-
دسته: رشته ادبياتفرمت : word | حجم : 692kb | صفحات : 185قیمت: 10000 تومان1,378 بازدید
مقاله نقش و سهم بازرگانان در جنبش مشروطیت ایران با تکیه بر ایالات چهارگانه تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر (۱۳۱۳-۱۳۲۶قمری) مربوطه به صورت فایل ورد word و قابل ویرایش می باشد و دارای ۱۸۵ صفحه است . بلافاصله بعد از پرداخت و خرید لینک دانلود مقاله نقش و سهم بازرگانان در جنبش مشروطیت ایران با تکیه بر ایالات چهارگانه تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر (۱۳۱۳-۱۳۲۶قمری) نمایش داده می شود، علاوه بر آن لینک مقاله مربوطه به ایمیل شما نیز ارسال می گردد
«فهرست مطالب»
بررسی منابع و مآخذ
الف: منابع عمومی
۱ـ روزنامه‌ها ۱
۲ـ اسناد ۴
۳ـ تاریخ مشروطه ایران ۵
۴ـ کتاب آبی ۶
۵ـ تاریخ بیداری ایرانیان ۶
۶ـ سیاحتنامه ابراهیم‌بیک ۷
۷ـ کتاب احمد و مسالک المحسنین ۹
۸ـ خاطرات بهرامی ۱۰
۹ـ خاطرات احتشام‌السلطنه ۱۱
ب: منابع تبریز
۱ـ قیام آذربایجان و ستارخان ۱۳
۲ـ رجال آذربایجان در عصر مشروطیت ۱۳
۳ـ قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران ۱۴
۴ـ تاریخ انقلاب آذربایجان و بلوای تبریز ۱۴
۵ـ روزنامه انجمن تبریز ۱۴
ج: منابع بوشهر
۱ـ سفرنامه سدیدالسلطنه ۱۵
۲ـ گزارشهای سالانه سرپرسی کاکس ۱۶
۳ـ روزنامه مظفری ۱۶
د: منابع یزد
۱ـ کشف الحقایق ۱۷
۲ـ نشریات ۱۸
۳ـ خاطرات ارباب کیخسرو شاهرخ ۱۸
بخش اول: ساختار جامعه شهری و پیشینه تحول‌خواهی بازرگانان ایران
فصل اول: ساختار جامعه شهری و هرم قدرت در ایران دوره‌ی قاجار
مناسبات ارگ، مسجد و بازار ۲۰
روابط روشنفکران و بازرگانان در دوره‌ی قاجار ۲۳
ویژگی‌های بازرگانان ۲۶
فصل دوم: مسایل بازرگانان و واکنش‌های آنان پیش از جنبش مشروطه‌خواهی
۱ـ مبانی تعارضات و بحران‌های بازرگانان:
الف: عوامل داخلی ۲۸
ب: عوامل خارجی ۳۰
ج: رشد و ارتقای سطح آگاهی سیاسی و اجتماعی ۳۳
۲ـ تلاش‌های اصلاح‌گرانه بازرگانان پیش از مشروطیت
الف: واکنش‌های سیاسی بازرگانان
۱ـ۱ـ تشکیل مجلس وکلای تجار (۱۳۰۱هـ.ق) ۳۴
۱ـ۲ـ بازرگانان و جنبش تنباکو (۱۳۰۸هـ.ق) ۳۶
ب: واکنش تجاری بازرگانان
تشکیل کارخانه‌ها و شرکت‌های تجاری ۴۰
بخش دوم: نقش بازرگانان در جنبش مشروطیت ایران
فصل اول: نقش بازرگانان در جریان مشروطیت در تهران
علل و زمینه‌های تحصن تجار به حرم عبدالعظیم (۱۳۲۳هـ.ق) ۴۳
وقایع منجر به مهاجرت صغری و دوران مهاجرت کبری و نقش بازرگانان ۴۷
فعالیت فردی بازرگانان در تهران در جنبش مشروطیت :
۱ـ خانواده‌ی امین‌الضرب ۵۸
۲ـ میرزا محمود تاجر اصفهانی ۶۶
۳ـ حاج محمدتقی بنکدار و برادرش حاج حسن ۶۸
۴ـ حاج محمداسماعیل مغازه‌ای ۷۰
۵ـ حاج آقامحمد معین التجار بوشهری ۷۲
۶ـ میرزا جوادخان سعدالدوله ۷۵
۷ـ حاجی محمدتقی شاهرودی ۷۸
۸ـ حاجی محمدعلی شالفروش ۷۹
فصل دوم: جریان مشروطه‌خواهی بازرگانان در سه ایالت آذربایجان، یزد و بوشهر
۲ـ۱ـ نقش بازرگانان در جریان مشروطه‌خواهی تبریزیان:
اهمیت تبریز ۸۲
جنبش مشروطه‌خواهی در تبریز ۸۳
بازرگانان تبریزی در مشروطیت:
۱ـ علی مسیو ۸۶
۲ـ حاجی علی دواچی ۸۷
۳ـ حاج مهدی کوزه‌کنانی ۸۷
۴ـ حاج زین العابدین مراغه‌ای ۹۱
۵ـ میرزا عبدالرحیم طالبوف تبریزی ۹۳
۲ـ۲ـ نقش بازرگانان یزد در جنبش مشروطیت
اهمیت یزد ۹۷
حاج محمدتقی مازار و مشروطیت ۹۹
بازرگانان زرتشتی یزد و مشروطیت
۱ـ خاندان جمشیدیان ۱۰۰
۲ـ خاندان جهانیان ۱۰۳
۲ـ۳ـ بازرگانان بوشهر در جنبش مشروطیت
اهمیت بندر بوشهر ۱۰۶
نقش بازرگانان بوشهر در جنبش مشروطیت ۱۰۹
بخش سوم: سهم بازرگانان از تشکیلات نظام مشروطیت تا بمباران مجلس اول
فصل اول: سهم بازرگانان در مجلس دوره‌ی اول و تصمیم‌گیری‌های آن
۱ـ بازرگانان و انتخابات مجلس اول ۱۱۴
۲ـ سهم و ایفای نقش بازرگانان در تصمیم‌گیری‌های مجلس اول
۲ـ۱ـ ارایه‌ی لایحه استقراض دولت و واکنش بازرگانان در مجلس ۱۱۷
۲ـ۲ـ وزارت مالیه و مساله مسیو جوزف نوز ۱۲۲
۲ـ۳ـ میزان توجه به خواسته‌های تجار در مواد مصوب قانون اساسی و متهم آن ۱۲۵
۲ـ۴ـ وزارت عدلیه و مسایل قضایی ۱۲۸
۲ـ۵ـ مباحث وزارت تجارت با وکلای تجار برای علمی کردن فعالیت‌های تجار ۱۳۰
۲ـ۶ـ وزارت مالیه و امور مالیات و امنیت ایالات ۱۳۱
۲ـ۷ـ قرارداد ۱۹۰۷م. روس و انگلیس و واکنش تجار ۱۳۳
۲ـ۸ـ سهم تجار در کمیسیون‌های مجلس ۱۳۴
فصل دوم: فعالیت‌های حمایتی بازرگانان ایران از مشروطیت در خارج از مجلس ۱۳۹
تشکیل انجمن‌های ایالتی و ولایتی، انجمن‌های سیاسی و انجمن‌های اقتصادی فعالیت بازرگانان تبریز:
۱ـ در انجمن تبریز ۱۴۰
۲ـ تاسیس انجمن سعادت استانبول ۱۴۴
۳ـ حضور بازرگانان تبریزی در حزب اجتماعیون عامیون ۱۴۵
فعالیت بازرگانان یزد در دوره مشروطه:
۱ـ تشکیل انجمن‌های صنفی تجاری ۱۴۶
۲ـ فعالیت دو تجارتخانه جمشیدیان و جهانیان در تشکیل بانک ملی و تامین اسلحه مجاهدان ۱۴۷
۳ـ تلاش‌ها در اصلاح تنظیمات مالیاتی یزد ۱۵۰
فعالیت تجار بوشهر در دوره مشروطیت:
تشکیل انجمن نظّار و اکثریت تجار عضو آن ۱۵۳
اقدامات بازرگانان در مقابل ستم داخلی و سلطه خارجی ۱۵۴
نتیجه‌گیری: ۱۵۷
فهرست منابع و مآخذ ۱۶۳
منابع و مآخذ:
– آدمیت، فریدون و ناطق، هما، افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوره قاجار، (تهران، انتشارات آگاه، چاپ اول، ۱۳۵۶).
– ـــــــ ، اندیشه ترقی و حکومت قانون در عصر سپهسالار، (تهران شرکت سهامی انتشارات خواندی، چاپ اول، ۱۳۵۱).
– ـــــــ ، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، (تهران، انتشارات پیام، چاپ اول، ۲۵۳۵ شاهنشاهی).
– ـــــــ ، فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران، (تهران، انتشارات پیام، چاپ اول، ۱۳۵۴).
– آوری، پیتر، تاریخ معاصر ایران، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، انتشارات عطائی، ۱۲۷۷٫ ۲جلد.
– آیتی، عبدالحسین، تاریخ یزد یا آتشکده یزدان، (یزد، چاپخانه گلبهار، ۱۳۱۷).
– اشرف، احمد، موانع تاریخ رشد سرمایه‌داری در ایران، (تهران، انتشارات زمینه، چاپ اول، ۱۳۵۹).
– اشیدری، جهانگیر، تاریخ پهلوی و زرتشتیان، (تهران، انتشارات ماهنامه هوخت، ۲۵۳۶ شاهنشاهی).
– اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان، المآثر و الآثار، «چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه» به کوشش ایرج افشار، (تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۶۲، ج۱).
– ـــــــ ، مرآت‌البلدان، به کوشش پرتو نوری علاء و محمدعلی سپانلو، (تهران، نشر اسفار، چاپ اول، ۱۳۶۴٫ ج۳).
– افشار، ایرج، سواد و بیاض، (تهران، دهخدا، ۱۳۲۴).
– بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲و۱۳و۱۴ هجری، (تهران، کتابهای جیبی، ۱۳۵۸).
– براون، ادوارد. جی. نامه‌هائی از تبریز، ترجمه حسن جوادی، (تهران، انتشارات خوارزمی، چاپ دوم، ۱۳۶۱).
– براون، ادوارد. جی، انقلاب ایران، ترجمه احمدپژوه، (تهران، انتشارات کانون معرفت، چاپ دوم، ۱۳۳۸).
– بهرامی، عبدالله، خاطرات عبدالله بهرامی، (تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۳).
– پاولویچ،م. و ایرانسکی، تریا. س، انقلاب مشروطه ایران، ترجمه م. هوشیار، (تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی، چاپ دوم، ۱۳۵۷).
– پولاک، ادوارد. یاکوب، سفرنامه پولاک «ایران و ایرانیان»، ترجمه کیکاووس جهانداری، (تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، چاپ اول، ۱۳۶۱).
– تاریخ استقرار مشروطیت در ایران (مستخرج از روی استاد محرمانه وزارت امور خارجه انگلستان)، استخراج و تهیه حسن معاصر، (تهران، انتشارات ابن سینا، ۱۳۴۷).
– تاریخچه سی‌ساله بانک ملی ایران ۱۳۷۷-۱۳۰۷هـ.ق، (تهران، بانک ملی ایران، ۱۳۳۸).
– ترکمان، محمد، اسنادی درباره هجوم انگلیس و روس به ایران (۱۲۸۷ تا ۱۲۹۱هـ.ش)، (تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، چاپ اول، ۱۳۷۰).
– تفرشی حسینی، احمد، روزنامه اخبار مشروطیت و انقلاب ایران «یادداشت‌های احمد تفرشی حسینی در سالهای ۱۳۲۱ تا ۱۳۲۸ قمری، به انضمام وقایع استبداد صغیر»، به کوشش ایرج افشار، (تهران، انتشارات، ۱۳۵۱).
– تنکابنی، میرزا محمد، قصص‌العلماء، (تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، بی‌تا).
– تیموری، ابراهیم، تحریم تنباکو اولین مقاومت منفی در ایران، (تهران، کتابخانه سقراط، چاپ اول، ۱۳۲۸).
– جمالزاده، سید محمدعلی، گنج شایگان یا اوضاع اقتصادی ایران، (تهران، انتشارات کاوه، چاپ اول، ۱۳۶۲).
– جوادی، شفیع، تبریز و پیرامون تبریز، (تبریز، بنیاد فرهنگی رضا پهلوی آذربایجان خاوری، ۱۳۵۰).
– جورابچی، حاج محمدتقی، حرفی از هزاران کاندر عبارت آمد (وقایع تبریز و رشت ۳۵-۱۳۲۶هـ.ق)، به کوشش منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، (تهران، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، ۱۳۶۳).
– حاج سیاح محلاتی، محمدعلی، خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت، به کوشش حمید سیاح، به تصحیح سیف‌الله گلکار، (تهران، کتابخانه ابن‌سینا، ۱۳۴۶).
– حسینی فسایی، حاج میرزا حسن، فارسنامه ناصری، تصحیح و تحشیه، دکتر منصور رستگار فسایی، (تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۶۱، ج۱).
– خاطرات احتشام‌السلطنه، به کوشش سید محمد مهدی موسوی، (تهران، انتشارات زوار، چاپ دوم، ۱۳۷۶).
– خاطرات ارباب کیخسرو شاهرخ، به کوشش شاهرخ شاهرخ و راشنارایتر، ترجمه غلامحسین میرزا صالح، (تهران، انتشارات مازیار، چاپ اول، ۱۳۸۲).
– خاطرات کلنل کاساکوفسکی، ترجمه عباسقلی جلّی، (تهران، چاپخانه کاویان، چاپ دوم، ۲۵۳۵ شاهنشاهی).
– دستره، آنت، مستخدمین بلژیکی در خدمت دولت ایران (۱۸۹۸-۱۹۱۵م.)، ترجمه منصور اتحادیه (نظام مافی)، (تهران، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، ۱۳۶۳).
– دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، (تهران، انتشارات ابن سینا، بی‌تا، ج۲)
– رفیعی، منصوره، انجمن «ارگان انجمن ایالتی آذربایجان»، (تهران، نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۲).
– روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران، مدیر محمدهاشمی، مذاکرات مجلس دوره اول تقنینه ۱۳۲۵-۱۳۲۶هـ.ق.
– سپهر، عبدالحسین‌خان، یادداشت‌های ملک‌الموریخن و مرآت الوقایع مظفری، با تصحیحات و مقدمه دکتر عبدالحسین نوایی، (تهران، انتشارات زرین، چاپ اول، ۱۳۶۸).
– سدیدالسلطنه مینابی بندرعباسی، محمدعلی خان، سفرنامه سدیدالسلطنه «التدقیق فی سیر الطریق»، تصحیح و تحشیه احمد اقتداری، (تهران، انتشارات بهنشر، چاپ اول، ۱۳۶۲).
– سروش سروشیان، جمشید، تاریخ زرتشتیان کرمان در این چند سده، با مقدمه استاد دکتر باستانی پاریزی، (کرمان، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۷۱، جلد نخست).
– شریف کاشانی، محمد مهدی. واقعات اتفاقیه در روزگار، به کوشش منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، (تهران، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، ۱۳۶۲).
– شفیع قزوینی، محمد، قانون قزوینی، به کوشش ایرج افشار، (تهران، طلایه، ۱۳۷۰).
– شوستر، مورگان، اختناق ایران، ترجمه ابوالحسن موسوی شوشتری، تصحیح و حواشی فرامرز برزگر و اسماعیل رائین، (تهران، صفی علیشاهی، ۱۳۵۱).
– صدر هاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، (اصفهان، انتشارات کمال، ۱۳۶۴).
– صفائی، ابراهیم، رهبران مشروطه، (تهران، انتشارات جاویدان علمی، چاپ اول، ۱۳۴۴).
– ضرابی (سهیل کاشانی)، عبدالرحیم کلانتر، تاریخ کاشان، به کوشش ایرج افشار، (تهران، کتابفروشی ابن سینا، چاپ دوم، ۱۳۴۱).
– طاهرزاده بهزاد، کریم، قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران، با مقدمه سیدحسن تقی‌زاده و رضا شفق، (تهران، انتشارات اقبال، چاپ دوم، ۱۳۶۳).
– عبدالله یف، فتح‌الله، گوشه‌ای از تاریخ ایران، ترجمه غلامحسین متین، (تهران، چاپ آفتاب، ۱۳۶۶).
– علوی، سیدابوالحسن، رجال عصر مشروطیت، به کوشش حبیب یغمائی، بازخوانی ایرج افشار، (تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، ۱۳۶۳).
– عیسوی، چارلز، تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آژند، (تهران، نشر گستره، ۱۳۶۲)
– فلور، ویلم، م. جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار، ترجمه ابوالقاسم سری، (تهران، انتشارات توس، ۱۳۵۲، ۲جلد).
– ـــــــ ، تجار در ایران عصر قاجار، ترجمه غلامعلی عرفانیان، (مشهد، دانشگاه فردوسی، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال سیزدهم، ۲۵۳۶ شاهنشاهی، شماره اول).
– کاظم‌زاده، فیروز، روس و انگلیس در ایران ۱۸۶۴-۱۹۱۴م. پژوهشی درباره امپریالیسم، ترجمه دکتر منوچهر امیری، (تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی (شرکت سهامی)، چاپ دوم، ۱۳۷۱).
– کتاب آبی؛ گزارشهای محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، به کوشش احمد بشیری، (تهران، نشر نو، چاپ دوم، ۱۳۶۳، ۷جلد).
– کتاب تاریخی؛ گزارشهای سیاسی وزارت امورخارجه روسیه تزاری درباره انقلاب مشروطه ایران، به کوشش احمد بشیری، (تهران، نشر نور، چاپ اول، ۱۳۶۶، ج۱).
– کدی، نیکی.ر، تحریم تنباکو در ایران، ترجمه شاهرخ قائم مقامی، (تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی، چاپ اول، ۲۵۳۶شاهنشاهی).
– کرزن، جرج.ن، ایران و قضیه ایران، ترجمه وحید مازندرانی، (تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم، ۱۳۶۷٫ ۲جلد).
– کسروی، احمد، تاریخ مشروطه ایران، (تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ نهم، ۱۳۵۱).
– ـــــــ ، تاریخ هیجده ساله آذربایجان، (تهران، امیرکبیر، چاپ چهارم، ۱۳۴۶).
– گریوز، فیلیپ، مامولیت سرپرسی کاکس در حوزه خلیج فارس و ایران، ترجمه حسن زنگنه، (تهران، نشر به دید، چاپ اول، ۱۳۸۰).
– گزارشهای سالانه سرپرسی کاکس سرکنسول انگلیس در بوشهر ۱۹۱۱-۱۹۰۵م /۱۳۲۹-۱۳۲۳هـ.ق، ترجمه حسن زنگنه، به کوشش عبدالکریم مشایخی، (بوشهر، انتشارات پروین، ۱۳۷۷).
– گیلبار، گاد. جی، تجار ایران و انقلاب مشروطیت، ترجمه جهانگیر پهلوان، زمینه ایرانشناسی، ۱۳۶۴٫
– لسان‌الملک سپهر، محمدتقی، ناسخ‌التواریخ، به اهتمام جمشید کیانفر، (تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، ۱۳۷۷، ۴جلد)
– لمبتون، آن. ک.س، ایران عصر قاجار، ترجمه سیمین فصیحی، (مشهد، انتشارات جاویدان خرد، چاپ اول، ۱۳۷۵).
– مجتهدی، مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، (تبریز، نقش جهان، ۱۳۲۷).
– مجدالاسلام کرمانی، احمد، تاریخ انحطاط مجلس، مقدمه و تحشیه محمود خلیل‌پور، (اصفهان، انتشارات دانشگاه اصفهان، ۱۳۵۶).
– محیط مافی، هاشم، تاریخ انقلاب ایران یا مقدمات مشروطیت، به کوشش مجید تفرشی و جواد جان فدا، (تهران، انتشارات علمی، ۱۳۶۶).
– مراغه‌ای، حاج زین‌العابدین، سیاحتنامه ابراهیم بیک «یا بلای تعصب او»، با مقدمه و حواشی باقرمومنی، (تهران، نشر سپیده، چاپ چهارم، ۲۵۳۷ شاهنشاهی، ج۱).
– ـــــــ ، سیاحتنامه ابراهیم بیک، به کوشش م.ع. سپانلو، (تهران، نشر اسفار، ۱۳۶۴، ج۲و۳).
– مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه از سلطنت مظفرالدین شاه تا قرارداد وثوق‌الدوله ـ کاکس، (تهران، انتشارات زوار، چاپ دوم، بی‌تا، ج۱).
– مسرت، حسین، مطبوعات یزد در مشروطیت، نامواره دکتر محمد افشار، به کوشش ایرج افشار، (تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، ۱۲۶۸، ج۵).
– معتضد، خسرو، حاج امین‌الضرب و تاریخ تجارت و سرمایه‌گذاری صنعتی در ایران، (تهران، انتشارات جانزاده، چاپ اول، ۱۳۶۶).
– ملکزاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، (تهران، انتشارات علمی، چاپ سوم، ۱۳۷۱).
– مهدوی، شیرین، زندگینامهی حاج محمدحسن کمپانی دارالضرب، ترجمه منصوره اتحادیه / فرحناز امیرخانی حسینک‌لو، (تهران، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، ۱۳۷۹).
– ناطق، هما، بازرگانان در داد و ستد با بانک شاهی و رژی تنباکو، (تهران، توس، ۱۳۷۳).
– ناظم‌الاسلام کرمانی، میرزا محمد، تاریخ بیداری ایرانیان، به اهتمام علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، (تهران، انتشارات آگاه، چاپ چهارم، ۱۳۶۲٫ ۲جلد).
– نجارزاده تبریزی، عبدالرحیم بن‌ابوطالب، کتابخ احمد یا سفینه طالبی، (تهران، انتشارات گام، چاپ دوم، ۱۳۳۶).
– نجارزاده تبریزی، عبدالرحیم بن شیخ ابوطالب. مسالک المحسنین، حواشی و مقدمه باقر مومنی، (تهران، انتشارات شبگیر. چاپ دوم، ۱۳۵۶).
– نجفی، موسی، متون، مبانی و تکوین اندیشه تحریم در تاریخ سیاسی ایران، (مشهدی، آستان قدس، ۱۳۷۱).
– نواب رضوی، محمد، کشف‌الحقایق یا سفر چهارساعته، نسخه خطی، تهران، میکرو فیلم دانشگاه تهران، شماره ۲۵۴۰٫
– ورهرام، غلامرضا، تاریخ سیاسی و سازمانهای اجتماعی ایران در عصر قاجار، (تهران، انتشارات معین، چاپ دوم، ۱۳۶۹).
– وقایع اتفاقیه؛ مجموعه گزارشهای خفیه نویسان انگلیس در والایات جنوبی ایران از سال ۱۲۹۱ تا ۱۳۲۲هـ.ق، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، (تهران، انتشارات نوین، ۱۳۶۲).
– ویجویه، محمدباقر، تاریخ انقلاب آذربایجان و بلوای تبریز، با مقدمه علی کاتبی، (تهران، کتابسرای سیمرغ، ۲۵۳۵ شاهنشاهی).
– هدایت، مخبرالسلطنه، گزارش ایران (قاجاریه و مشروطیت)، مقدمه از سعید وزیری، باهتمام محمدعلی صوتی، (تهران، نشر نقره، چاپ دوم، ۱۳۶۳).
– هدایت، مهدیقلی‌خان، خاطرات و خطرات، (تهران، زوار، ۱۳۶۰).
یکتایی، مجید، تاریخ گمرک ایران، (تهران، انتشارات دانش، چاپ اول، ۱۳۵۵).
چکیده
رساله‌ی حاضر که با عنوان «نقش و سهم بازرگانان در مشروطیت ایران با تکیه بر ایالات چهارگانه تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر (۱۳۱۳-۱۳۲۶هـ.ق) تدوین شده است، به بررسی مبانی تعارضات بازرگانان و حاکمیت به عنوان علل مشروطه‌خواهی آنان و نقش و سهم این گروه اجتماعی در به ثمر رسیدن جنبش مشروطه و حیات نظام مشروطیت تا بمباران مجلس اول می‌پردازد. پرسش اساسی پیش روی پژوهشگر این است که: «علل و عوامل مشروطه‌خواهی بازرگانان و نقش و سهم آنان در مشروطیت تا به توپ بسته شدن مجلس اول چه بود؟».
فرضیه اصلی تحقیق این که: «بازرگانان به عنوان رکن اصلی بازار، یکی از سه گروه رأس هرم قدرت بودند و براساس جایگاه اجتماعی و اقتصادی خود به ایفای نقش در مسایل می‌پرداختند. آنان با آغاز دوره‌ی حکومت قاجارها و سلطه‌گری دول روس و انگلیس با وضعیت بدتری مواجه شدند؛ ضعف حکومت مرکزی و سلطه حکام ستمگر و قدرت‌های خارجی، بازرگانان ایران را به مقام متضررترین قشر اجتماعی تنزل داد. این امر باعث افزایش تضاد بازرگانان و حاکمیت شد. بی نتیجه ماندن تلاش‌های گروهی بازرگانان برای مقابل با تهدیدات داخلی و خارجی باعث شد تا آنان آگاهانه برای تحقق خواسته‌های تاریخی خود از فعال‌ترین گروههای اجتماعی در جریان مشروطیت شوند.
یافته‌های اساسی رساله‌ی حاضر این که: «۱ـ بازرگانان ضمن خودآگاهی درونی و کسب علم و تجربه به خصوص از نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم میلادی به بعد باعث شد تا آنان در مقابل تهدیدات داخلی و سلطه خارجی به واکنش‌های سیاسی و تجاری تست بزنند. اما سلطه سنگین این دو مانع اصلی بهبود اوضاع شد. آنان انحطاط شدید اقتصادی کشور را به حاکمیت سیاسی و سیاست‌های اتخاذی آن نسبت می‌دادند و با این فکر، در اصلاح امور با جنبش مشروطه همراه شدند. ۲ـ نقش بازرگانان در جنبش مشروطیت شامل حمایت مالی از تجمعات و ارایه فکر و اندیشه در اهمیت قانون مداری و ایجاد حکومت مرکزی قوی و جمهوریت بود. بازرگانان روشنفکر و عمده با اخذ تجربیات از نظام سیاسی دول اروپایی به تالیف آثار و ارایه نظر قبل و پس از مشروطه پرداختند. از جمله آنان طالبوف، زین‌العابدین مراغه‌ای، تقی اف، حاج حسین امین‌الضرب، میرزا محمود تاجر اصفهانی، محمدتقی مازار و معین‌التجار بود. ۳ـ سهم بازرگانان از برقراری مشروطیت، گنجاندن خواسته‌های خود در اصول قانون اساسی و متمم آن و تلاش برای قانونمند کردن همه امور ایران بود. حضور جدی و تلاشگر آنان در مجلس اول و کمیسیون‌های آن و عضویت در انجمن‌های ایالتی و ولایتی و حمایت از نظام مشروطیت در برابر بقایای مستبدان و سنگ‌اندازی خارجی‌ها و ارایه طرح‌های ملی در اقتصاد و... از موارد دیگر سهم بازرگانان از مشروطیت بود.
واژگان کلید:
نقش، سهم، مشروطیت ایران، بازرگانان، بازرگان روشنفکر، خواسته‌های تاریخی، مجلس شورای ملی
مقدمه:
رساله‌ی حاضر که با عنوان «نقش و سهم بازرگانان دوره مظفری در جنبش مشروطیت ایران» تدوین و نگارش شده است، ضمن بررسی مبانی تعارضات بازرگانان ایران و نارضایتی آنان از ظلم و ستم داخلی و سلطه خارجی، نقش و سهم آنان را به عنوان یک نیروی اجتماعی در واقعه مشروطیت و نظام آن مشخص کرده است.
به لحاظ زمانی، محدوده این موضوع از جلوس مظفرالدین شاه قاجار تا بمباران مجلس شورای ملی دوره‌ی اول است. (۲۵ ذیحجه ۱۳۱۳هـ.ق ـ ۲۳ جمادی‌الثانی ۱۳۲۶هـ.ق). وسعت مکانی آن هم بررسی نقش و سهم بازرگانان در چهار ایالت عمده و تاثیرگذار ایران در جنبش مشروطیت یعنی تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر را دربر می‌گیرد.
روش پرداختن به موضوع براساس روش تاریخی و بررسی توصیفی ـ تحلیلی و تطبیق داده‌ها و اطلاعات از اسناد و منابع است. شیوه گردآوری اطلاعات مراجعه به مراکز کتابخانه‌ای و آرشیوهای اسناد و روزنامه‌ها است.
تاکنون یکصد سال از جنبش مشروطیت به عنوان اولین حرکت تحول‌خواهانه ایرانیان می‌گذرد اما هنوز تحقیق جدی و جزئی در مورد نقش و سهم بازرگانان ایران به عنوان یک گروه پر اهمیت اجتماعی انجام نشده است. تحقیقات جدیدی وجود دارد که در آنان با محور قراردادن موضوع اقتصاد و تجارت بعضاً به بازرگانان مرتبط با موضوع پرداخته شده است. در مورد بازرگانان و مشروطیت مهمترین کار تحقیقی در ایران رساله‌ی دکتری خانم «سهیلا ترابی فارسانی» است. با توجه به آنکه حیطه زمانی ایشان در پرداختن به این موضوع از سال ۱۹۰۷م. به بعد است که تا اوایل دوره پهلوی ادامه داده است، به تمرکز اساسی به نقش بازرگانان در مشروطه نپرداخته است و در یک بخش مقدماتی تنها کلیات موضوع را مشخص کرده است. دوم آنکه ایشان در همین بخش علاوه بر کلی گویی، تنها جریانات مشروطیت ایران را در تهران دنبال کرده‌اند حال آنکه چه در برقراری نظام مشروطیت و چه در شرایط بحرانی پس از آن بازرگانان ایالات عمده از جمله تبریز، یزد و بوشهر جلوه‌های با ارزشی در آزادیخواهی و عدالت‌طلبی و قانونمداری و مبارزه با سلطه خارجی از خود به نمایش گذاشته‌اند و در بررسی موضوع بازرگانان و مشروطیت ایران حایز کمال اهمیت است.
دوره‌ی زمانی محدود و عدم دسترسی به آرشیوهای خانوادگی بازرگانان چهار ایالت از مشکلات تحقیق حاضر بود. استفاده از مراکز اطلاعات و اسناد شهرها به خاطر بعد مسافت ممکن نشد. عدم همکاری مسئولان برخی مراکز آرشیو اسناد از جمله موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، بی‌احترامی به پژوهش و کار علمی است که این روند انحصارطلبی در آینده سیلی فرهنگی خود را خواهد زد.
سؤالات پیش روی پژوهشگر در بررسی موضوع نقش و سهم بازرگانان در مشروطیت از این قرار است: ۱ـ مبانی نارضایتی و تعارضات اساسی بازرگانان با حاکمیت داخلی و سلطه خارجی چه و واکنش‌های آنان به مسایل موجود تا سال ۱۳۲۳هـ.ق چگونه بود؟ ۲ـ نقش بازرگانان چهار ایالت عمده تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر در جریانات مشروطه‌خواهی تا صدور فرمان مشروطیت چیست؟ ۳ـ سهم گروهی بازرگانان از نهادهای جدید مشروطیت و میزان ایفای نقش آنان در ایالات چهارگانه برای موفقیت و اجرای زمان مشروطیت چقدر بود؟
رساله موجود براساس این فرضیه اصلی استوار است که حضور و ایفای نقش بازرگانان ایران در جنبش مشروطه‌خواهی ایرانیان براساس شواهد موجود هرگز نمی‌تواند یک امر تصادفی و تلاشی از سوی آنان به منظور جا نماندن از سایر اقشار جامعه شهری ایران محسوب گردد. آنان همواره در طول دوره‌ی ناصری و مظفری با متضرر شدن از نفوذ و سلطه خارجی و بی‌توجهی حاکمان داخلی، به واکنش‌های سیاسی و تجاری براساس علم و آگاهی درون گروهی از منافع صنفی و ملّی پرداخته بودند. زمینه‌های جنبش مشروطیت اساساً با اولین تحصن صنفی آنان در حرم شاه عبدالعظیم در سال ۱۳۲۳هـ.ق آغاز شد. در دوران مهاجرت‌ها، آنان برای اجرای خواسته‌های ملی و تاریخی خود به حمایت مالی و فکری در تشکیل عدالتخانه و مجلس شورای ملی کوشیدند و از رهبران نهضت محسوب می‌شدند. در دوره‌ی تشکیل نظام مشروطیت به ایفای نقش در مسایل و تلاش برای حل بحران‌ها سعی در پیشبرد اهداف همیشگی خود داشتند و در بین همه گروههای اجتماعی، فعال‌ترین و خالص‌ترین گروه مشروطه‌خواه ماندند.
محتوای رساله به منظور پاسخ‌گویی به سؤالات تحقیق در سه بخش مجزا ـ شامل شش فصل است. هر بخش در دو فصل به تشریح موضوع می‌پردازد. بخش اول به عنوان بخش مقدماتی در دو فصل به مبانی ساختار اجتماعی و هرم قدرت ایران، روابط بازرگانان با اقشار عمده اجتماعی و مبانی تعارضات تجار و حاکمیت و پیشینه تحول‌خواهی و مبارزات بازرگانان با تهدیدات داخلی و خارجی پرداخته است. در فصل اول از بخش دوم به عنوان نقش بازرگانان در مشروطیت تهران به تلاش‌ها و نقش بازرگانان در پایتخت در وقایع منجر به مشروطه پرداخته شده و سپس نقش فردی تعدادی از بازرگانان در آن شهر در وقایع مشروطه مشخص شده است. فصل دوم به اقدامات و فعالیت‌های بازرگانان مشروطه‌خواه سه ایالات آذربایجان، یزد و بوشهر اختصاص یافته است. بخش سوم هم در دو فصل به سهم بازرگانان ایران از تشکیل نظام مشروطیت مربوط است؛ فصل اول آن، سهم بازرگانان ایران را در مجلس شورای ملی دوره‌ی اول و تلاش‌های آنان در حل مسایل و اجرای آرمان‌های خود و تصویب قانون اساسی مشخص کرده. این فصل در واقع با محوریت بازرگانان و فعالیت‌ها و تلاش‌های آنان در دوره دو ساله عمر مجلس اول مربوط می‌شود.
در فصل دوم فعالیت‌ها و تلاش‌های بازرگانان ایالات در حمایت از مشروطیت و تلاش آنان در حل مسایل و حذف موانع موفقیت نظام مشروطیت مورد بحث قرار گرفته است. در پایان هم به ذکر نتایج تحقیق در قسمت «نتیجه‌گیری» و سپس ارایه فهرست منابع و تصاویری از بازرگانان فعال در مشروطیت پرداخته شده است.
منابع و مآخذ عمومی:
منظور از عمومیت منابع در این پژوهش، آن دسته از منابعی است که در مورد چهار ایالت عمده ایران به ارائه اطلاعات و گزارش پرداخته‌اند و در مورد هر ایالتی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در صفحات بعد منابع خاص هر ایالت هم ذکر خواهد شد.
۱ـ روزنامه‌ها:
از مهمترین اقدامات اساسی در ایجاد تحول و آگاهی در بین مردم چاپ و نشر روزنامه بود. این اقدام در ایران از دوره ناصری شروع شد. روزنامه‌های دولتی تاثیر چندانی در بیداری افکار و اذهان مردم نداشتند چون در چارچوب خواسته‌های نظام حاکم و تایید مقامات مملکتی گام بر می‌داشتند.
اساساً تاثیر اساسی در تحولات و گزارش از پیشرفت جهان و ایجاد آگاهی در بین گروههای اجتماعی از سوی روزنامه‌های غیردولتی بخصوص روزنامه‌های فارسی زبان چاپ شده توسط ایرانیان در خارج بود.
روزنامه اختر از سال ۱۲۹۲ هـ.ق توسط آقامحمد طاهر تبریزی از آزادیخواهان در استانبول منتشر شد. این روزنامه پیشگام روزنامه‌های فارسی زبان در ایجاد زمینه‌های جنبش مردم و اولین روزنامه فارسی بود که از اهمیت قانون سخن می‌گفت.
روزنامه اختر در هفته دوبار دوشنبه و چهارشنبه در هشت صفحه چاپ می‌شد و تا سال ۱۳۰۸ هـ.ق ادامه حیات داد. این روزنامه به خاطر مطالب تحریک‌آمیزش مخفیانه وارد ایران می‌شد و عمده واردکنندگان آن به ایران بازرگانان بودند.
این روزنامه در وقایع حساس و پراهمیت همچون انعقاد انحصارنامه رژی تنباکو با چاپ مقالات شدیداللحن و پرداختن به ابعاد خسارت و زیان اجرای چنین قراردادی از عوامل آگاهی مردم و جنبش عمومی شد، روشنفکرانی همچون میرزا آقاخان کرمانی از جمله مولفان مقالات اختر بود.
روزنامه حبل‌المتین، اولین بار در سال ۱۳۱۱ هـ.ق به مدیریت سیدجلال‌الدین مویدالاسلام در شهر کلکته هندوستان منتشر و برای مدت چهل سال ادامه حیات داد. این روزنامه مهمترین ارگان طرفدار تجارت و اقتصاد ملی و بازرگانان ایران بود. مشوق تجّار در پرداختن به طرح‌های ترقیخواهانه بود و در گزارشات خود در ایجاد آگاهی و علم در بین تجار می‌کوشید.
مهمترین نمایندگی‌ها و مراکز پخش روزنامه حبل‌المتین در هر شهری از سوی بازرگانان ایجاد شده بود که با ارسال هزینه انتقال آن به کلکته، شماره‌های مختلف حبل‌المتین به آدرس حجره‌شان می‌آمد و به این طریق حجره تجار محل فهم مسایل نو و در مقام مدرسه کوچکی برای همه محسوب می‌شد.
بازرگانان خواسته‌های خود را از حاکمیت همچون امنیت و عدالت و تنظیم مالیات‌ها و امور گمرکات و مسایلی همچون فساد داخلی و ناامنی و سلطه اقتصادی بیگانه و انحطاط تجارت ملی را از طریق حبل‌المتین اعلام می‌کردند و به این طریق مسایل تجار را به گوش خوانندگان خود در اکثر مناطق مسلمان‌نشین و به ویژه ایران می‌رساند.
در زمان تلاش ایرانیان برای تشکیل نظام مشروطیت، حبل‌المتین محرک بازرگانان در تحول‌خواهی بود و به آنان آگاهی می‌داد. حبل‌المتین گاه برای تحریک تجار در ایفای نقش در مسایل موجود به انتقاد شدید از آنان می‌پرداخت تا در ذکر خواسته‌های خود برای اصلاح امور همه جوانب امر را براساس آینده‌نگری در نظر داشته باشند نه اینکه با ذکر خواسته‌های شخصی و زودگذر، ادامه حیات استبداد و سلطه استعمار را ممکن کنند.
روزنامه حبل‌المتین با مشروطه شدن ایران از سال ۱۳۲۵-۱۳۲۷هـ.ق در تهران منتشر شد. در این ایام هم از مهمترین منابع اطلاع و آگاهی عمومی و حامیان تجارت ملی و نظام مشروطه بود.
روزنامه ثریا در قاهره از سال ۱۳۱۶هـ.ق به مدیریت میرزاعلی محمدخان کاشانی و با همکاری سید فرج‌الله تاجر کاشانی چاپ و منتشر شد. این روزنامه از دومین سال نشر آن ۱۳۱۷هـ.ق و از شماره ۲۷ به بعد، شاهد ظهور روزنامه شدیداللحنی از درون خود بود و آن روزنامه پرورش بود.
روزنامه پرورش که اولین شماره آن از سال ۱۳۱۸ هـ.ق منتشر شد، در مقایسه با روزنامه ثریا مقالات تند و شدیدتری منتشر می‌کرد و تاثیر اجتماعی آن به مراتب بیشتر بود. انتقادات شدید آن روزنامه از حکومت و مسایل دربار و دولت به آگاهی بیشتر مردم از اوضاع می‌انجامید.
در این پژوهش، محدودیت دسترسی به مجلات این روزنامه‌ها به خاطر عدم تجدید چاپ و فرسودگی فراوان آنان باعث شد تا میکروفیلم روزنامه ثریا مربوط به سالهای ۱۳۱۶، ۱۳۱۷هـ.ق و ۱۳۲۳هـ.ق روزنامه پرورش چاپ ۱۳۱۸ هـ.ق مورد مطالعه قرار گیرد.
از جمله وجوه اهمیت این دو روزنامه این بود که کانال ذکر معضلات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی بازرگانان بودند. در جریان مشروطیت، بازرگانان را به اقدامات مثبت اقتصادی همچون تاسیس شرکت‌ها و تلاش برای تاسیس بانک ترغیب می‌کردند.
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران به مدیریت محمدهاشمی از معتبرتری منابع گزارش فعالیت مجلس دوره اول قانونگذاری است. این روزنامه در واقع به طور کامل به ذکر مباحث مذاکرات مجلس اول در موضوعات متفاوت پرداخته است و در مورد میزان آگاهی و اطلاع وکلای مجلس اول بخصوص بازرگانان حایز اهمیت است. در این پژوهش از این روزنامه به عنوان یکی از مهمترین منابع بخش سوم یعنی سهم بازرگانان در مصوبات و تصمیم‌گیری‌های مجلس نهایت استفاده گرفته شد.
۲ـ اسناد:
مرکز اسناد ملی از مهمترین سازمانهای ارایه سند است. در این مراکز به منظور یافتن اسنادی از خانواده‌های تجار برای فهم فعالیت آنان بخصوص مربوط به دوره مشروطه‌خواهی تلاش زیادی شد. حاصل تلاش‌ها آنکه اسناد مربوط به موضوعات کلی گمرکات و فعالیت ان و وزارت تجارت و مسایل بازرگانان در طی سالهای دوره مظفری بدست آمد و مورد استفاده قرار گرفت. اما اسناد مربوط به آرشیوهای خانوادگی که به تازگی به این مرکز وارد شده‌اند، به دلیل عدم کدگذاری در دسترس قرار نگرفتند.
مراجعات فراوان برای استفاده از اسناد بنیاد جانبازان و مستضعفان که در مرکز مطالعات تاریخ معاصر نگهداری می‌شوند به دلیل عدم همکاری مسئولان مربوط نتیجه‌ای نداد. با این وجود تلاش شده است تا از منابعی که به طور مستقیم از اسناد خانوادگی تجار عمده از جمله امین‌الضرب استفاده کرده‌اند، بهره گرفته شود. از جمله این منابع: «افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی منتشر نشده دوره قاجار» تالیف فریدون آدمیت و هما ناطق، «موانع رشد سرمایه‌داری در ایران» اثر احمد اشرف و کتاب «زندگینامهی حاج محمدحسن کمپانی دارالضرب» تالیف شیرین مهدوی نوه حاج حسین آقا امین‌الضرب. این منابع در بسیاری موارد به ذکر نامه‌های بازرگانان و امین‌الضرب و روابط و مسایل آنان پرداخته‌اند و از این لحاظ حایز اهمیت هستند.
۳ـ تاریخ مشروطه ایران تالیف احمد کسروی
تمام مقالات و پایان نامه و پروژه ها به صورت فایل دنلودی می باشند و شما به محض پرداخت آنلاین مبلغ همان لحظه قادر به دریافت فایل خواهید بود. این عملیات کاملاً خودکار بوده و توسط سیستم انجام می پذیرد.
جهت پرداخت مبلغ شما به درگاه پرداخت یکی از بانک ها منتقل خواهید شد، برای پرداخت آنلاین از درگاه بانک این بانک ها، حتماً نیاز نیست که شما شماره کارت همان بانک را داشته باشید و بلکه شما میتوانید از طریق همه کارت های عضو شبکه بانکی، مبلغ را پرداخت نمایید.
ارسال نظر