شود.

۱۴- ایجاد درگیری ذهنی در کودکان به علت تماشای فیلم های ویژه سنین بالاتر

۱۵- ایجاد ترس و کابوس های شبانه برای کودکان

۱۶- کاهش مدت زمان خوابیدن کودکان

۱۷- مسخ کودکان و فرو رفتن آنها در دنیای تخیلی و ایجاد فاصله با واقعیت ها

۱۸- افزایش حالت انفعالی و بی تفاوتی

۱۹- شستشوی مغزی

۲۰- تهدید سلامتی جسمی، روانی و رفتاری کودکان

سایر اثرات منفی تلویزیون

اثر تلویزیون بر رفتارهای کودکان و نوجوانان زمانی به حداکثر می رسد که بر ارزشها و دیدگاههای (مورد نظر) در برنامه های پی در پی تاکید گردد.(خزایلی،۲۰:۱۳۷۵).

قابلیت های تلویزیون در تغییر نگرش و رفتار کودکان و نوجوانان و انتقال ارزشهای اخلاقی مثبت بسیار حائز اهمیت است.

در مجموع تماشای تلویزیون می تواند آثار و کارکردهای مثبت زیر را بدنبال داشته باشد:

۱- تحریک حس کنجکاوی

۲- افزایش دانش و اطلاعات

۳- ایجاد امکان دستیابی به دانستنی ها

۴- رفع نیازهای فراغتی

۵- هدایت و جهت دهی به اعتقادات و ارزشها

۶- دگرگونی و تغییر آگاهی‌ها، نگرش‌ها و رفتارها

۷- اعطای قدرت تمایز گذاری بین گروه‌های اجتماعی

۸- افزایش عزت نفس و احترام به خود

۹- درک بهتر جهان و اعطای دیدگاه مثبت نسبت به سایر مردم جهان

۱۰- ایجاد فرصت شناخت واقعیت ها

۱۱- نفوذ و درک پیچ و خمهای زندگی

نتیجه یک تحقیق در ایران:

درباره نقش و تاثیر وسایل ارتباط جمعی با هدف بررسی تاثیر تلویزیون‌های ماهواره ای بر فرد و جامعه تحقیقی تحت عنوان:«نظر بینندگان برنامه های ماهواره ای درباره تاثیر تماشای آن بر ابعاد مختلف فرد و جامعه»توسط « اعظم پنابادی» در سال ۱۳۷۳ انجام شده است، نتایج این تحقیق نشان می دهد که:

الف: مهمترین حوزه تاثیر برنامه های تلویزیون ماهواره ای در سطح فردی برای:

۱- کودکان و نوجوانان: بدآموزی و تهدید سلامت جسمی، روانی و رفتاری آنان.

۲- برای جوانان: بدآموزی و الگو پذیری فکری واخلاقی.

۳- برای بزرگسالان: سرگرم شدن و پرکردن اوقات فراغتشان بوده است.

ب: مهمترین حوزه تاثیر برنامه های تلویزیون ماهواره ای درسطح جامعه عبارتست از:

۱- بالابردن سطح اطلاعات و دانش مردم و آگاه کردن آنان نسبت به جهان،

۲- ایجاد اختلاف و تعارض فرهنگی در جامعه،

۳- رواج مصرف گرایی در جامعه نمونه(پنابادی،۱۳۷۶)

بنابراین برنامه های تلویزیون ماهواره ای نتایج مثبت و منفی در سطح فردی اجتماعی به دنبال داشته که مهمترین تاثیر آن در حوزه اخلاق اجتماعی و فرهنگ عمومی، رواج مصرف گرایی بوده است.

۱- ناهماهنگی بین عوامل عمده انتقال اخلاق اجتماعی:

به عنوان یکی از مشکلات این موضوع می‌توان گفت، چهار عامل انتقال ارزشها در برخی عرصه ها و حوزه ها با یکدیگر هماهنگ نیستند. یعنی خانواده درباره یک ارزش تاکید خاصی می ورزد در حالی که مدرسه به آن ارزش تاکید زیادی ندارد و گروههای همسالان آن ارزش خاص را ضد ارزش تلقی می کنند و در نهایت وسایل ارتباط جمعی نیز دیدگاه متفاوت دیگری درباره آن ارزش ارائه می دهندکه این ناهماهنگی، جوانان را دچار سر درگمی و بلاتکلیفی می کند و حتی در سنین پائین تر تکوین شخصیت آنها دچار اختلال می نماید.

شکاف و فاصله بین اهداف و ابزارهای اجتماعی:

در حالتی که ساختار فرهنگی، اهداف فرهنگی یعنی مطلوبیتها و ارزشهایی که بایستی در جامعه تحقق یابند را به نحو بارز و شفاف تعریف کند، وسایل اجتماعی برای تحقق این هدف‌های فرهنگی، موجود نباشد، از نظر جامعه شناسان افراد چنین جامعه ای دچار انحراف در رفتار می شوند و آسیبهای اجتماعی در جامعه راوج می یابند.

نتیجه گیری:

با مرور یافته های پژوهشی مربوط به تاثیر تلویزیون به عنوان یکی از وسایل ارتباط جمعی بر شکل گیری، تقویت و انتقال ارزشهای اخلاقی و ترویج آنها در فرهنگ عمومی می توان نتیجه گرفت که:

پیشنهاد:

بنابراین پیشنهاد ما این است که اگر خواهان تبدیل کردن اخلاق و ارزشهای اخلاقی به فرهنگ عمومی هستیم، نمی توانیم کارگزاران با عوامل عمده اجتماعی شدن و فرهنگ پذیری یعنی خانواده، مدرسه، گروه همسالان وسایل ارتباط جمعی را نادیده بگیریم.

لذا می توان با ایجاد هماهنگی و همراهی بین این چهار عامل عمده ، محیطی گرم و صمیمی برای درونی کردن ارزشها و هنجارها فراهم کرد. همچنین نهادهای جامعه پذیری و از جمله وسایل ارتباط جمعی علاوه بر هماهنگی با یکدیگر، بایستی در جهت تقویت و تحکیم ارزشهای اخلاقی مثبت و تبدلی اخلاق حسنه اجتماعی به فرهنگ عمومی، سازماندهی شوند و در این راه برنامه ریزان این وسایل می توانند به نحو احسن در جهت غنای محتوای فرهنگی آنها اقدام موثر نمایند.

منابع:

پرایس، وینسنت (۱۳۸۲). افکار عمومی، ترجمه علی رستمی و الهام میرتهامی، تهران: انتشارات مطالعات راهبردی.

اسدی، علی (۱۳۷۱). افکار عمومی و ارتباطات، تهران: انتشارات سروش.

حکیم آرا، محمدعلی (۱۳۸۴). ارتباطات متقاعد گرانه وتبلیغ، تهران: انتشارات سمت.

رفیعی، عبدالله (۱۳۸۲). دولتها وافکارعمومی(جنگ روانی)، تهران: نشر دادار.

نصر، صلاح(۱۳۸۰). جنگ روانی، ترجمه محمود حقیقت کاشانی، چاپ دوم، تهران: سروش

جهت جستجو سریع موضوع مقاله ، پرسشنامه ، پاورپوینت و گزارش کارآموزی می توانید از قسمت بالا سمت راست جستجو پیشرفته اقدام نمایید.

همچنین جهت سفارش تایپ ، تبدیل فایل پی دی اف (Pdf) به ورد (Word) ، ساخت پاورپوینت ، ویرایش پایان نامه و مقاله با ما در تماس باشید.