گوزن

مقدمه

زیر راسته نشخوارکنندگان از زوج سمی ها نرها اغلب دارای شاخ هستند. فکها با حرکات طرفی برای خرد کردن مواد غذایی مناسب شده و معده چند قسمتی است. در جریان گوارش موادی که قبلا بلعیده شده و دوباره به دهان برگشت داده شده و نشخوار می‌شود. در ایران از نشخوارکنندگان دو تیره وجود دارد که شامل تیره گوزنها (Cervidae) و تیره گوسفند ، بز ، آهو و گاو (Bovidae) می‌باشد.

تیره گوزنها

از این تیره دو جنس Capereolus و Cervus در ایران وجود دارد که با مشخصات زیر از هم جدا می‌شوند.

جنس Capereolus

در این جنس دم کوتاه است بطوری که در زیر موهای بدن مخفی شده و به خوبی دیده نمی‌شود. شاخ کوتاه و بدون زایده‌های بالای چشمی است. اندازه بدن کوچکتر است.

جنسCervus

دم با رشد زیاد و کاملا واضح است. شاخ بلند و زایده‌های بالای چشمی وجود دارد، اندازه بزرگتر است.

مشخصات

تیره گوزنها در میان نشخوارکنندگان یگانه طایفه‌ای است که انواع بسیاری از آن در قاره اروپا مانند جانوران وحشی زندگی می‌کنند. یکی از خصوصیات عمده‌ای که گوزنها را از نشخوار کنندگان دیگر متمایز می‌کند شکل و ساختمان شاخهای این جانوران است معمولا تنها نرینه‌هایی که به سن بلوغ رسیده‌اند شاخ دارند. شاخهای گوزنها توپر و بی‌دوام هستند. شاخهای نشخوارکنندگان دیگر میان تهی و تغییر ناپذیرند، از این رو عنوان جانوران شاخ تهی یافتند. در نخستین سال زندگی گوزنها شاخی استخوانی از هر سوی پیشانی روی دو برآمدگی پوشیده از پوست و پشم بسیار نرمی که مخمل خوانده می‌شود رشد می‌کند.

پوست شاخ را تا مرحله تشکیل آن می‌پوشاند سپس پاره می‌شود و می‌افتد. در حدود فوریه (اوایل بهمن) شاخه استخوانی هم به نوبه خود می‌افتد و شاخ دیگری که نیرومندتر و درشت‌تر خواهد بود رفته رفته شکل می‌گیرد، این شاخ هم می‌افتد و جای خود را به شاخ دیگری وا می‌گذارد که سال آینده رشد می‌کند. سال به سال شاخها رشد می‌کنند و رشته‌ها و پره‌هایشان چند برابر می‌شود. شاخها به حسب انواع ممکن است از یک شاخه تشکیل می‌یابد اما بیشتر این شاخه آراسته به شاخهایی است که بچه شاخ گویند.

در برخی از انواع گوزنها شاخها و بچه شاخها به صورت پارویی و دندانه‌دار به هم جفت می‌شوند. این شاخها در گوزنهای بزرگ سرزمین شمالی دیده می‌شود و چنین به نظر می‌رسد که گوزنها بومی آسیایند و از آسیا به اروپا ، افریقای شمال غربی حتی کوچیده‌اند و به انواع بسیار تقسیم شده‌اند. گوزنها مقدار زیادی از پوشش گیاهی را می‌خورند که هضم آن برایشان مشکل بوده و دارای خاصیت غذایی مختصری می‌باشد اما همه این حیوانات دارای معده‌های چهار محفظه نشخوار کننده می‌باشند. معده‌های این حیوانات قدرت تجزیه این غذای بلعیده شده (چمنها و گیاهان) را دارند. بعد از بلعیدن غذا بخشی از غذا توسط باکتریها (در اولین محفظه از شکم) تجزیه می‌شود. بعد به درون دهان بازگشت داده می‌شود و مجددا جویده می‌شود و برای دومین مرتبه بلعیده می‌شود تا در محفظه‌های بعدی هضم گردد.

گوزن حواس بسیار تکامل یافته‌ای دارد. در سایه قوه شامه خود می‌تواند از فاصله چند صد متری به وجود دشمن پی ببرد دو گوزن بسیار سریع است و جستهایی می‌زند که دو سه متر ارتفاع و شش هفت متر طول دارد و علاوه بر این شناگر قابلی است. جنگلهای انبوه مسکن و ماوای دلخواه گوزن هستند، گوزن معمولا‌در جریان روز میان بوته‌ها و درختان کوچک می‌خوابد و شب در جستجوی خوراک بیرون می‌آید. در تابستان علف و برگ درخت و در فصل سرما خزه و لجن و پوست درخت می‌خورد. در حدود ۱۷۰ گونه مختلف از گوزنها و فامیلهای آنها وجود دارد که در سراسر دنیا پراکنده هستند.

گونه‌های گوزنها

رانژیفر و گوزن شمالی (Caribou ، Reindeer) در مناطق شمالی زندگی می‌کند و شاخکها در هر دو جنس وجود دارد. آلسس آلسس امریکانوس نر تا ۱۸۲ سانتیمتر بلندی دارد. داخل آب می‌رود و از گیاهان داخل آب تغذیه می‌کند. سرووس کانادانسیس یا گوزن آمریکایی سابقا در اغلب نقاط ایالات متحده غیر از صحراها وجود داشت ولی حالا در بعضی نواحی یافت می‌شود جانور نر به بلندی ۱۵۲ سانتیمتر می‌رسد. سرووس الاپوس یا گوزن سرخ اروپایی ، اودوکوای‌لئوس یا گوزن آمریکایی نرها به بلندی ۱۰۶ سانتیمتر می‌رسند. اودوکوای لئوس ویرژی نیانوس یا گوزن دم سفید در سواحل آتلانتیک تا اوروگون شرقی زندگی می‌کند. اودوکوای نئوس همی اونوس یا گوزن سیاه در آمریکای شمالی وجود دارد.

گوزن زرد به زیر راسته نشخوارکنندگان و تیره گوزنها تعلق دارد. از این تیره دو جنس capreolus و cervus در ایران وجود دارد. از جنس Cervus دو گونه مهم قابل تشخیص است. مرال و گوزن زرد. اعضای جنس Cervus دارای دم با رشد زیادتر و کاملا واضح هستند. شاخ بلند و زائده‌های بالای چشمی وجود دارد. گوزنهایی هستند با اندازه بزرگ یا متوسط. دم در آنها نسبتا خوب رشد کرده و کاملا دیده می‌شود. شاخها بلند و با شاخه‌های زیاد و طول آن به دو سه برابر طول سر می‌رسد.

مشخصات

گوزنی است با اندازه متوسط که ارتفاع آن در ناحیه شانه ۹۵ تا ۱۱۰ سانتیمتر و طول بدن در حدود ۲۴۰ سانتیمتر و طول دم با موهای انتهایی د رحدود ۳۰ سانتیمتر است. گوشها بلند هستند ولی نوک آنها زیاد تیز نیست ولبه جلویی قسمت پایین گوش دارای حاشیه‌ای از مو است. پوزه برهنه و چروک‌دار و تیره رنگ است. سمها تیره رنگ و باریک و بلند هستند. رنگ زمینه بدن قهوه‌ای آهویی است. پهلوهای صورت و زیر پوزه و چانه تا پایین صورت و همچنین عقب چشمها متمایل به سفید است. پهلوهای بدن کمی از پشت که قهوه‌ای روشن است کمرنگ‌تر و متمایل به کرمی رنگ است.

در پشت و قسمت بالای پهلوهای بدن لکه‌های سفید واضحی دیده می‌شود. در طول وسط بدن دو خط سفید وجود دارد و در هر طرف پهلوها لکه‌های سفید رنگ به صورت یک خط پهن و کوتاه دیده می‌شود. دم سفید رنگ و با تعدادی موهای سیاه است. نزدیک قاعده دم بالای لکه سفید در هر طرف لکه‌ای از موهای سیاه وجود دارد. بطور کلی رنگ در فصول مختلف و در جنس نر و ماده و در افراد ممکن است تغییر کند. رنگ زمینه بدن در ماده‌ها کمی تیره‌تر است.

شاخ فقط در نرها وجود دارد و دارای قاعده قوی و ضخیمی است که در بالای آن شاخه یا زایده کوتاه بالای چشمی روئیده است. بالاتر از آن شاخ بتدریج پهن شده و قسمت مسطحی شبیه کف دست تشکیل می‌دهد که از آن یک شاخه یا دو شاخه داخلی منشعب می‌شود. از گوشه عقبی قسمت پهن یک ساقه قوی و استوانه‌ای شکل خارج می‌شود و معمولا این ساقه به سه شاخه کاملا رشد کرده منتهی می‌شود و زائده‌های کوچک دیگری از هر یک از آنها خارج می‌شود.

گوزن زرد در ایران در جنگلهای نواحی گرم جنوب غربی ایران زندگی می‌کند. روزها در انبوه درختان جنگل پنهان می‌مانند و فقط صبح زود و هنگام غروب در حاشیه جنگل ظاهر می‌شوند. از گیاهان جنگلی و جوانه درختها تغذیه می‌کنند. در ماه اول بهار بچه به دنیا می‌آورند. تعداد بچه‌ها یک یا دو تا است. بچه ها در داخل جنگل در جای کاملا محفوظ زائیده می‌شوند و در دو هفته اول در همانجا باقی می‌مانند. در نر شاخ تا اواسط زمستان می‌افتد و به جای آن شاخ تازهای روئیده می‌شود و تا تابستان شاخها رشد کرده و از پوسته خارجی تمیز داده می‌شود.

پراکندگی در ایران

در گذشته گوزن زرد در جنوب غربی ایران از خوزستان تا حدود کرمانشاه بطور فراوان وجود داشته است. ولی در چندین دهه اخیر تعداد آنها به سرعت کم شده است. در زمان حاضر فقط تعداد کمی از آنها در خوزستان در جنگلهای کرخه و دز باقی مانده است و همچنین تعداد کمی از آنها که بوسیله سازمان حفاظت محیط زیست به دشت ناز مازنداران و جزیره اشک واقع در دریاچه ارومیه برده شده در آنجا زندگی و تولید نسل کرده‌اند.

پراکندگی جهانی

سابقا در جنوب اروپا تا بالکان و ترکیه و همچنین شبه جزیره عربستان و عراق و ایران زندگی میکرده است. بعد از نابود شدن نسل آن در اروپا مجددا به آنجا برده شده و امروزه بطور وحشی در اروپای غربی دیده می‌شوند. نژاد گوزن ایرانی فقط در ایران و احتمالا در عراق زندگی می‌کند و نیز تعدادی از این گوزن از ایران به باغ وحش شخصی فن اپل در کرونبرگ آلمان برده شده و در آنجا نگهداری می‌شود.

گوزن زرد ایرانی

وضعیت بقا

در خطر انقراض (IUCN 2.3)

طبقه‌بندی علمی

فرمانرو: جانوران

 شاخه: طنابداران

رده: پستانداران

راسته: جفت‌سمان

خانواده: گوزنیان

زیرخانواده: Cervinae

سرده: Dama

گونه: Dama dama

زیرگونه‌: Dama dama mesopotamica

نام علمی

Dama dama mesopotamica

(Brooke, 1875)

گوزن زرد ایرانی (Dama mesopotamica) پستانداری از خانواده گوزن است. گمان می‌رفت که نسل این حیوان منقرض شده‌است تا این که در دهه ۱۹۵۰ گله‌ای از آن در خوزستان کشف شد. اینک گله‌هایی از گوزن زرد ایرانی در دشت ناز مازندران در محوطه محصوری مراقبت می‌شود. در برخی از باغ وحش‌های جهان نیز نمونه‌هائی از آن وجود دارد.

در بین حیات وحش متنوع فلات ایران، گوزن زرد ایرانی، که به دلیل منقرض‌شدن نسل‌اش در معرض انقراض قرار دارد، در زیست‌گاه حیات وحش یوت‌واتا، در اسرائیل تکثیر شده‌است.[۱]

گوزن زرد ایرانی

ویژگی‌ها

گوزن زرد ایرانی عموماً شبگرد است و در طول روز به استراحت می‌پردازد. در تابستان به واسطه پوشش خالخالی دارای استتار است. در زمستان پوشش او تیره تر می‌شود.

گوزن زرد ایرانی نر مثل بیشتر گوزنها دارای شاخ‌های بزرگ استخوانی بوده که به طور سالیانه رشد می‌کند و می‌افتد. گوزن ماده شاخ ندارد و جثه آن نیز از گوزن کوچک‌تر است. شاخهای گوزن نر در اواخر زمستان می‌افتد و در اوایل بهار با زیاد شدن منابع تغذیه شروع به رشد مجدد می‌نماید در این فصل گوزن با ریزش مو نیز مواجه می‌گردد. شاخ گوزن نر هر سال نسبت به سال قبل کمی بلندتر و زیباتر می‌شود. گوزن نر از این شاخها علاوه بر دفاع به عنوان وسیله‌ای برای قدرت نمایی در فصل جفت‌گیری استفاده می‌نماید.

جفت‌گیری

گوزنهای زرد ایرانی مادهگوزن‌های زرد ایرانی اغلب در اوایل پاییز جفت‌گیری می‌نمایند که در این فصل گوزن نر از ظاهر بسیار زیبا و با ابهتی برخوردار می‌گردد. گوزن‌های نر قویتر با جذب چندین ماده قلمرو معینی برای خود ایجاد نموده و اجازه ورود به گوزن‌های نر دیگر را نمی‌دهد. اغلب در فصل جفت گیری بین گوزنهای نر بر سر جفت گیری درگیری‌های شدیدی رخ می‌دهد و گوزن بازنده بایستی قلمرو را به نفع برنده ترک گفته و به دنبال قلمرو جدیدی باشد. در فصل جفت گیری رفته رفته گوزن نر لاغرتر و نحیف تر می‌شود.

تغذیه

تغذیه گوزن‌ها بیشتر از علف‌ها و شاخ و برگ گیاهان می‌باشد، گاهی اوقات نیز از سرشاخه‌های درختان یا از پوست ساقه آنها استفاده می‌نمایند. گوزن‌های زرد ایرانی اغلب اوایل صبح قبل از طلوع آفتاب یا عصر به چرا پرداخته و مابقی روز را به نشخوار کردن یا استراحت می‌پردازند. چنانچه در نزدیکی محل زندگی گوزنها گندمزار یا مزرعه‌ای باشد، گاهی بطور شبانه به این مزارع دستبرد می‌زنند

مناطق کوهستانی و صنعت پرورش گوزن

استانداری مسئولیت مراقبت و نگهداری از کوهستان های کشور را بر عهده دارد. استانداری همراه با روستاهای سامه نشین، در زمینه برنامه ریزی اجتماعی، تعیین مرزهای روستاهای سامه نشین، چراگاه های گوزن ها، پشتیبانی مالی و فهرست برداری از جانوران درنده و ثبت و نشانه گذاری گوزن ها کار می کند.

بخش بزرگی از کوهستان های پهناور کشور در استان های نور بُـتّن، وستر بُـتّن، یمت لند و دالارنا قرار دارد و بیش از هفت میلیون هکتار وسعت دارند. ما هر ساله مجوز تقریبأ دویست و پنجاه هزار شبانه روز ماهیگیری و تقریبأ ۰۰۰ ۴۰  شبانه روز شکار و شکار جانواران کوچک در مناطق کوهستانی را صادر می کنیم.

صنعت پرورش گوزن

استانداری در زمینه مسائل پرورش گوزن نیز کار می کند. سامه ها در تقریبأ ۴۰ در صد از پهنای کشور حق پرورش و چرای گوزن مشغول دارند. استانداری همراه با روستاهای سامه نشین، در زمینه برنامه ریزی اجتماعی، تعیین مرزهای روستاهای سامه نشین، چراگاه های گوزن ها، پشتیبانی مالی و فهرست برداری از جانوران درنده و ثبت و نشانه گذاری گوزن ها کار می کند.

مراقبت و نگهداری از کوهستان ها

استانداری مسئولیت راه های دولتی کوهستانی، پل ها، حفاظ های بادگیر و نشانه گذاری راه های زمستانی و تابستانی را دارد. این راه های کوهستانی از جنبه امنیت کوهستانی و از این جهت که دیدار کنندگان به مناطق حساس کوهستانی آسیب نرسانند، دارای اهمیت هستند. ما همچنین افرادی برای کار نگهبانی ویژه از مناطق طبیعی نیز داریم که از جمله کار نظارت بر مناطق محافظت شده کوهستانی و فهرست بندی و نگهبانی از جانوران درنده بزرگ بر عهده دارند.

این جزء وظایف اداری ماست که مجوز استفاده از زمین های دولت که بالاتر از زمین های کشاورزی قرار دارند، از جمله برای مسکن های سامه ها، کلبه های ورزشی، اماکن ورزش های هوای آزاد، دکل ها و کابل های برق را نیز صادر کنیم. استانداری پروانه شکار و ماهیگیری را نیز صادر می کند.

جهت جستجو سریع موضوع مقاله ، پرسشنامه ، پاورپوینت و گزارش کارآموزی می توانید از قسمت بالا سمت راست جستجو پیشرفته اقدام نمایید.

همچنین جهت سفارش تایپ ، تبدیل فایل پی دی اف (Pdf) به ورد (Word) ، ساخت پاورپوینت ، ویرایش پایان نامه و مقاله با ما در تماس باشید.