تفاوت ابلیس با شیطان

شیطان:

شیطان از ماده «شطن» به معنی مخالفت می باشد،‌ و به هر موجود طغیانگر و مخالفی گویند، خواه از انسان ها باشد یا از جن و یا از حیوانات[۱].

کلمه ی شیطان در قرآن به سه صورت استعمال شده است:

مفرد شیطان بدون الف ولام؛ در این صورت مراد، شیطان غیر معین است و می تواند شامل هر فردی از شیاطین جن و انس، بشود مثل این آیه ی شریفه: «وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرینٌ »[۲] یعنی هر کس از یاد خدا روى‏گردان شود شیطانی را به سراغ او می فرستیم که همواره قرین اوست!.

۲- مفرد الشیطان همراه با الف و لام؛ در این صورت غالباً به معنی خاص یعنی ابلیس آمده است، مثل آیه شریفه: «یا بَنی‏ آدَمَ لا یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطانُ کَما أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ مِنَ الْجَنَّهِ»[۳] یعنی: اى فرزندان آدم! شیطان شما را نفریبد، آن گونه که پدر و مادر شما را از بهشت بیرون کرد. و در برخی موارد نیز به معنای عام آمده است، مثل این آیه ی شریفه: «الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاء…» یعنی شیطان شما را از فقر و تهیدستی بیم می دهد و به فحشا و زشتی ها فرا می خواند.»[۴] در این جا (الف و لام) در معنای جنس (عام) بکار رفته است؛ چون ترساندن از فقر و دعوت به عمل خلاف شرع گاهی از طرف شیطان انسانی نیز صورت می پذیرد.

شیاطین به صورت جمع؛ و این نشانگر آن است که شیطان مصادیق متعدد و مختلفی دارد در حالی که اگر کلمه ی شیطان اسم برای فرد خاص (ابلیس) بود، ‌به صورت مفرد می آمد. علاوه این که در برخی از آیات بعد از کلمه ی شیاطین به ‌اختلاف جنس شیطان ها نیز اشاره می کند، مانند آیه ی شریفه: «وَ کَذلِکَ جَعَلْنا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیاطینَ الْإِنْسِ وَ الْجِن» «و بدین گونه برای هر پیامبری دشمنانی از شیطان های انسان و جن قرار دادیم.»[۵]

ابلیس:

ابلیس از کلمه ی (ابلاس) و به معنای غم و اندوهی است که از شدت یأس و ناامیدی باشد. خداوند می فرماید: « وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَهُ یُبْلِسُ الْمُجْرِمُون‏»[۶]یعنی: و روزی که قیامت بر پا شود،‌ تبهکاران نومید و غمگین می شوند.[۷]

ابلیس را بدین جهت به این نام می خوانند چون از رحمت خدا ناامید شد و علت آن تمرد از دستور خداوند متعال بود.

قرآن در این زمینه می فرماید: «و به یاد آرید زمانی را که به فرشتگان گفتیم برای آدم سجده کنید، آنها همگی سجده کردند و به جز ابلیس، ‌او از جن بود. پس از فرمان پروردگارش خارج شد»[۸]. خداوند از او سؤال کرد: «ای ابلیس چه چیز مانع تو از سجده کردن بر مخلوقی که با قدرت خود او را آفریدم گردید؟ آیا تکبر کردی یا از برترین بودی؟ (خود را برتر دیدی) ابلیس جواب داد: من از او بهترم مرا از آتش آفریده ای و او را از گل[۹]. و در این جا بود که خداوند دستور به اخراج او داد[۱۰] و او را از صف ملائک جدا نمود[۱۱] البته او از ابتدا نیز از ملائک نبود. بلکه به خاطر بندگی و اطاعت و قرب به پروردگار، در صف فرشتگان جای گرفت.[۱۲]

امام رضا علیه السلام فرمودند:” نام ابلیس، «حرث یا حارث» بوده است. و ابلیس نامیده شد زیرا از رحمت خدا مأیوس گردید.”[۱۳]

ابن عربی، صاحب کتاب فتوحات مکیه در خصوص نامگذاری ابلیس می نویسد: اولین کسی که شیطان نامیده شد، [حارث] بود، پس خداوند او را ابلاس نمود. یعنی از رحمت خود طرد و مأیوسش کرد.[۱۴]

قرآن می فرماید: وقتی که خداوند او را از صف ملائک خارج نمود عرض کرد: « پروردگارا پس مرا تا روزی که (خلایق) برانگیخته می شوند، مهلت ده، خداوند فرمود: تو از مهلت یافتگانی تا روز و زمانی معین.»[۱۵]

وقتی ابلیس از زنده بودن خود مطمئن گشت گفت: «به عزت تو سوگند که همه ی (مردم) را گمراه خواهم کرد. مگر بندگان تو،‌ آنان که خالص شده اند.[۱۶]

پس او دشمن قسم خورده ی بشریت است. توصیه و سفارش اکید خداوند به بندگانش این است که: «به درستی که شیطان (ابلیس) دشمن شماست پس او را دشمن بدارید.»[۱۷]

البته ذکر این نکته لازم است که همه ی شیاطین تابع دستورت ابلیس بوده و تحت فرماندهی او می باشند. قرآن کریم از این گروه بعنوان حزب شیطان (ابلیس) نام می برد.

«شیطان (ابلیس) بر آنها چیره شده پس یاد خدا را از خاطرشان برده است، ‌آنان حزب شیطانند. آگاه باش که حزب شیطان همان زیان کارانند»[۱۸].

نتیجه این که:

ابلیس، اسم شیطان خاصی است که بواسطه ی نافرمانی از درگاه خداوند متعال رانده شد و شیطان یک مفهوم کلی است به معنی موجود متمرد و طغیانگر که شامل ابلیس و دیگر شیاطین از جن و انس و حتی حیوانات می گردد.

شیطان چند تاست؟

همان گونه که از آیات قرآن استفاده می‏شود، دو گروه شیاطین وجود دارند:

یک گروه شیاطین جنّی می‏باشند که از جنود ابلیس بوده از رهگذر وسوسه، انسان‏ها را منحرف می‏سازند.

دیگر شیاطین انسی، یعنی انسان‏های طغیانگر و گمراه کننده که با القای شبهات و طرح برنامه‏های انحرافی، موجبات گمراهی انسان‏ها را فراهم می‏سازند.

امام علی علیه السلام می فرماید:

ای بندگان خدا، از دشمن خدا پرهیز کنید، مبادا شما را به بیماری خود مبتلا سازد و با ندای خود شما را به حرکت درآورد و با لشکرهای پیاده و سواره خود بر شما بتازند! به جانم سوگند شیطان تیر خطرناکی برای شکار شما به چلّه کمان گذارده و تا حدّ توان کشیده و از نزدیکترین مکان شما را هدف قرار داده است… پس شیطان بزرگترین مانع برای دینداری و زیانبارترین و آتش افروزترین فرد برای دنیای شماست! شیطان از کسانی که دشمن سرسخت شما هستند و برای درهم شکستنشان کمر بسته اید خطرناکتر است. مردم، آتش خشم خود را بر ضد شیطان بکار گیرید و ارتباط خود را با او قطع کنید به خدا سوگند شیطان بر اصل و ریشه شما فخر فروخت و بر حسب و نسب شما طعنه زد.

آیا شیطان موجودی دارای اختیار است؟

شیطان و به طور کلّی جنیان موجوداتی دارای اختیار و مکلّف می‏باشند؛ از همین رو وی برخلاف فرمان خداوند نسبت به سجده حضرت آدم«علیه السلام» عمل کرد و خداوند او را طرد کرد و مورد استحقاق لعن و نفرین و کیفر الهی قرار گرفت؛ بنابراین استحقاق عقوبت او به خاطر داشتن اختیار و در نتیجه معصیّت و استکبار ورزیدن او است.

فرق بین ابلیس و شیطان چیست؟

ابلیس نام شیطانی است که وقتی از طرف خداوند همراه فرشتگان مأمور سجده به آدم شد، از فرمان خدا تخلّف کرد و رانده درگاه الهی شد و به وسوسه انسان‏ها پرداخت.

شیطان به نیروهای گمراه کننده و وسوسه‏گر و متجاوز نیز اطلاق می‏شود؛ چنانکه در قرآن مجید آمده است: «…شیاطین الانس و الجن…».[دیدن لینک مخصوص اعضاست ]

راه نجات از سلطه شیطان

نقل شده است وقتی شیطان به خدای متعال گفت: لاقعدن لهم صراطک المستقیم ثم لایتنهم من بین ایدیهم و من خلفهم و عن ایمانهم و عن شمائلهم: من بر سر راه مستقیم تو در برابر آنها کمین می کنم، سپس از پیش رو و از پشت سر و از طرف راست و چپ آنها به سراغشان می روم فرشتگان پرسیدند شیطان از چهار سمت بر انسان مسلط است. پس چگونه انسان نجات می یابد؟ خداوند فرمود: راه بالا و پایین باز است راه بالا نیایش و راه پایین سجده و بر خاک افتادن است.

کید شیطان ضعیف است. تعبیر قرآن کریم این است:

ان کید الشیطان کان ضعیفا

یعنی مکر و کید شیطان از اول ضعیف بود.

نه اینکه حالا ضعیف شده باشد، بلکه ماهیتاً ضعیف است. لیکن این ضعیف به حساب آمدن در رابطه با خداست، نه کسانی که زیر مجموعه و تابع اوامر و وسوسه های او هستند.

تأکید بر تلاوت سوره حمد

تلاوت آن به انسان، روح و ایمان می بخشد، او را به خدا نزدیک می کند، صفای دل و روحانیت می آفریند و اراده انسان را نیرومند و تلاش او را در راه خدا و خلق افزون می سازد و میان او و گناه و انحراف فاصله افکند به همین دلیل در حدیثی از امام صادق علیه السلام می خوانیم:

رن بلیس اربع رنات، اولهن یوم لعن و حین اهبط الی الارض و حین بعث محمد صلی الله علیه و آله علی حسن فتره من الرسل و حین انزلت ام الکتاب

شیطان چهاربار فریاد کشید و ناله سرداد، نخستین بار روزی بود که از درگاه خدا رانده شد، سپس هنگامی بود که از بهشت به زمین تنزول یافت، سومین بار هنگام بعثت محمد صلی الله علیه و آله بعد از فترت پیامبران بود، و آخرین بار زمانی بود که سوره حمد نازل شد.

انشاء الله که خداوند ما را از مجاهدان در راه حق قرار دهد، هر نوع جهادی که شایسته ماست و بر مقتضای ماست و انشاء اله که ما بتوانیم دامن خود را به گناهان آلوده نکنیم چراکه امام علی علیه السلام می فرمایند:

ماالمجاهد الشهید فی سبیل الله باعظم اجرا ممن قدر فعف

آن کس که در راه خدا جهاد کند و شربت شهادت بنوشد، بلند مقام تر از آن کس نیست که توانایی بر گناه داشته باشد و دامن خود را آلوده نکند.

و ما بتوانیم نفس خود را نگه داشته و آلوده نکنیم زیرا شیطان گفته که من در سه جا حضور پیدا می کنم:

۱- در میدان جنگ که مجاهد را به یاد خانواده اش می اندازم.

۲- در دعوا و عصبانیت و خشم میان دو نفر نقش مهمی را ایفا می کنم.

۳- زمانی که دو جنس مخالف در خلوت هم حضور پیدا می کنند.

سواره نظام و پیاده نظام ابلیس

در قرآن مجید چهارده مورد است که خدای تعالی شیطان را برای آدمی دشمنی آشکار ذکر کرد. و در هر مورد خصوصیاتی از آن را یاد آورد و دلیل خصومت او را بیان کرد. و چون شیطان از ابعاد گوناگون برای فریب انسان اقدام می کند در موارد متعددی به انسان هشدار داده می شود. مثلاً می فرمایند:

یا ایها الناس کلوا مما فی الارض حلالاً طیباً و لا تتبعوا خطوات الشیطان انه لکم عدو مبین

ای مردم بخورید از آنچه در زمین حلال و طیب و پاکیزه است از گامهای شیطان پیروی نکنید.

و از این معنا برمی آید که خدای تعالی تنها چیزهایی را غیر طیب خوانده است که حرمت آنها را صراحتاً مقرر فرموده است هچنان که خمر، مسکرات و خون و نجاست، همچنانکه در شأن نزول همین آیه آمده است که بعضی از طوائف عرب از قسمتی از انواع زراعت و حیوانات را بدون دلیل بر خود حرام کرده بودند که اصل همین عمل کار شیطان و اطاعت از امر او یا پیروی از او و یا قدم گذاری به جای قدم او می باشد.

و خداوند پیروی نکردن از شیطان را برای خطاب عمومیت داده و عداوت از شیطان را برای پیروی نکردن به جهانیان هشدار داده و از این جهت در پیرو همین آیه می فرمایند:

انما یأمرکم بالسوء و الفحشاء و ان تقولوا علی الله مالاتعلمون

همانا که شیطان شما را وادار می کند که از روی نادانی نسبتهایی به خداوند بدهید.

در تفسیر مجمع البیان، در ذیل آیه شریفه آورده است، بعضی گفته اند: شیطان انسان را حقیقتاً به معصیت امر می کند و گاهی انسان این معنا را درک می کند و می بیند که انجام بعضی از طاعتها بر او سنگین و او بر بعضی از معاصی میل دارد و این همان «امر شیطان» و وسوسه های شیطان است زیرا وسوسه چیزی جز صوت آهسته نیست و شیطان اعمالی را با صوت بسیار آهسته در گوش انسان می خواند.

اگر سؤال شود که فرق میان وسوسه های شیطان و آنچه که نفس انسان را دعوت می کند چیست و چگونه انسان می تواند این دو را تشخیص دهد؟

در جواب می گوییم: عدم قدرت ما به تشخیص این دو از یکدیگر اشکالی به مطلب نمی رساند زیرا هر زمانی که در خاطر انسان میل به فعل معصیت و ترک عبادت و اطاعت پدید آمد احتمال می دهد که این از وسوسه های شیطان باشد.

صدر المتألهین شیرازی می گوید: خانواده طاغوت، (سرکشان و یاغیان) و دوستان شیطان، در معصیت کاران و عاصیان کسانی هستند که از یاد خدا و ملکوت او که منشأ ثواب و سعادت و خوشبختی است. روی گردان شده و به سوی دنیا و خواسته ها، لذات و شهوات آن که منشأ گناه و فساد و بدبختی است روی آورده اند.۹

لذا در رابطه با معاصی و گناهکاران به آن گروه از کسانی افسار گسیخته به سوی گناه و معصیت می شتابند می گویند: «سواره نظام شیطان هستند» و به آن گروه از کسانی که ذره ذره خود را به گناه و معصیت آلوده می کنند، گفته می شود، «پیاده نظام شیطان»

امام صادق علیه السلام می فرمایند: هنگامی که مردم در راه نافرمانی خداوند عزوجل می روند، پس اگر سواره روند (و در گناه و معصیت تندروی کنند) از سواره نظام شیطانند، و اگر پیاده روند (و در معصیت به آرامی حرکت کنند و اندک اندک گناه انجام دهند) از پیاده نظام ابلیس خواهند بود.

پاورقی

[۱] المنجد فی اللغه.

[۲] زخرف،۳۶٫

[۳] اعراف، ۲۷٫

[۴] بقره، ۲۶۸٫

[۵]انعام، ۱۱۲٫

[۶] روم ،۱۲٫

[۷] المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی.

[۸] کهف، ۵۰ “وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلَئکَهِ اسْجُدُواْ لاَِدَمَ فَسَجَدُواْ إِلَّا إِبْلِیسَ کاَنَ مِنَ الْجِنّ‏ِ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ…”.

[۹] سوره ص ۷۵ ـ ۷۶ “قَالَ یَإِبْلِیسُ مَا مَنَعَکَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِیَدَىَّ أَسْتَکْبرَْتَ أَمْ کُنتَ مِنَ الْعَالِین‏ (*)قَالَ أَنَا خَیرٌْ مِّنْهُ خَلَقْتَنىِ مِن نَّارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِن طِینٍ”

[۱۰] سوره ص، ۷۸-۷۷ “قَالَ فَاخْرُجْ مِنهَْا فَإِنَّکَ رَجِیمٌ (*)وَ إِنَّ عَلَیْکَ لَعْنَتىِ إِلىَ‏ یَوْمِ الدِّینِ”.

[۱۱] تفسیر نمونه، ج ۱۹، ۳۴۱٫

[۱۲] تفسیر نمونه، ج ۱۲، ۴۶۲٫

[۱۳] سفینه البحار، ج ۱، ص ۹۹٫

[۱۴] الفتوحات المکیه، ابن عربی، ج ۱، ص ۱۳۴٫

[۱۵] سوره ص، ۷۹ ـ ۸۰ ـ ۸۱ “قَالَ رَبّ‏ِ فَأَنظِرْنىِ إِلىَ‏ یَوْمِ یُبْعَثُونَ(*) قَالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنظَرِینَ(*)

إِلىَ‏ یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ”.

[۱۶] سوره ص، ۸۲ ـ ۸۳ “قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ (*) إِلَّا عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ”.

[۱۷] فاطر، ۶ “إِنَّ الشَّیْطَانَ لَکمُ‏ْ عَدُوٌّ فَاتخَِّذُوهُ عَدُوًّا…”

[۱۸] مجادله، ۱۹ “اسْتَحْوَذَ عَلَیْهِمُ الشَّیْطانُ فَأَنْساهُمْ ذِکْرَ اللَّهِ أُولئِکَ حِزْبُ الشَّیْطانِ أَلا إِنَّ حِزْبَ الشَّیْطانِ هُمُ الْخاسِرُون‏”.

جهت جستجو سریع موضوع مقاله ، پرسشنامه ، پاورپوینت و گزارش کارآموزی می توانید از قسمت بالا سمت راست جستجو پیشرفته اقدام نمایید.

همچنین جهت سفارش تایپ ، تبدیل فایل پی دی اف (Pdf) به ورد (Word) ، ساخت پاورپوینت ، ویرایش پایان نامه و مقاله با ما در تماس باشید.