مفهوم زندان

زندان معادل واژه حبس و سجن در عربی است که در بعضی از آیات قرآن کریم نیز آمده است آیاتی مانند « رب السجن احب الی » (یوسف ، ۳۵:۱۲ ) و « تحسبونها من بعد الصلاه » ( مائده ، ۱۰۶:۵ ) در هر حال این لفظ در لغت بدین معناست که فرد زندانی از تصرفات و رفت و آمد آزادانه محروم است .

در اصطلاح حقوق کیفری حبس سلب آزادی و اختیار نفس است در مدت معین یا نامحدود بطوری که در زمان آن ، حالت انتظار ترخیص وجود نداشته باشد و اگر حالت انتظار وجود داشته باشد آنرا توقیف گویند ، نه حبس . ( جعفری لنگرودی ، ۲۰۸:۱۳۷۶)

بنابراین در حقوق کیفری ملاک و معیار در حبس جلوگیری و ممانعت از آزادی و تصرفات آزادانه فرد می باشد.

انواع زندان

زندان انواع گوناگونی داشته که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم :

الف : زندان کوتاه مدت

زندان کوتاه مدت دارای مفهومی نسبی و نظری است بدین معنی که نه تنها این مفهوم ممکن است از کشوری به کشور دیگر فرق کند ، در داخل یک کشور نیز بر حسب زمان ممکن است این مفهوم فرق کند .

انجمن بین المللی حقوق جزا در تعریف خود حبس های کوتاه مدت را حبس هایی می داند که زمان آن از سه ماه تجاوز نکند، کشورهایی چون بلژیک ، فنلاند ژاپن ، بریتانیا و …. حبس های کوتاه مدت را حبس های کمتر از شش ماه می دانند.

عده ای از حقوقدانان کشورهای مختلف معتقدند که معایب حبس های کوتاه مدت بقدری زیاد و فراوان است که باید آنرا « داروی بدتر از درمان لقب داده » .

بعضی عقیده بر حذف اینگونه حبس دارند و بعضی معتقدند که بایستی به اصلاح این نوع حبس ها با حفظ اصل آنها پرداخت و عده ای نیز معتقدند که مجرم را به اشکال مختلف در محیط های آزاد نگهداری کنند و تحت مراقبت قرار دهند که مهمترین آنها را می توان سیستم تعلیق مجازات توأم با مراقبت و آزمایش نام برد.

راه حل های دیگری نیز برای این نوع حبس در نظر گرفته اند که به شرح ذیل می باشد:

توقیفهای آخر هفته

جریمه نقدی که جایگزین مناسبی برای این نوع حبس هاست و در کشور ما نیز به استناد ماده سه قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی و مصرف آن در موارد معین اجباری گردیده است .

ممنوعیت های قانونی که بعنوان مجازات های تکمیلی و تبعی در قوانین اکثر کشورها اعمال گردیده است .

تعلیق مجازات توأم با مراقبت و آزمایش که این نوع نیز با قواعد نسبتاً مشابهی در قوانین اکثر کشورها آمده است .

پنجمین نوع از جایگزین های کوتاه مدت کار عام المنفعه است .

ب: زندان بلند مدت

این نوع حبس در مقابل حبس های کوتاه مدت بکار می رود و بر حسب نوع تعریف از حبس کوتاه مدت تفاوت می کند بدین معنی که اگر یک سیستم کیفری زندان کوتاه مدت را کمتر از سه ماه می داند پس زندان بلند مدت در آن سیستم بالاتر از سه ماه حبس است و اگر ۶ ماه ملاک است زندان بلند مدت بالاتر از ۶ ماه محسوب می شود.

ج: زندان انفرادی

این رژیم به طور کامل در مقابل رژیم حبس مشترک قرار دارد و مشتمل بر انزوای کامل محکوم  علیه در شبانه روز می شود؛یعنی  زندانی در یک سلول نگهداری می شود و در همانجا غذا می خورد و کار می کند و سپس می خوابد و وقتی از آنجا خارج می شود باید در راهروها و محل هواخوری از چشم بند استفاده کند به طوری که کسانی که با او روبرو می شوند نتوانند وی را شناسایی کنند.

د: زندان مشترک

حبس مشترک در مقابل رژیم حبس انفرادی است و زندانیان شب و روز با هم زندگی می کنند و در خوابگاههای مشترک می خوابند. در سالن های مشترک غذا می خورند و در کارگاههای بزرگ با یکدیگر کار می کنند بدون اینکه ملزم به رعایت سکوت باشند.

ه: زندان مختلط

این نوع حبس برای نخستین بار در سال ۱۸۱۶ در زندان ابورن ( ایالات نیویورک) سازمان دهی و به اجرا گذاشته شد . بنابراین تحت این عنوان نامگذاری شد. این نوع حبس ترکیبی از دو نوع حبس قبلی است همچون رژیم انفرادی مشتمل بر انزوا در شب است ، لیکن همچون رژیم حبس مشترک ، مشتمل بر زندگی در طول روز برای کار کردن ، غذا خوردن ، ورزش یا اوقات فراغت است . محکوم علیه شب را در انزوا به سر می برد ولی در روز تنها از نظر روانی منزوی است چون با رعایت سکوت با دیگران زندگی و کار می کند مهمترین خصیصه این نوع حبس رعایت سکوت می باشد .

در هر حال زندان با انواع مختلف دیگرش همانند زندان های باز ، زندانهای بسته ، زندانهای مجرد (عادی یا بدون کار) ، زندانهای با کار و با خدمت ، زندانهای آموزشی ، زندانهای مخصوص جرائم سبک ، اردوگاههای کار برای محکومین به زندان های کوتاه مدت و غیره ….. دارای معایب و فوایدی است که ما به اختصار به آن می پردازیم .

 

فواید و معایب زندان

۲-۱٫ فواید و معایب حبس های انفرادی ، مشترک و مختلط

الف: زندان انفرادی

فواید زندان انفرادی

اگر چه این نوع حبس همیشه زمینه تأمل و تفکر را که منتهی به ندامت و توبه زندانی است و از این طریق اصلاح می شود را فراهم نمی کند ولی دست کم این مزیت بزرگ را دارد که مانع با هم زیستن و زندگی کردن محکومین و فساد اخلاقی و جسم زندانیان می گردد.

اعمال این نوع حبس، تشدید خصیصه ارعابی حبس ، لااقل برای آن دسته از زندانیانی محسوب می شود که معمولاً جزء بدترین ها هستند و کمتر قادر به تحمل تنهایی و گوشه نشینی می باشند و به همین جهت نظام حبس انفرادی شاید برای تبهکاران حرفه ای و بزهکاران به عادت جنبه ارعاب انگیزی بیشتری داشته باشد. ( بولک ، ۱۳۷۷: ۱۸۰)

در این نوع رژیم امکان منطبق کردن شدت مجازات با رفتار محکوم وجود دارد و زمینه فردی کردن کیفر حبس را از نظر اجرا فراهم و مساعد می کند(بولک ، ۱۳۷۷ : ۱۸۰)

معایب رژیم زندان انفرادی

رژیم انفرادی بسیار پر هزینه است .

سازماندهی شغلی پر درآمد و جالب را که زندانی بتواند پس از آزادی به آن بپردازد دشوار می سازد، چون سلول های زندان انفرادی مستعد انجام یک شغل در آنها نیستند، ضمن اینکه انجام کار در سلول و نظارت بر آن هزینه های بالایی را می طلبد.

حبس انفرادی برای سلامت جسمانی زندانی بسیار فرسوده کننده است و از نظر روحی و روانی ویران کننده و زندانی را افسرده می کند به جز اقلیتی از محکومان که به لحاظ شخصیت قوی می توانند از انزوای شدیدتر برای بهبود خود استفاده کنند، این نوع حبس برای بیشتر زندانیان اختلالات روانی بسیار متعدد و شدید را باعث شده و گاهی نیز زمینه جنون و خودکشی را بوجود می آورد. در کنگره بین المللی زندانها که در سال ۱۹۲۵ در لندن تشکیل گردید ، وروک اظهار داشت که سه چهارم زندانیان محکوم ، مبتلا به بیماریهای روانی اختلال منش یا کم استعداد هستند که قبل از محکومیت به بیماری آنان توجهی نشده است . (تاج الزمان ، ۱۳۸۱: ۳۸۹) . حال با این اوصاف و با اختلالاتی که در نتیجه رژیم حبس انفرادی برای افراد بوجود می آید ، تکلیف محکومینی که از حبس های انفرادی آزاد می شوند مشخص است .

ب: زندان مشترک

فواید زندان مشترک

اولین مزیت و حسن این نوع حبس کم هزینه بودن و با صرفه بودن آن از نظر اقتصادی است . ساخت زندان هایی که نظام حبس در آن به صورت جمعی و مشترک است کمترین هزینه را در بر دارد .

دومین مزیت این نوع حبس همانا در خصوص اداره و مدیریت این نوع زندانهاست چون کنترل بهتری از سوی کارکنان زندان قابل اعمال است و از طرفی مدیریت زندان می تواند از بین خود زندانیان نیز کسانی را برای کنترل زندانیان استفاده کند.

سومین مزیت آن است که در این نوع زندان کار در شرایطی نزدیک به شرایط صنعتی سازمان دهی می شود .

معایب زندان مشترک

آنچه مسلم است این است که معایب حبس مشترک نیز فراوان است که به اهم آنها اشاره می کنیم :

۲-۱) اولین عیب این نوع حبس که اقتصادی ترین نوع حبس است ، این است که زندانیان شب و روز با هم زندگی می کنند ، در خوابگاههای مشترک می خوابند و در سالن های مشترک غذا می خورند و در مراکز بزرگ و کارگاههای عظیم با هم کار می کنند. در نتیجه از نظر اخلاقی این نظام به جهت ارتباط مجرمین حرفه ای با محکومان غیر حرفه ای بیشتر فساد را در بین زندانیان رواج می دهد تا آنها را اصلاح کند و هم جواری زندانیان در حبس مشترک به اصلاح فرد زندانی کمک نمی کند بلکه او را در معرض تأثیر پذیری های منفی قرار می دهد و به جای بهبود بخشیدن ممکن است او را از نظر اخلاقی و جسمانی منحرف کند ضمن اینکه خطر شیوع بیماریهای مهلکی چون ایدز و هپاتیت به ویژه در میان مجرمان مواد مخدر از بزرگترین عیب های امروز زندان به شمار می رود . و این در حالی است که کارکنان مسئول مراقبت نیز همیشه بر آنان نظارت می کنند. دلیل وجود این معایب این است که ارتباط زیاد زندانیان در جاهای مختلف زندان با یکدیگر اجتناب ناپذیر است و از همین روست که وقتی جماعتی از تبهکاران واقعی در زندان باهم به سر می برند سازمانهایی را برای فرار یا تدارک ارتکاب جرایم پس از آزادی یا حتی زورگیری از خود زندانی ها و نیز پخش مواد مخدر در زندان و بسیاری دیگر از این قبیل را تشکیل می دهند.

۲-۲) مشکل دیگر این حبس این است که زندانیانی که از جرم خود پشیمان هستند و می خواهند آنرا جبران کنند. چون با کسانی رفت و آمد و زندگی می کنند که از منحرفین واقعی هستند در این صورت منحرفین مانع از این می شوند که آنها در خود فرو رفته و به گذشته مجرمانه خود بیندیشند و راه درست را در پیش گیرند. همبستگی عملی موجود میان زندانیان که ناگزیر از زندگی مشترک در حبس مشترک هستند باعث می شود کسانی که می خواهند پس از آزادی زندگی شرافتمندانه ای را ادامه دهند و گذشته مجرمانه خود را به فراموشی بسپارند در معرض تهدید و اخاذی هم بندهای سابق خود قرار می دهد ، اگر آنها از همکاری با آنان در ارتکاب جرائمی در مدت حبس، خودداری بورزند. (بولک ، ۱۳۷۷: ۱۷۸و۱۷۹) .

ج:زندان مختلط

فواید زندان مختلط

نظر به اینکه رژیم مختلط مشتمل بر زندگی مشترک در روز است ، از نظرروحی و جسمی نسبت به حبس انفرادی فرسایندگی بسیار کمتری دارد.  و چون زندانی در این نوع حبس تحت نظم و انضباط خاصی قرار می گیرد عادت زندگی در جامعه را از دست نمی دهد و از نظر اجتماعی او را کمتر ناسازگار می نماید و اجازه می دهد تا نسبت به رژیم حبس انفرادی کار به شیوه ای بهتر و عقلائی تر سامان دهی شود.

۲- معایب زندان مختلط

۲- ۱) این نوع حبس در عمل مانع ارتباط بین زندانیان نمی شود و بدین ترتیب نظر به وجود قاعده سکوت، خطر سرایت را کاملاً از بین نمی برد.

۲-۲) قانون سکوت در این حبس الزامی را به زندانی تحمیل می کند که احتمال دارد سلامت جسمانی یا روانی او را به خطر بیندازد چون مخالف نیاز طبیعی انسان است که احساسات خود را به افرادی که نزد او هستند ابراز کند.

۲-۳) با توجه به اینکه نظم و انضباط خاص و شدیدی در این نوع حبس حکمفرماست و جیره غذایی محدودی نیز وجود دارد این ضمانت اجرا عوض اینکه محکوم را اصلاح کند امکان دارد که او را عصبانی و خشمگین کند و در مقابل کارکنان زندان قرار دهد.

۲-۲٫ معایب کلی زندان

در این قسمت به طور اجمالی معایبی از زندان که اثبات شده و قطعی است را بیان می کنیم تا به عوارض منفی آن بیشتر پی ببریم :

این پیامدها در دو قسمت مهم پیامدهای فردی و پیامدهای خانوادگی و اجتماعی قابل بحث و بررسی است .

الف: پیامدهای فردی

در پیامدهای فردی زندان، از دو نوع پیامد داخلی و بیرونی می توان نام برد .

پیامدهای داخلی عبارتند از : کسب تجربه و یادگیری جرائم ، آثار منفی روانی و آثار منفی جسمی که هر کدام از این موارد دارای آثاری است از جمله آثار منفی روانی را می توان از اضطراب و افسردگی ، خودزنی و خودکشی نام برد و از آثار منفی جسمی زندان بیماری های غیر مسری و بیماری های مسری مثل ایدز، هپاتیت و سل یاد کرد .

پیامدهای بیرونی نیز عبارتند از: مشکلات خانوادگی که مهمترین آن تیره شدن روابط خانوادگی ، طرد اجتماعی ، مشکلات اقتصادی که مهمترین آن امکان از دست دادن شغل و نگرانی نسبت به آینده شغلی است .

ب: پیامدهای خانوادگی و اجتماعی

در پیامدهای خانوادگی می توان از آثار منفی زندان بر فرزندان محکوم علیه را نام برد که مواردی از قبیل عدم رشد شخصیت ، اختلال در امر تربیت کودک ، اخلال در امر الگوپذیری کودکان را شامل می شود و از همین پیامدهای خانوادگی است آثار منفی که زندان بر همسر زندانی دارد که از آن جمله است از هم گسیختگی خانوادگی و انحرافات اخلاقی. از دیگر پیامدهای خانوادگی و اجتماعی می توان از تحمیل هزینه های گزاف بر جامعه و محرومیت جامعه از توان کاری مجرم ، از بین رفتن نیروی بازدارندگی زندان و فساد زندانیان را نام برد.

این همه تنها گوشه ای از مهمترین معایب زندان است که ما به طور اختصار بیان نمودیم و هر کدام از اینها می تواند ضربه های جبران ناپذیری را برای جامعه اسلامی ما تا سالهای متمادی بوجود آورد. بدین دلیل است که عالیترین مقام سابق قوه قضائیه حضرت آیت الله شاهرودی معایب زندان را بیشمار توصیف می کند و در اینجا ما به اهم آنها اشاره می کنیم :

هزینه های گزاف بر بیت المال و جامعه

آثار زیانبار اخلاقی و اجتماعی

ضربه به روح زندانی و خانواده او

تحقیر شدن زندانی

بوجود آمدن حالتی از رانت در قوه قضائیه

بدبین شدن زندانی نسبت به انقلاب و اسلام

سوق دادن به سوی جرم های جدید با توجه به بدآموزی های محیط زندان

مخالف بودن زندان به شکل کنونی با مصلحت نظام و جامعه اسلامی (دبیرخانه کنگره تبیین بند ۱۴ سیاستهای مصوب قوۀ قضائیه در مجمع تشخیص مصلحت نظام ، چرا حبس؟)

ایشان با توجه به موارد یاد شده معتقد است که مجازات زندان دارای مشکل شرعی بوده و لذا باید بسیاری از حبس ها حذف شود.

 

دیدگاه موافقان و مخالفان الغای حبس

۳-۱٫ دلایل موافقان الغای حبس

طرفداران الغای حبس معتقدند که به دلایل ذیل بایستی مجازات حبس را ملغی کرد :

عدم موفقیت در پیشگیری از ارتکاب مجدد جرم از طرف زندانی یا ارعاب خاص

تأثیرات روانی مخرب زندان به هویت و شخصیت زندانی

تعارض مجازات حبس با اصل شخصی بودن مجازات ها زیرا که زندان علاوه بر محکوم علیه بر خانواده و نزدیکان او نیز اثرات سوئی دارد .

تعلق اکثر محکومان به حبس به طبقات فقیر جامعه سبب می شود که در بسیاری از موارد همان عواملی که قبل از ورود به زندان عامل بزهکاری محکوم بوده اند پس از خروج وی با شدت بیشتری خودنمایی و عمل کنند.

هزینه های بسیار بالای مجازات حبس ، چون ساخت و نگهداری زندان ها ، هزینه های فراوان و هنگفتی را در بر دارد که از یک سو دولت ناگزیر از تحمل این هزینه هاست که در نهایت بر دوش مالیات دهندگان سنگینی می کند و از سویی دیگر محکوم به حبس از فعالیت های اقتصادی کشور دارد و در هر حال جبران خسارت زیاندیده را غیر ممکن و یا با مشکلات فراونی مواجه می کند.

زوال حس مسئولیت که باعث می شود زندانی پس از خروج از زندان تکلیف کمتری نسبت به رعایت ارزش های مورد قبول جامعه خود احساس کند.

پایین بودن سطح بهداشت و اخلاق ، رواج مواد مخدر و بیماریهایی همچون ایدز در زندان.

تراکم جمعیت کیفری ، چون که تراکم سبب می شود که مقادیر قابل ملاحظه ای نیروی انسانی و مالی صرف « انبار کردن » انسان ها شود و لذا روند باز سازگاری و اصلاح زندانیان عملا غیر ممکن می گردد. به علاوه تراکم ، منبع ایجاد تنش هم برای پرسنل زندان هم برای محکومان است .

شیوه زندانی کردن ، جداسازی ، برخوردهای خشن و بی عدالتی اعمال شده ، هم محکومان غیر خشن را به افراد خطرناک تبدیل می کند و هم درجه خشونت مجرمان خشن را افزایش می دهد.

۱۰- اعمال تبعیض نسبت به رنگین پوستان و اقلیت های گروههای نژادی در برخی کشورها

در اغلب کشورها زندان ها با کمبود منابع مالی و نداشتن کادر متخصص و آموزش دیده مواجه اند

زندانیانی که در انتظار محاکمه به سر می برند و به اصطلاح در بازداشت موقت هستند . در بعضی از کشورها درصد بالایی از زندانیان را تشکیل می دهند و برخی از آنان بیش از مدت حداقل مجازات مقرر در قانون را در حبس می گذرانند.

در برخی از کشورها شرایط لازم و کافی برای زندانی کردن اطفال و افراد مختل المشاعر جدا از سایر محکومان وجود ندارد.

اغلب برای معتادان امکان فرصت مداوا در زندان وجود ندارد و حتی زندان مرکز امنی برای داد و ستد مواد مخدر است .

در اغلب کشورها ساختن زندان های بیشتر به منظور جلوگیری از تراکم زندانیان و استخدام زندانبانان و آموزش آنان و تخصیص اعتبارات مالی بیشتر برای زندان ها مقدور نیست .

ارزشهای فرهنگی حاکم و متداول در زندان ها به وجود آورنده رفتارهای خشونت بار ، ضد ارزشی و پستی و تباهی در بین زندانیان است .

زندان ها فاقد ارزش و فایده اند و افسانه پزشکی که مدعی درمان مجرم و نجات او از دست بزهکاران در زندان بوده با شکست مواجه شده است . (کمیته معاضدت قضایی ستاد مبارزه با مواد مخدر صص ۳۱-۳۳)

موافقان الغای حبس نظریات خاص خود را دارند و گروهی با غیر منصفانه توصیف کردن نظام عدالت کیفری (دموکراسی غربی ) معتقد به حذف کامل مجازات حبس از زرادخانه عدالت کیفری هستند . در کنار اینها کسانی هم هستند که بر این باورند ، بدون تردید بایستی اقداماتی در جهت حذف نظام حبس ها صورت پذیرد اما تا حصول به آن هدف باید از روش های اصلاحی برای تغییر در اجزاء نظام اجرایی زندان ها و به ویژه استفاده از جایگزین های مجازات زندان بهره جست .

۳-۲ . دلایل مخالفان الغای حبس

طرفداران مجازات حبس دلایلی را برای توسل به این نوع مجازات دارند که اهم آنها از این قرار است .

حذف مجازات زندان ، ممکن است قضات را- در کشورهایی که هنوز هم مجازات اعدام در آنها وجود دارد- به سمت و سوی توسل هر چه بیشتر به صدور احکام اعدام سوق دهد.

وقتی از ارعاب و بازدارندگی خصوصی زندان صحبت می شود در واقع امر ناتوان سازی مجرم در طول تحمل کیفر حبس مد نظر است که بوسیله روش های جایگزینی حبس نمی توان بدان دست یافت .

در صورت حذف مجازات زندان معلوم نیست که با مجرمان خطرناک و تکرار کنندگان جرم چگونه باید رفتار کرد و با چه وسیله ای جامعه را از خطر اینگونه افراد مصون نگه داشت . ( کمیته معاضدت قضائی ستاد مبارزه با مواد مخدر ، ص ۳۳)

۳-۳٫ ضرورت حبس زدایی در نظام کیفری ایران

ضرورت حبس زدایی را در قالب چهار مؤلفه اساسی می توان به طور روشن بیان نمود.

کنار گذاشتن مجرم از اجتماع و ورود وی به زندان موجب می شود که وی منطق زیستن در اجتماع را بیش از پیش از یاد ببرد و در عوض با فضای زندان که فضایی غیر اجتماعی و آکنده از زور ، استبداد و انحراف است خو بگیرد.

هزینه های بالای اقتصادی اصلاح و درمان مجرم در زندان و کمبود امکانات و نیروهای کارآمد و آموزش دیده در این زمینه .

مشکلات مربوط به جمعیت کیفری کمبود بهداشت ، دارو ، خوراک ، رواج مواد افیونی ، شیوع بیماریهای عفونی و ایدز، خشونت و ارتشاء که برنامه ریزی و نیز آماده سازی زندانیان را برای بازگشت به اجتماع ناممکن تر کرده است .

نظر به اینکه در قوانین کیفری ما ، برای بیش از هفتصد عنوان مجرمانه مجازات حبس پیش بینی شده است که ۶/۱۵ درصد از این حبسها سه تا شش ماه و ۳۰ درصد آنها بیش از شش ماه تا دو سال حبس است و بقیه را حبس های بلند مدت تشکیل می دهند. لذا می توانیم با اجرای صحیح و منسجم لایحه مجازاتهای اجتماعی نزدیک به پنجاه درصد از حبس ها را تحت پوشش قرار داده و جمعیت کیفری را به نصف کاهش دهیم .

علاوه بر موارد فوق مهمترین عاملی که بر ضرورت حبس زدایی تأکید می کند همانا رایج بودن اعمال مجازات حبس با آن همه معایبش در ایران می باشد . اگر موارد مجازات حبس زیاد باشد ولی اعمال نشود مشکل آنچنانی بوجود نخواهد آورد ولی مشکل اینجاست که بیشترین موارد حبس وجود داشته باشد و در تعیین مجازات هم بیشتر از این نوع مجازات استفاده شود.

جایگزین های زندان و ضرورت آن

صحبت از جایگزین های مجازات یعنی هر گونه ضمانت اجرایی که بتواند از همان ابتدا به طور کلی مانع توسل به مجازات حبس شود یا مدت حبس را کمتر و کوتاهتر کند. در این معنی جایگزین هایی مانند کار عام المنفعه ، حبس در منزل ،تعلیق ساده، جزای نقدی و… وجود دارند ولی از نظر برخی جرم شناسان آمریکایی مجازاتهای بینابین آنهایی هستند که یک سر آنها به زندان و سر دیگر آنها به تعلیق ساده ختم می شود وبه حاکم اجازه می دهد که به انتخاب مجازات بهتر و مناسب تر با توجه به اوضاع و احوال ارتکاب جرم ، شخصیت مجرم و خسارت وارد بر بزه دیده مبادرت ورزد.

با اظهار تأسف باید گفت که هنوز هم در هزاره سوم میلادی ، تمایل شدیدی در اغلب کشورهای جهان نسبت به استفاده از کیفر زندان آن هم برای مدت طولانی و نیز با حد اقل های اجباری وجود دارد و همین استفاده بی رویه از مجازات حبس سبب شده است که کارایی آن زیر سؤال برود در خصوص جایگزین های حبس باید توجه کرد که جایگزین ها نیز مشکلات خاص خود را دارند جایگزین های مجازات باید از ساختار معقول و متناسبی برخوردار باشند تا دادگاهها بتوانند با اعتماد کامل به مفید و مؤثر بودن ، آنها را اعمال کنند. برای تأمین این اهداف قانون مربوط به هر جایگزین باید به خوبی تهیه و با استفاده از تجربیات سایر کشورها و لحاظ فرهنگ ملی و اوضاع و احوال هر کشور تدوین شود تا زنگ موفقیت را در کاهش جمعیت کیفری به صدا در آورد در هر حال معایب فراوان        زندان ما را به ضرورت جایگزین نمودن مؤلفه هایی به جای کیفر حبس واقف می سازد . ( کمیته معاضدت قضائی ستاد مبارزه با مواد مخدر ، علوم جنایی ، ص ۳۰)

از اینرو ما بر آنیم تا به بررسی جایگزین های این کیفر متداول بپردازیم :

۴-۱٫ جایگزین های زندان قبل از محاکمه

در این زمان فردی که به ارتکاب عمل مجرمانه ای متهم می شود تا زمانی که مجرمیت و مسئولیت کیفری او در دادگاه به اثبات نرسد، بی گناه فرض می شود و از آثار و مزایای اصل برائت استفاده می کند و این اصل هم در کمتر سند و عهدنامه بین المللی و نیز قوانین کشورهای جهان است که نیامده باشد.

یکی از مهمترین آثار اصل برائت (اصل ۳۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ) حق آزادی متهم قبل از محکومیت قطعی به حبس می باشد پس هیچ چیز محدودیت آزادی متهم را مشروع و موجه نمی سازد مگر اینکه مرتکب عمل مجرمانه ای شود و این امر در دادگاه صالح به اثبات برسد و دادگاه مذکور نیز مجازات سالب آزادی برای عمل ارتکابی در نظر بگیرد .

بازداشت موقت یکی از موانع بر سر راه اجرای اصل برائت در قبل از محاکمه است . جرم شناسان از ضوابطی جهت تضمین حقوق فردی متهم سخن می گویند که از قرار ذیل است :

منع تبعیض

ملحوظ داشتن اصل برائت

منع دستگیری و بازداشت خودسرانه

تفهیم اتهام

حضور نزد مقام قضایی یا سایر مقامات صالح

تجاوز نکردن مدت زمان بازداشت موقت از مدت معقول

دسترسی به مشاوره حقوقی و وکیل

حق دداشتن ارتباط با افراد بیرون از بازداشتگاه (خانواده ، بستگان و دوستان)

حق اعتراض به قرار بازداشت

۱۰- حق متهم بی گناه به جبران خسارت ناشی از بازداشت موقت

۱۱-منع شکنجه و رفتار خشن و غیر انسانی

۱۲-تفکیک افراد مشمول بازداشت موقت از زندانیان دیگر ( کمیته معاضدت قضائی                          ستاد مبارزه با مواد مخدر، علوم جنایی صص۳۵و۳۶)

۴-۲٫ جایگزین های زندان در مرحله تعقیب

جایگزین های تعقیب به دو قسمت تقسیم می شوند :

الف- جایگزین های جبرانی (ترمیمی)

هدف از جایگزین های جبرانی ، جبران خسارت وارده به جامعه و مجنی علیه یا زیاندیده از جرم از طریق پرداخت خسارت ، اصلاح ، درمان و بازپروری مرتکب جرم است که بعضی از مصادیق آن عبارتند از :

– فراخوانی به رعایت قانون

– هدایت مرتکب به سوی یک مرکز درمانی

– پایان بخشیدن به وضعیت تعارض با قانون

– جبران خسارت و توسل به میانجیگری با توافق طرفین

 

ب: جایگزین های تنبیهی

این جایگزین ها نیز بر مرحله قبل از تعقیب کیفری ناظر هستند که به صورت صلح و سازش یا توافق با متهم به طرق گوناگون ذیل صورت می گیرد:

۱-پرداخت مبلغی به خزانه عمومی که این مبلغ اغلب از چیزهایی که در ارتکاب جرم به کار رفته و یا اختصاص به ارتکاب آن داده شده و یا از ارتکاب جرم بدست آمده

۲-انجام کاری عام المنفعه

۳-جبران خسارت از قربانی که هویت او مشخص است .

۴-۳٫ جایگزین ها در مرحله رسیدگی و اجرای حکم

الف: جایگزین های سنتی و قدیمی

آزادی مشروط

این نوع از جایگزین در سده نونزدهم به عنوان بخشی از نظام عدالت کیفری پذیرفته شده است و دو هدف عمده از این رژیم دنبال می شود:

۱-۱) پشتیبانی از جامعه

۲-۱) یکپارچگی مجرم با جامعه

بسیاری از مجرمان با ارتکاب جرم نشان می دهند که قادر به پیروی از هنجارهای جامعه نیستند پس یکی از هدف های اقدامهای اصلاحی ، تربیتی و اجتماعی ، کمک به بازسازگاری مجرمان با هنجارهای رفتاری و نظارت بر پیشرفت آنها در این راستاست پس آزادی مشروط عبارتست از:

آزادی مجرم پیش از پایان مدت مجازات او تحت شرایطی که مقام اعطا کننده مقرر می کند. این سیستم شامل آزادی تحت نظارت در اجتماع و امکان لغو آن در صورت تخلف از شرایط منعقد در آزادی مشروط است .

این سیستم در اکثر قوانین کیفری کشورهای جهان از جمله کشور ما نیز وارد شده است و جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است . این رژیم در هر کشوری شرایط خاص خود را دارد ولی اصول کلی آن یکسان است.

اگر چه محاسن این رژیم بر کسی پوشیده نیست ولی معایب خاصی هم دارد که در مقابل محاسن آن قابل چشم پوشی و اغماض است معایبی چون الغای همیشگی برچسب های مجرمانه به مجرم و نوع نظارت بر مجرم در زمان آزادی مشروط و مواردی از این قبیل و از همین روست که این سیستم با سیستم عفو کاملاً تفاوت دارد و نمی توان آنرا با عفو مقایسه کرد چون این نظام حقوقی فرد را به طور کامل از بیم زندان رفتن آزاد نمی کند ، او را از عواقب کیفری عملش مبری نمی کند ، مجازات را تخفیف نمی دهد و یا مجازات را از بین نمی برد ، سوء سابقه ناشی از عمل مجرمانه را از بین نمی برد، رأی صادره از دادگاه را لغو نمی کند بلکه قاضی به او اجازه می دهد بخشی از مجازات را بیرون اززندان بگذراند ولی در عفو متهم به طور غیر مشروط و اجباری از زندان آزاد می شود .

آزادی مشروط از دید کنترل جمعیت زندانها نیز قابل بررسی است چرا که به عنوان سوپاپ های اطمینان برای زندان های پر جمعیت تلقی می شود اگر چه این دید با فلسفه آزادی مشروط منافات دارد ولی می تواند نتایج مفیدی را برای متهم دستگاه عدالت کیفری و جامعه در بر داشته باشد و شرط آن این است که شرایط آن به نحو احسن رعایت شود .(آشوری ، ۱۳۸۲: ۱۱۱)

در کشور ما نیز با شرایط خاصی که در قانون مجازات اسلامی (مواد ۳۸ تا۴۰) آمده است این سیستم پذیرفته شده است ولی به عنوان شاهد عینی باید بگوییم که این سیستم در کشور ما چندان زنده و پویا نیست و کمتر از آن استفاده می شود در یکی دو سال اخیر افزایش نه چندان چشمگیری در استفاده از این رژیم مشاهده می شود.

تعلیق مراقبتی

تعلیق مراقبتی یک روش مجازات با مبانی جامعه شناختی تربیتی است که با ترکیبی از سرپرستی و مساعدت محرز می گردد و شخص تحت تعلیق مراقبتی ملزم به تبعیت از همه شرایط مقرر بوسیله دادگاه است و سازمان ملل نیز تعریف ویژه ای از تعلیق مراقبتی دارد :

« تعلیق مراقبتی ، روش برخورد با مجرمانی است که به نحو خاص انتخاب می شوند و آن عبارتست از معلق کردن مشروط مجازات مجرم ، در طول مدت زمانی که تحت نظارت یک شخص قرار می گیرد و به صورت فردی ارشاد یا درمان می شود» (آشوری ، ۱۳۸۲: ۱۱۱)

تعلیق مراقبتی به عنوان بازوی دادگاهها عمل می کنند و خدمات تحقیقی و نظارتی مربوط به مجرمان و اشخاص تحت تعلیق مراقبتی را انجام می دهند. ادارات تعلیق مراقبتی شبکه وسیعی از برنامه های گسترده ای را برای تقویت خانواده ها و جلوگیری از سوء مصرف مواد مخدر و ایجاد برنامه های مهارت سازی برای قادر ساختن مجرمان به درست فکر کردن ایجاد کرده اند ، این برنامه ها با هماهنگی مدارس ، مراکز بهداشتی ، دادگاهها ، مأمورین اجرای قانون ، نمایندگی های خدمات و دیگر سازمانهای اجتماعی ایجاد می شوند . این سیستم مجازات طیف وسیعی از جرائم و مجرمین را در بر می گیرد و مدت آن از ایالتی به ایالت دیگر متفاوت است و به اهمیت جرم و رفتار شخص بستگی دارد که طولانی ترین مدت آن پنج سال است .

کشورهای آمریکا و فرانسه از پیشگامان اجرای این سیاست در قوانین کیفری خود هستند . مأموری که تعلیق مراقبتی در دست اوست یک برنامه نظارت را با هدف وادار ساختن مجرم به برداشتن گامهای مثبت برای اجتناب از ارتکاب مجدد جرم ترسیم می کند و هر مجرمی که تحت نظارت مأمور تعلیق مراقبتی قرار گیرد شرایطی را بر عهده او می گذارند که از آن جمله است :

حفظ رابطه استخدامی فرد

جبران خسارت زیاندیده

همکاری با مأمور تعلیق مراقبتی

اطاعات از همه قوانین

به جای آوردن مسئولیت های خانوادگی

شرکت در یک برنامه آموزشی ، پرورشی و حرفه ای

شرکت در یک برنامه درمانی

ضمانت اجرای عدم رعایت شرایط تعلیق مراقبتی فسخ تعلیق مراقبتی است .

از اجرای این سیستم آثاری مد نظر است از قبیل :

صرفه جویی در هزینه ها با اجتناب از زندانی کردن مجرمان

جلوگیری از تکرار جرم

در صورت اجرای موفقیت آمیز آن ، محکومیت او، از سابقه کیفری مجرم حذف می شود.

ب: جدیدترین جایگزین های حبس

میانجیگری

موضوع حل و فصل و رسیدگی به اختلاف ها در بیرون دستگاه قضائی در قالب طرح های سازش و میانجیگری امروزه به یک مسأله در سطح جهان تبدیل شده است ، حتی قبل از اینکه برنامه های سازش و میانجیگری به شکل امروزی در سطح اروپا و آمریکای شمالی رواج پیدا کند در مشرق زمین گونه های غیر رسمی از حل و فصل اختلافات درقالب سازش و داوری وجود داشته است . میانجیگری را می توان در سه مرحله توصیف کرد.

مرحله نخست که به میانجیگری و سازش در مرحله تعقیب کیفری اشاره دارد و در نظام هایی مشهود است که دادسرا نیز دارند که میانجیگری در این نظام ها  به عهده دادستان یا بازپرس قرار دارد.

مرحله دوم به فرایند داوری مربوط می شود و در چارچوب وظایف دادگاه قابل تصور است . مرحله سوم – مرحله اجرای حکم محکومیت است که آنهم بر عهده دادگاه است . (آشوری ، ۱۳۸۲: ۵۹)

این نهاد در کشور ما به عنوان شورای حل اختلاف نام گرفته که دارای اختیارات وسیعی می باشد و به نظر می رسد بایستی در طول زمان اصلاح شود تا به نهادی مثمر ثمر تبدیل شود.

تعلیق مراقبتی فشرده

در این نوع سیستم به شخصیت بزهکار و اصل فردی کردن مجازات توجه خاصی شده است و قانونگذاران کشورهای مختلف نیز به سوی این نوع سیستم گرایش پیدا کرده اند.

نظارت فشرده شیوه ای از نظارت است که مستلزم سطح بالایی از تماس بزهکار با مأموران اصلاح و مراقبت ، و نیز اعضای جامعه است . این نهاد از زندان ضعیف تر و از تعلیق مراقبتی ساده شدیدتر است .

مؤلفه های اصلی این سیستم عبارتست از :

تماس های مکرر ماهیانه مأموران اصلاح و مراقبت با بزهکاران

توسل به الزاماتی از جمله آموزش های شغلی یا حرفه ای ، کار ، خدمات عمومی ، آزمایش مواد مخدر یا درمان معتادان ، محدودیت یا ممنوعیت از رفت و آمد.

مهمترین فواید تعلیق مراقبتی فشرده بدین قرار است :

فرصت کافی به مأمور تعلیق مراقبتی جهت مشاوره با بزهکار که تحت تعلیق مراقبتی است می دهند تا او را به مراکز و نهادهای ارائه خدمات مربوط، در مواقع ضروری ، هدایت کند.

مأمور تعلیق ، اختیار و استقلال کامل جهت نظارت کافی را دارد تا بتواند از نظم عمومی حمایت کرده و از ارتکاب مجدد جرائم جدید توسط مددجو حمایت نماید.

در این سیستم بعلت اینکه مددجو بایستی با مأموران نظارت ملاقات روزانه داشته باشد و یا تماس های رو در رو داشته باشد، نظارتی فشرده و سخت حکمفرماست .

جزای نقدی

جزای نقدی به عنوان یکی از نخستین انواع مجازات ها در طول تاریخ به صورت های مختلف به عنوان یک مجازات مستقل یا در ترکیب با سایر ضمانت اجراها ، در واکنش به بسیاری از جرائم اعمال شده است و نظام های کیفری ملل جهان بر این پیشینه طولانی دلالت می کند.

جریمه نقدی عبارتست از مبلغی وجه نقد که بزهکار به عنوان مجازات مکلف به پرداخت آن است .

جزای نقدی بر دو نوع است :

۳-۱٫جزای نقدی ثابت

در این نوع جزای نقدی مبلغی ثابت بی کم و کاست به آن حکم داده می شود که مهمترین عیب آن تأثیر پذیری جریمه نقدی از نوسان های ارزش پول رایج آن کشور است .

۳-۲٫ جزای نقدی نسبی

قانونگذار با تعیین جزای نقدی بیش از سود ناشی از ارتکاب جرم ، بزهکار را از تلاش برای کسب منفعت نامشروع باز می دارد ، پس دراین نوع مجازات قانونگذار بر حسب مورد معادل نصف ، دو برابر یا چند برابر ضرر ناشی از جرم یا نفع حاصل از آن را تعیین می کند.

جزای نقدی دارای معایب و فوایدی است که به طور مختصر خواهیم آورد:

معایب آن پنج مورد است:

تناقض با اصل شخصی بودن مجازات

تعارض با اصل برابری افراد در مقابل مجازاتها

نداشتن وصف حقیقت و قطعیت اجرا

بی اثر بودن جریمه نقدی در صورت پرداختن آن توسط خویشان محکوم

فقدان نقش ناتوان سازی

فواید آن نه قسم است:

ناچیز بودن آثار نامطلوب جزای نقدی

ابقای اثر تنبیهی در برابر تکرار جرم

انطباق با شخصیت بزهکار

تناسب با شدت و اهمیت جرم ارتکابی

سهولت ترکیب آن با سایر ضمانت اجراها

بهترین واکنش در برابر جرائم مالی

انتفاع دولت

قابلیت جبران در مورد اشتباهات قضایی

قابلیت اجرا در مورد محکومیت های غیابی

در آخر بایستی یادآور شد که در همین مجموعه و سیستم ، سیستم جزای نقدی روزانه نیز وجود دارد که میزان آنها با درآمد روزانه بزهکار ارتباط و پیوستگی دارد .

حبس در منزل یا (بازداشت خانگی)

بازداشت خانگی که بعضی آنرا به بازداشت یا حبس در خانه تعبیر می کنند در معنای واقعی خود یک رشته ضمانت اجراهای محدود کننده آزادی است که شامل منع رفت و آمد شبانه ، حبس در منزل در ساعات غیر کاری مجرم می شود.

مفهوم این بازداشت ایجاب می کند که محکوم مدت زیادی از اوقات را در خانه اش به عنوان  جایگزین برای مجازات حبس بگذراند.

شیوه اجرای بازداشت خانگی مختلف است بعضی از آنها توسط آپارتمان های تعلیق مراقبتی اجرا می شوند در حالی که برخی دیگر احکام قضایی اند که توسط مأموران نظارتی کنترل می شوند .

برخی از این برنامه ها مراجعان را بیست بار در ماه کنترل می کنند در حالی که برخی دیگر شمار اندکی از بررسی های مربوط به نقض مقررات رفت و آمد را انجام می دهند.

برخی از برنامه ها از حبس ۲۴ ساعته استفاده می کنند که جنبه تنبیهی بیشتری به آن بدهند و به عنوان آخرین شانس پیش از رفتن به زندان تلقی شوند. این نوع حبس در دادگاههای ایران نیز رواج دارد و متهم را مدت ۲۴ ساعت در کلانتری نگهداری می کنند  که یا شاکی را راضی کند یا برای تهیه سندی برای وثیقه یا شخصی برای کفالت اقدام نماید.

هدف از اجرای این سیستم آن است که با نگهداشتن مجرمان در خانه از شلوغی جمعیت زندان بکاهند و مشمول مجرمانی می شود که خطر کمتری برای جامعه داشته باشند.

برای نظارت بر مشمولین حبس در منزل از چهار تکنولوژی استفاده می شود :

وسیله سیگنال دهنده پی در پی

وسیله تماس برنامه ریزی شده

سیگنال رادیویی

دستگاه صدا دهنده

نظارت الکترونیکی

همانطور که در حبس خانگی گفتیم این نظارت تدبیری است برای رعایت قواعد بازداشت خانگی برای کنترل رفت و آمد بزهکار، مچ بندی به پای وی بسته می شود که به کامپیوتری در مرکز مراقبتی وصل است و به آن علائمی ارسال می کند بدین ترتیب مجرم که فقط حق رفتن بر سر کار یا شرکت در برخی فعالیت های مشخص را دارد ، در منزل محبوس می ماند و رفت و آمدش کاملاً کنترل می شود در این سیستم علاوه بر استفاده از تکنولوژی برای اصلاح و تربیت و کاهش هزینه های گزاف زندان خود به صنعت بزرگی تبدیل شده است و هزاران مجرم هر روز از این طریق کنترل می شوند این نظارت به دو قسم است : منفعل و فعال

۵-۱) نظارت الکترونیکی منفعل

در این نظارت فرستنده ای بر بدن مجرم و یک شماره گیر به تلفن وصل می شود اگر محکوم به تعلیق مراقبتی محل را ترک کند علامت قطع می شود و شماره گیر تلفن به طور اتوماتیک با اداره تعلیق مراقبتی تماس برقرار می کند چون شخص محکوم مکلف به پاسخگویی است ، عدم پاسخگویی ، خروج وی از محل را نشان می دهد .

۵-۲) نظارت الکترونیکی فعال

این نظارت متضمن برقراری تماس تلفنی مستمر و غالباً اتفاقی با منزل مجرمی است که تحت تعلیق مراقبتی است این ارتباط تلفنی ممکن است به طور  اتوماتیک توسط دستگاه صورت گیرد یا شخصاً توسط مأمور مربوطه انجام شود. سیستم فعال از طریق فرستادن مداوم علائم به اداره کنترل ، مجرمان را به طور دائم کنترل می کند اگر مجرمان در وقتی که مجاز به ترک منزل نیستند ، منزل را ترک کنند ، علائم قطع می شود و شکست برنامه ثبت می گردد.

این برنامه نیز در مورد مجرمان غیر خشن بکار گرفته می شود و در مورد مجرمان   جرائم خشونت بار قابل اعمال نیست از دیگر معیارهای تشخیص افراد مشمول این برنامه ، اهمیت جرم ، انگیزه و حفظ و صیانت جامعه می باشد (آشوری ، ۱۳۸۲ : ۶۳)

اردوگاههای آموزشی – اصلاحی

این اردوگاهها به حبس شوک آور تعبیر شده است و اولین نمونه از این اردوگاهها در سال ۱۹۸۳ در آمریکا افتتاح شد تا جمعیت کیفری را کاهش دهد. این اردوگاهها متضمن یک حبس کوتاه مدت است و مشمول بزهکارانی می شود که برای مرتبه اول مرتکب جرم شده اند .

عناصر اصلی و برنامه های اساسی این پادگانهای آموزشی تربیتی عبارتند از:

یک نظام تربیتی با قواعد سخت گیرانه انضباطی

ضرورت شرکت افراد در تمرینات جسمانی ، کارهای بدنی سخت و ورزش های شدید

کانونی با وضعیت و حال و هوای نظامی .

لزوم شرکت افراد در برنامه های تربیتی و برنامه های مربوط به مبارزه با سوء مصرف مواد مخدر

تفکیک این نماد و افراد مشمول آن از زندان و زندانیان عادی

هدف از اجرای این برنامه ها در اردوگاههای آموزشی ، اصلاحی سه چیز است :

کاهش جمعیت زندان ها

پائین آوردن میزان تکرار جرم

توانایی تغییر فکر در نتیجه قدرت فکری ، تنظیم برنامه زندگی و شیوه رفتار با جامعه و دیگران

این پادگانها دو نوع هستند ۱- نظامی ۲- آموزشی ، اصلاحی که وجه مشترک آنها تمرکز بر امر آموزش است .

انتخاب افراد مشمول این سیستم یا توسط دادگاهها است یا اینکه زندان های محلی شخص شرکت کننده در این رژیم را انتخاب می کند.

در کشور ما این نوع سیستم تاکنون وجود نداشته و به نظر می رسد با خصوصیات مختصری که از آن برشمردیم مورد استقبال نیز واقع نشود .

۷- درمان

یکی از راههای مبارزه با مصرف مواد مخدر درمان مبتلایان به این بلای خانمانسوز است در ایران طبق آمار رسمی حدود دو میلیون نفر معتاد و مصرف کننده تفننی مواد مخدر وجود دارد و در اغلب کشورها آمارها تکان دهنده است لذا توجه به این افراد و درمان آنها نیز ضروری به نظر می رسد .

با توجه به اینکه مصرف مواد مخدر دارای اثرات سوء اقتصادی ، اخلاقی و اجتماعی می باشد و درمان آن نیز تأثیر فوری و موثر بر این اثرات دارد و اثرات سوء آنرا کاهش می دهد در نتیجه ضریب امنیت عمومی ، اجتماعی و سطح سلامت بهداشت فردی و عمومی نیز بالا خواهد رفت .

از طرف دیگر زندان نیز با اوصاف ویژه ای که از آن یاد کردیم مکان مناسبی برای گرایش به مصرف مواد مخدر می باشد لذا کیفر حبس برای شخص معتاد مناسب نیست به ویژه اینکه اکثر جرم شناسان و پزشکان اعتیاد را نوعی بیماری تلقی می کنند که نیازمند درمان است نه مجازات درمان معتاد نیز به دو طریق می تواند انجام شود.

تغییر در حالت انفعالی معتادان برای جلوگیری از مصرف مواد مخدر یعنی همان درمان با توسل به پزشک

از طریق افزایش تاوان و هزینه هایی که مصرف مواد مخدر برای استعمال کننده به دنبال دارد ، یعنی توسل به مدل کیفری و اعمال مجازات .

بعضی از کشورها معتاد را برای درمان اجبار می کنند و این اجبار را از فشارهایی که خانواده یا کارفرمائی که فرد را برای درمان می آورد ، مؤثرتر می دانند. (آشوری ، ۱۳۸۲: ۷۶-۷۸)

امروزه پیشرفت های زیادی برای درمان این معضل اجتماعی صورت گرفته است که باید منتظر نتایج آن برای درمان این طیف از بیماران باشیم .

۸- کار عام المنفعه

نهادی است که به موجب آن دادگاه به بزهکار پیشنهاد می کند تا از طریق انجام کاری به نفع جامعه به جای رفتن به زندان  درصدد جبران خطاهایی که مرتکب شده است بر آید ، بدین صورت که خدمات عمومی یا کار عام المنفعه یکی از گزینه های محکومیت است که با لحاظ میزان خطرناک بودن مجرم و با هدف جبران خسارت از مجرم و ترمیم نظام مختل شده جامعه توسط او از راه انجام یک کار رایگان برای جامعه ، مورد حکم قرار می گیرد.

از آنجا که کار عام المنفعه محدودیت های جسمانی و روانی برای شخص محکوم در بر دارد اجرای آن باید مورد رضایت بزهکار باشد. این بدین معنی است که مجرمین حق دارند دقیقاً از کاری که از آنان خواسته می شود همراه با جزئیات آن آگاهی یابند.

کار عام المنفعه تدبیری است که علاوه بر جبران خطای ارتکابی وسیله ای برای تقویت و گسترش احساس مسئولیت در مجرمان و شیوه ای مثبت برای ارتقاء شخص و عزت نفس مجرم می  باشد و از این رهگذر نبایستی از تأثیر مثبت کار برروح و جسم انسان غافل بود به عبارت دیگر کار عام المنفعه آمیزه ای از مجازات و بازسازی روحی و جسمی مجرم است که در کنار هم موجبات بازسازی مجرم را فراهم می کند.  این نتیجه زمانی بر ما روشن تر می شود که بدانیم بیشتر زندانیان را افراد جوان و بهره مند از نیروی کار تشکیل می دهند که استفاده از آنان بر حسب توانایی های فکری و جسمی برای کارهای عام المنفعه و سودمند به حال جامعه به پیشرفت جامعه در بسیاری از ابعاد کمک شایانی خواهد کرد.

تجربه کشورهای مختلف جهان در راستای استفاده و اعمال قواعد کار عام المنفعه نشان می دهد ضمن اینکه این تاسیس حقوقی قابلیت انعطاف پذیری و جمع آن با سایر تدابیر مانند تعلیق دارد ،   در اصلاح مجرمین ، پیشگیری از تکرار جرم ، کمک به ارتقای پیشرفت اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی جامعه ، تقویت حس مسئولیت پذیری در بزهکاران ، فراهم نمودن زمینه ی بازگشت مجرم به اجتماع  حفظ کرامت انسانی افراد ، کاستی از عیوب زندان، داشتن قابلت اجرایی و از همه مهمتر امکان اعمال آن به اغلب جرم های متداول ومرسوم و نیز فعال ترین بخش مجرمان و داشتن قابلیت اجرایی از جمله ویژگی هایی است که موجب استقبال زیاد سیاست جنایی کشور ها به این پدیده شده و طیف وسیعی از جرائم مشمول حبس را در این کشورها تحت پوشش قرار داده است .

در هر حال هم خوانی این تدبیر با خصوصیات نظام کیفری کشورمان در بسیاری از زمینه ها ما را به استفاده از تجربه این کشورها در تدوین مقررات مربوط به این تدبیر در کشورمان رهنمون می سازد. البته وجود قضات و کارشناسان متخصص ناظر بر اجرای این تدبیر بر توفیق آن خواهد افزود .

در اسلام نیز در زمان حکومت پیامبر اسلام (ص) بدین صورت بود که حضرت ، اسیران جنگی را مختار می گذاشت در نوع مجازات و می فرمود که هر کس ، ده نفر از مسلمانان را سواد خواندن و نوشتن بیاموزد آزادش می کنم .

در ایران هنوز این نوع سیاست وارد حقوق کیفری نشده است ولی مسلم است که با توجه به نیاز جامعه به کارهای عام المنفعه و ساختار و سازمان نهادهای اجتماعی در کشور و پذیرش عمومی نسبت به این سیستم زمینه های لازم فرهنگی اجتماعی ایجاد این نهاد فراهم است .

بیست سال تجربه سایر کشورها در این خصوص همراه با رعایت وضعیت فرهنگی و اجتماعی ایران و کمک نهادهای مدنی غیر دولتی و دولتی برای پذیرش محکومان می تواند ما را به افق تازه ای از جایگزین های حبس در کشورمان رهنمون باشد. تقدیم لایحه مجازات های اجتماعی و تصویب کلیات آن در مجلس شورای اسلامی اردیبهشت ماه ۱۳۸۵ نشان از برداشتن اولین گام در این راه است .

جهت جستجو سریع موضوع مقاله ، پرسشنامه ، پاورپوینت و گزارش کارآموزی می توانید از قسمت بالا سمت راست جستجو پیشرفته اقدام نمایید.

همچنین جهت سفارش تایپ ، تبدیل فایل پی دی اف (Pdf) به ورد (Word) ، ساخت پاورپوینت ، ویرایش پایان نامه و مقاله با ما در تماس باشید.