سمندر

از یونانی «سالامندرا» در فرانسوی نیز «سالامندر» به معنی فرشته موکل آتش و پنبه کوهی و حیوان معروف است . (از افادات علامه دهخدا) (از حاشیه برهان قاطع چ معین ). نام جانوری است که در آتش متکون میشود. گویند مانند موش بزرگی است و چون از آتش برمی آید، می میرد و بعضی گویند همیشه در آتش نیست گاهی برمی آید و در آن وقت او را میگیرند و از پوست او کلاه و رومال میسازند و چون چرکین میشود در آتش می اندازند، چرکهای او میسوزد و پاک میشود. و بعضی گویند بصورت سوسمار و چلپاسه است از پوست او چتر سازند تا گرمی را نگاهدارد و از موی او جامه بافند و در هوای گرم پوشند محافظت گرما کند; و بعضی دیگر گویند بصورت مرغی است . واللّه اعلم . (برهان ). جانوری از رده ذوحیاتین های دمدار که خود تیره خاصی را بوجود آورده است . این جانور دارای قدی متوسط و حداکثر ۲۵ سانتیمتر و پوستی تیره رنگ با لکه زرد و تندمیباشد. محل سمندر در اماکن نمناک تاریک و غارها و تغذیه وی از حشرات و کرمها است . بدنش نسبتاً فربه است و بدمی استوانه ای شکل ختم میشود. حیوانی است بی آزار ولی ماده ای لزج از پوست وی ترشح میشود که سوزاننده است . سالامند را سالاماندر. (از فرهنگ فارسی معین)

جانوری باشد بشکل موش بزرگ که در آتشکده ها پیدا میشود، چون از آتش بیرون می آید می میرد. مخفف سام اندر چه سام به معنی آتش و اندر کلمه ظرفیت است و بعضی نوشته اند که جانوری است پردار که در آتش نیمسوزد.

سمندرها از جدیدترین گروه دوزیستان هستند که بیشترین شباهت را به ماهی ها دارند و معمولا” بدنی دراز دارند و چهار دست و پا هستند. درون آب با حرکات سینوسی شنا می کنند. سمندرهای نوزاد و بالغ در این ویژگی تا حدی به یکدیگر شباهت دارند و سمندرهای بالغ نیز برخی از خصلت های نوزادان را بارها اختیار می کنند. اگر چه ظاهرا” شبیه به مارمولک ها و سوسماران کوچک هستند، اما بدنشان بدون فلس است و روزنه بیرونی گوش ندارند. قورباغه ها و وزغ ها بدنی بسیار کوتاه تر از سمندرها دارند و بی دم هستند. پاهای عقبی، خوش بنیه اند و برای جهیدن روی زمین و شنا درون آب بسیار مناسب اند. سیسیلین ها که شبیه به کرم هستند، درون حفره های زمینی زندگی می کنند و سازگاری بسیار بالایی برای چنین زندگی ای دارند؛ جمجمه آنها سخت و استخوانی است و دارای هیچ اندامی نیستند. آنها را به ندرت می توان بر روی زمین مشاهده کرد.

دوزیستان یک رده از مهره‌داران هستند که شامل ۲۵۰ جنس و ۲۵۰۰ گونه هستند.

رده بندی دوزیستان

راسته دوزیستان دم‌دار که سمندرها در این راسته قرار دارند.

راسته بی‌دمان که قورباغه‌ها در این راسته قرار دارند.

راسته بی‌پائیان مانند ژیمنوفیون و سیسفلیان‌ها.

ویژگیهای اختصاصی

پوست برهنه، مرطوب و نرم است با غدد مخاطی زیاد که ترشحات غدد باعث نرم و مرطوب شدن پوست می‌شود. پولک یا فلس روی پوست وجود ندارد.

دو جفت اندام حرکتی برای راه رفتن یا شنا کردن دارند. تعداد انگشتان بین ۵ – ۴ عدد است. بین انگشتان در انواعی پرده شنا دیده می‌شود مانند قورباغه.

اسکلت کاملاً استخوانی است و مهره‌ها دنده ندارند.

قلب از دو دهلیز جدا و یک بطن مشترک با ۳ جفت سرخرگهای خروجی از بطن است. گردش خون مضاعف و ناقص است.

تنفس به‌وسیله آبشش‌ها، ششها، پوست و پوشش داخلی دهان انجام می‌شود.

مغز دارای دو نیمکره رشد طولی یافته‌است. لوبهای بویایی رشد متوسط دارند و از مغز ۱۰ جفت اعصاب جمجمه‌ای جدا می‌شود.

همانند ماهیها جانوران خونسردی هستند.

لقاح در انواعی داخلی و در انواعی خارجی است. اکثرا هم تخم‌گذار هستند.

هنگامی که به دوزیستان بعنوان یک گروه جانوری می نگریم، طیف جالب توجهی از روش های حرکتی را در آنان مشاهده می کنیم؛ برخی، شباهت بسیاری با ماهی ها دارند و برخی دیگر رفتارهایی متناسب با زندگی زمینی از خود نشان می دهند. سمندرها دو شکل عمده برای راه رفتن دارند: هنگامی که با عجله حرکت می کنند، حرکات آنان بسیار شبیه به رفتارشان درون آب است. بدن به شکل سینوسی می لولد و اندام ها حرکات ناچیزی دارند. اما هنگامی که به آهستگی حرک می کنند، بدن از روی زمین بلند می شود و چهار پای آنان، وزنشان را تحمل می کند و در این حالت، شباهت بیشتری به مهره داران چهارپا دارند.

قورباغه ها و وزغ ها که دم شنای خود را از دست داده اند، ویژگی های کاملا” متمایزی دارند. ضربات نیرومند و هم زمان پاهای عقبی برای شنای درون آب و جست و خیز روی زمین کاربرد دارد. هر دو گروه قورباغه ها و وزغ ها، توانایی راه رفتن نیز دارند. برخی از این دو گروه حتی قادر به بالارفتن از درختان هستند. قورباغه ها غالبا” طی چندین مرحله به بلوغ می رسند. مدت زمانی که هر دوره به طول می انجامد، در گونه های مختلف تفاوت دارد و از ۲۴ ساعت تا چندین هفته در نوسان است. تخم ریزی معمولا” درون آب انجام می گیرد و این تخم ها، غشایی محافظ و ژلاتینی در اطرافشان دارند. بچه قورباغه ها که سر از تخم بیرون می آورند، دارای دم هستند و در بیشتر گونه ها، مجهز به آبشش می باشند. رفته رفته که بچه قورباغه ها بزرگ می شوند، پاها و شش ها ظاهر می شوند و آبشش ها از میان می روند. هنگامی که این بچه قورباغه ها تقریبا” شبیه به حیوانات بالغ می شوند، دمشان را نیز از دست می دهند. اما رشد همه قورباغه ها تابع این مراحل نیست. برخی از آنها، تخم ها را درون بدن می پرورانند.

همان طور که اشکال حرکت در دوزیستان، ملغمه شگفت انگیزی از خصلت های آبی و خاکی است، تنفس این گروه از جانوران نیز از ساز و کار حیرت انگیزی برخوردار است. برخی از دوزیستان آبشش دارند که یا از بیرون قابل مشاهده است یا زیر پرده ای از پوست مخفی است. در هر دو حالت، منشاء آبشش ها از پوست بیرونی است و هم پایه آبشش داخلی ماهی ها نیست. آبشش برای تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن، خواه در دوزیستان نوزاد یا بالغ، در زمان فرو رفتن درون آب استفاده می شود. این گروه از جانوران هنگامی که روی زمین هستند برای تنفس کردن از ساز و کار متفاوتی بهره می گیرند. بسیاری از آنها درارای شش هستند و فرایند دم و بازدم را از طریق آن انجام می دهند.

سَمَندَر یا آتَشخوار[۱] یکی از انواع دوزیستان است.

در میان دوزیستان بزرگ‌ترین آن‌ها سمندر غول آسای چینی(Andrias davidianus) است این دوزیست در رودهای سرد کوهستان‌های شمال شرقی، مرکزی و جنوبی چین و مرداب‌های اطراف آن‌ها زندگی می‌کند. طول متوسط یک دوزیست بالغ ۱٫۱۴ متر و وزن آن بین ۲۵ تا ۳۰ کیلوگرم است نمونهٔ بزرگ شکار شده طولی برابر ۱٫۸۰ و وزنی برابر ۸٫۶۴ کیلوگرم داشته‌است.

کوچک‌ترین سمندر: سمندر کوتوله که در ایالت‌های تنسی، کارولینای شمالی و ویرجینیا یافت می‌شود کوچک‌ترین نوع خود می‌باشد. اندازهٔ نمونه‌های بالغ این سمندر بین ۳٫۶۸ تا ۵٫۸۰ سانتی متر است.

در خانواده سمندر ها نام پنج گونه سمندر به نام های؛ سمندر کوهستانی آذربایجان، لرستان، کردستان، آتشین و باله دار جنوبی وجود دارد. متاسفانه در سال های اخیر قاچاق این موجودات به خارج از کشور رونق پیدا کرده است. به عنوان مثال در ماههای گذشته ۲۳ سمندر آتشی و ۱۱ سمندر کوهستانی کردستانی که از جانوران بومی کردستان هستند در یکی از فرودگاه‌‏های بین‌‏المللی کشور از یک تبعه آلمانی کشف و به طبیعت باز گردانده شد. در میان این هفت سمندر، سمندر لرستان از وضیعت نابسامانی رنج می برد. در حال حاضر این گونه اندمیک ایرانی به شدت در معرض انقراض قرار گرفته به طوری که اگر برای احیای این گونه بی نظیر اقداماتی صورت نگیرد، محیط زیست ایران در دهه آینده قیصر لرستانی خویش را برای همیشه از دست خواهد داد.

 زیستگاه سمندر کوهستانی لرستان « Neurergus kaiseri » در نزدیکی شهبازان و همین طور در کنار بلندترین آبشار ایران، تله زنگ است که در واقع در مرز استان لرستان و خوزستان است. آنچه امروز برای سمندر لرستانی احساس می شود، تبدیل زیستگاه این موجود، به یک اثر طبیعی ملی است. زیرا تنها راه حل نجات این گونه با ارزش حفاظتی با برنامه از زیستگاه آن است. در ماه گذشته رئیس اداره حفاظت محیط زیست دزفول خبر از ثبت آبشار تله زنگ در فهرست آثار طبیعی ملی ایران ، به نام استان خوزستان  را داد. فرهاد قلی نژاد رئیس اداره حفاظت محیط زیست دزفول در همین رابطه افزود: این منطقه، زیستگاه غنی از جمله حیات وحش چون کل بز، پلنگ، خرس و سمندر ایرانی است و پوشیده از درختان زاگرس از جمله بلوط است و به لحاظ موقعیت و ویژگیهای منحصر بفرد  این آبشار، مقدمات کار برای ثبت این اثر در خوزستان انجام و پرونده آن برای طرح و ثبت در شورای عالی حفاظت محیط زیست کشور به تهران ارسال شده است. این در حالی است که لرستانی ها سالهاست این آبشار را به علت حضور سمندر لرستانی جز جاذبه های گردشگری استان خود می دانند.

در حال حاضر سمندر کوهستانی زاگرس نشین ما ایرانی ها، نیاز به محافظتی محکم و اصولی دارد زیرا آیندگان این سرزمین نمی خواهند در سالهای آینده قیصر اصیل ایران را آلمانی بخوانند. جای بسی تعجب است که رئیس اداره حفاظت محیط زیست دزفول سمندر لرستانی را ایرانی می خواند در حالی که سمندر ایرانی گونه ای است که در شمال کشور زیست می کند و سمندر کوهستانی زاگرس، لرستانی است. آنچه امروز برای فرزندان ایران مهم است، حفظ گونه های ارزشمند و ذخایر ژنتیکی ایران است. برای این هدف باید با کمک مردم و مسوولین گونه های ایرانی با نام اصلی خودشان حفظ شوند تا آیندگان نیز از وجود آنها لذت ببرند.

سمندر کوهستانی لرستان

سمندر کوهستانی لرستان نام گونه ای است بسیار زیبا که با طول ۱۴ سانتی متر در نزدیکی شهبازان لرستان زیست می کند. سمندری که بر پشت خود خالها یا نوارهای زرد یا نارنجی چشمگیر روی زمینه قهوه ای دارد که باعث زیبایی بیش از حد این موجود مظلوم واقع شده محیط زیست ایران می شود.

صید بی رویه این گونه اندمیک ایرانی باعث شده است که این گونه بی نظیر لرستانی به شدت در معرض انقراض قرار بگیرد.

در همین رابطه، کاکاوند رئیس سازمان حفاظت محیط زیست استان لرستان خیلی مختصر به این موضوع مهم اشاره کردند و گفتند : سمندر که گونه ای زیبا و منحصر به فرد در لرستان است متاسفانه به طور جدی در حال انقراض است.

بیان این موضوع تلخ که محیط زیست ایران به زودی سمندر لرستانی خویش را برای همیشه از دست می دهد بسیار وحشتناک و تاسف آور است.

این در شرایطی است که بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی برای تکثیر و پرورش سمندر لرستان هزینه های بسیار زیادی انجام می دهند. برای مثال دولت آلمان برای تحقیق و تکثیر این گونه اصیل ایرانی میلیونها دلار به آزمایشگاه ها و دانشگاه های خود کمک کرده تا استادان و دانشجویان کشورش بتوانند با خیالی آسوده روی این گونه با ارزش کار کنند.

جای تاسف بسیار دارد هنگامی که سمندر لرستانی در کشوری مثل کره جنوبی بین ۴۰۰ تا ۹۰۰ دلار دست به دست می شود.

اینک با توجه به این موضوع حساس انتظار می رود که توجه مسئولین امر به این گونه فراموش شده لرستانی بیشتر شود و برای تکثیر و پرورش این گونه بی نظیر برنامه های مستحکمی را طراحی کنند تا بزودی شاهد احیای این موجود دوست داشتنی در زیستگاهی امن باشیم.

سمندر آتشی

پوست بدن این سمندر که ساکن خشکی است دارای رنگهای روشن و لکه های روشن متنوع یا نوارهای رنگی است . علایم روی بدنش به شکارچیان احتمالی اخطار می دهد که پوست این سمندر در صورت تهدید ، ماده ای تولید می کند که اگر قصد خوردن او را داشته باشند ، دهان و چشمهایشان را آزار خواهد داد . سمندرهای آتشی شکارچیان شب زی هستند که در طول روز در سایه ای به استراحت می پردازند.

اسم علمی: سالاماندرا ، سالاماندرا

اندازه: طول بدن ۱۵ تا ۳۲ سانتیمتر (۶ تا اینچ)

محل زیست: نواحی مرطوب در جنگلها ، کوهها تا تپه ها

پراکندگی: اروپا (غیر از بریتانیای کبیر یا ایرلند) شمالغربی آفریقا و قسمتهایی از جنوب غربی آسیا.

نحوه تولید مثل: ماده ۱۰ تا ۵۰ بچه زنده در آب به دنیا می آورد.

رژیم غذایی: بی مهرگانی که به آهستگی حرکت می کنند مثل کرمهای خاکی