پایان نامه بررسی اسطوره ی قربانی در بین اقوام و تمدن های گوناگون مربوطه  به صورت فایل ورد  word و قابل ویرایش می باشد و دارای ۳۶۸  صفحه است . بلافاصله بعد از پرداخت و خرید لینک دانلود پایان نامه بررسی اسطوره ی قربانی در بین اقوام و تمدن های گوناگون نمایش داده می شود، علاوه بر آن لینک مقاله مربوطه به ایمیل شما نیز ارسال می گردد

 فهرست

    چکیده ی پایان نامه

فصل اول

کلیات طرح

۱ – ۱  بیان مسأله

۱ – ۲   اهداف تحقیق

۱ – ۳   اهمیت موضوع تحقیق و انگیزه ی انتخاب آن

۱ – ۴   سؤالات و فرضیه های تحقیق

۱ – ۵  مدل تحقیق

۱ – ۶  تعاریف عملیاتی متغیر ها و واژه های کلیدی

۱ – ۷   روش تحقیق

۱ – ۸   قلمرو تحقیق

۱ – ۹  جامعه و حجم نمونه

۱ – ۱۰ محدودیت و مشکلات تحقیق

فصل دوم

متدولوژی تحقیق

۲ – ۱  روش تحقیق و تجزیه و تحلیل داده ها

۲ –  ۲   مندرجات تحقیق

فصل سوم

مطالعات نظری و پیشینه تحقیق

۳ – ۱  مطالعات نظری

۳ – ۲  پیشینه ی تحقیق

۳ – ۳  مبانی نظری پژوهش

فصل چهارم ؛ اسطوره ی قربانی

گفتار اول : کلیات قربانی

۴ – ۱ – ۱  مقدمه

۴ – ۱ – ۲  لغت قربانی

۴ – ۱ – ۳  آیین قربانی

۴ – ۱ – ۴  انواع قربانی

۴ – ۱ – ۵  اهداف قربانی

۴ – ۱ – ۶  اشکال تعدیل یافته ی قربانی

۴ – ۱ – ۷  سابقه ی قربانی

  پی نوشت

گفتار دوم : خاستگاه اسطوره ی قربانی

۴ – ۲ –  ۱  مقدمه

۴ – ۲ –  ۲  قربانی ” تیامت ” در اساطیر آسیای غربی

۴ – ۲ – ۳  قربانی ” پان گو ” در اساطیر چین

۴ – ۲ – ۴  قربانی ”  ایزانامی  ” در اساطیر  ژاپن

۴ – ۲ – ۵  قربانی ”   پوروشا ” در اساطیر هند

۴ – ۲ – ۶  قربانی ”  اورانوس ” در اساطیر  یونان

۴ – ۲ – ۷ قربانی ”  یمیر ” در اساطیر اسکاندیناوی

۴ – ۲ – ۸  قربانی  موجودی عظیم الجثه  در اساطیر آمریکای لاتین

۴ – ۲ – ۹  قربانی  دیوان در اساطیر مانوی

۴ – ۲ – ۱۰  قربانی ”  زروان” در اساطیر زروانی

– جابجایی کیومرث با غول – خدای نخستین

 پی نوشت

فصل سوم : تجلی اسطوره ی قربانی در جوامع برزگری

۴ – ۳ – ۱ مقدمه

۴ – ۳ – ۲ قربانی ایزد نباتی

۴ – ۳ – ۳ قربانی ایزد نباتی در آسیای غربی

۴ – ۳ – ۴ قربانی ایزد نباتی در هند

۴ – ۳ – ۵ قربانی ایزد نباتی در ایران

پی نوشت

گفتار چهارم : آیین قربانی در تمدن های مختلف

۴ – ۴ – ۱  مقدمه

۴ – ۴ – ۲  آسیای غربی( تمدن سومر و بابل و … )

۴ – ۴ – ۳  آمریکای لاتین (آزتک ، اینکا ، مایا )

۴ – ۴ – ۴  مصر باستان

۴ – ۴ – ۵  یونان باستان

۴ – ۴ – ۶  روم باستان

۴ – ۴ – ۷ چین کهن

۴ – ۴ – ۸  عرب جاهلی

۴ – ۴ – ۹  آریایی

۴ – ۴ – ۱۰  عیلامی

پی نوشت

گفتار پنجم

۴ – ۵ – ۱  مقدمه

۴ – ۵ – ۲ دین زرتشتی

۴ – ۵ – ۳ مهر پرستی

۴ – ۵ – ۴  دین یهود

۴ – ۵ – ۵  دین مسیح

۴ – ۵ – ۶  دین اسلام

– انواع قربانی در اسلام

– اهداف قربانی در اسلام

– قربانی اسماعیل (ع) در قرآن

– تفسیر قربانی اسماعیل (ع)

– اشکال تعدیل یافته ی قربانی در اسلام

– داستان یعقوب و ارتباط آن با اشکال قربانی

– داستان یونس و ارتباط آن با اشکال قربانی

  پی نوشت

فصل پنجم : قربانی در عرفان

۵ – ۱ – ۱  مقدمه

۵ – ۱ – ۲  قربانی جسم

۵ – ۱ – ۳ قربانی نفس یا فنا

۵ – ۱ – ۴  مراتب قربانی نفس ( نفس )

۵ – ۱ – ۵  بقا نتیجه ی قربانی نفس

۵ – ۱ – ۶  مراحل سلوک

۵ – ۱ – ۷  مراتب نفس

۵ – ۱ – ۸  ریاضت ، شکلی از قربانی

۵ – ۱ – ۹  شرایط ریاضت

۵ – ۱ – ۱۰  سرچشمه ی ریاضت های افراطی ؛ اشکال قربانی در آیین تشرف

۵ – ۱ – ۱۱  اعمال قلندری

۵ – ۱ – ۱۲  انواع مرگ عرفانی

۵ – ۱ – ۱۳ نقش پیر در قربانی نفس

۵ – ۱ – ۱۴  عشق ، محرک قربانی

۵ – ۱ – ۱۵  شهادت ( بهترین نوع قربانی )

۵ – ۱ – ۱۶  قربانی نفساز دیدگاه روانشناسی

۵ – ۱ – ۱۷ تجلی قربانی در حماسه

فصل ششم : قربانی در مثنوی

۶ – ۱ – ۱  مقدمه

۶ – ۱ – ۲  اسطوره ی آفرینش

۶ – ۱ – ۳ زندان های انسانی

۶ – ۱ – ۴  نکوهش زندان دنیا

۶ – ۱ – ۵ ربانی جسمانی

۶ – ۱ – ۶  قربانی نفسانی یا مرگ اختیاری ( فنا )

۶ – ۱ – ۷  قربانی حیوانی

۶ – ۱ – ۸  قربانی صفات ؛ تبدیل صفات ذمیمه به حسنه

۶ – ۱ – ۹  قربانی کننده ی حقیقی

۶ – ۱ – ۱۰  نقش پیر یا شمن در مراسم قربانی

۶ – ۱ – ۱۱  عنایت

۶ – ۱ – ۱۲  انواع تعدیل یافته ی قربانی ( ریاضت )

منابع

 

منابع پایان نامه

۱- آشتیانی ، جلال الدین ، تحقیقی در دین یهود ، ۱۳۸۳، تهران ، نشر نگارش

۲- آموزگار، ژاله ، تاریخ اساطیر ایران ، ۱۳۸۹، چاپ نهم ، تهران ، سمت

* ابن اسحق ، سیرت رسول الله ، ۱۳۵۹، ترجمه اصغر مهدوی ، تهران ، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران

۳ – ابن عربی ، محمدبن علی ، فصوص الحکم ، ۱۳۸۶ ، درآمد ، برگردان متن ، توضیح و تحلیل  محمد علی موحد و صمد موحد ، تهران ، کارنامه

* ابن کلبی ، الاصنام ، ترجمه یوسف فضایی

۴- اسماعیل پور، ابوالقاسم ، اسطوره ، بیان نمادین ، ۱۳۷۷، چاپ اول ، انتشارات سروش

۵ – اسماعیل پور، ابوالقاسم ، زیر آسمانه های نور ،۱۳۸۲، تهران ، نشر افکار

* اسمیت ، ژوئل ، فرهنگ اساطیر یونان و رم ، ۱۳۸۳ ، ترجمه ی شهلا برادران خسرو شاهی ، تهران ، انتشارات روزبهان ، انتشارات فرهنگ معاصر

۶ –  افشار، ایرج ، نامواره ی دکتر محمود افشار ، ۱۳۶۷، چاپ چهارم ، تهران ، بنیاد   موقوفات دکتر محمود افشار

۷ –  افشاری ، مهران ، تازه به تازه ، نو به نو ، ( مجموعه مقالات درباره ی اساطیر،   فرهنگ مردم و ادبیات عامیانه ی ایران ) ، ۱۳۸۷، چاپ دوم ، تهران ، انتشارات چشمه

۸ –  الیاده ، میرچا ، شمنیسم ( فنون کهن خلسه ) ، ۱۳۸۷ ، ترجمه ی محمد کاظم    مهاجری ، قم ، نشر ادیان

۹ –  الیاده ، میرچا ، متون مقدس از سراسر جهان ، ۱۳۸۴، ترجمه ی مانی صالحی    علامه ،  جلد اول ، انتشارات فراروان

 ۱۰ –  الیاده ، میرچا ، متون مقدس از سراسر جهان ، ۱۳۸۵، ترجمه ی مانی صالحی علامه ،   جلد دوم ، انتشارات فراروان

۱۱ –  الیاده ، میرچا ، اسطوره ی بازگشت جاودانه ، ۱۳۸۴، ترجمه ی  بهمن سرکاراتی ،   چاپ دوم ، تهران ، انتشارات طهوری

۱۲ –  الیاده ، میرچا ، چشم های اندازهای اسطوره ، ۱۳۸۶،  ترجمه ی ستاری ، چاپ دوم ، تهران ، انتشارات توس

۱۳ – الیاده ، میرچا ، اسطوره ، رویا ، راز ، ۱۳۸۲، ترجمه ی رویا منجم ، تهران ، چاپ سوم ، انتشارات علم

۱۴- الیاده ، میرچا ، رساله در تاریخ ادیان ، ۱۳۷۶، ترجمه جلال ستاری ،  چاپ دوم ، تهران ، انتشارات سروش

۱۵-  اولانسی ، دیوید ، پژوهشی نو در منشأ میتراپرستی ( کیهان شناسی و    نجات و رستگاری  در دنیای باستان ) ، ۱۳۸۵، ترجمه ی مریم امینی ، چاپ دوم ،   تهران ، انتشارات ؟

۱۶ –  ایونس ، ورونیکا ، اساطیر هند ،۱۳۸۱ ، چاپ دوم ، ترجمه محمد حسین باجلان فرخی ، تهران ،  انتشارات اساطیر

* ایونس ، ورونیکا ، اساطیر مصر ، ۱۳۷۵ ، ترجمه محمد حسین باجلان فرخی ، تهران ،  انتشارات اساطیر

۱۷ –  باقری ، مهری ، دین های ایران باستان ، ۱۳۸۶ ، چاپ دوم ،  تهران ، قطره

۱۸ –  بالوتا ، کلوسکا، دین مهر در جهان باستان ( مجموعه گزارش های دومین کنگره بین المللی مهرشناسی ) ، ۱۳۸۵،  ترجمه ی مرتضی ثاقب فر ، تهران ، انتشارات توس

۱۹ –  بایر ناس ، جان ، تاریخ جامع ادیان ،۱۳۸۰، ترجمه ی علی اصغر حکمت ، تهران ،  انتشارات علمی و فرهنگی

۲۰ –  براهنی ، رضا ، طلا در مس ( در شعر و شاعری ) ، ۱۳۸۰، انتشارات زریاب

۲۱ –  برومند سعید ، جواد ، تخت جمشید : پرستشگاه خورشید ، ۱۳۸۱، کرمان ، میراث فرهنگی استان فارس

۲۲ –  برومند سعید ، جواد ، نوروز جمشید ( پژوهشی نوین در پیدایی نوروز ) ،     ۱۳۷۷،   تهران ، انتشارات توس

۲۳ –  بلان ، یانیک ، ناگزیری مرگ گیل گمش ، ۱۳۸۰، ترجمه ی جلال ستاری ،  تهران ،  نشر مرکز

۲۴ –  بلک ، جرمی و آنتونی گرین ، فرهنگ خدایان ، دیوان و نمادهای بین النهرین باستان ، ۱۳۸۵، ترجمه پیمان متین ، تهران ، امیرکبیر

۲۵ –  بهار ، مهرداد ، از اسطوره تا تاریخ ،۱۳۸۱، چاپ سوم ، تهران ، انتشارات چشمه

۲۶ –  بهار ، مهرداد ، ادیان آسیایی ، ۱۳۸۴، چاپ ۵، تهران ، انتشارات چشمه

۲۷ –  بهار ، مهرداد ، جستاری در فرهنگ ایران ، ۱۳۸۵، تهران ، انتشارات اسطوره

۲۸ –  بهار، مهرداد ، پژوهشی در اساطیر ایران ، ۱۳۸۴، چاپ چهارم ، تهران ، انتشارات آگه

۲۹ –  بهزادی ، رقیه ، قوم های کهن در قفقاز ، بین النهرین و هلال حاصلخیز ،   ۱۳۸۴، چاپ۲، تهران، نشر نی

۳۰ –  بیات ، محمد حسین ، مبانی عرفان و تصوف ،۱۳۷۴، تهران ، انتشارات  دانشگاه  علامه ی طباطبایی

۳۱ –  بیرلین ، ج.ف ، اسطوره های موازی ، ۱۳۸۶، ترجمه ی عباس مخبر ، تهران ،      انتشارات مرکز

۳۲ –  بیرونی ، ابوریحان ، آثار الباقیه ،۱۳۸۶، ترجمه  اکبر دانا سرشت ، چاپ پنجم ، انتشارات امیرکبیر

۳۶ –  بیضایی ، بهرام ، ریشه یابی درخت کهن ، ۱۳۸۳، تهران ، انتشارات روشنگران و   مطالعات زنان

۳۷ –  بیلسکر ، ریچارد ، اندیشه ی یونگ ،۱۳۸۷، ترجمه ی حسین پاینده ،  تهران،    انتشارات آشتیان

* پرون ، استوارد ، اساطیر رم ، ۱۳۸۱ ، ترجمه ی محمد حسین باجلان فرخی ، تهران ،  انتشارات اساطیر

۳۸ –  پور داوود ، ابراهیم ، گات ها : کهن ترین بخش اوستا ، ۱۳۸۴ ، تهران ، اساطیر

۳۹ –  پورنامداریان ، تقی ، دیدار با سیمرغ ، ۱۳۸۲، چاپ سوم ، تهران ،  انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

۴۰ –  پورنامداریان ، تقی ، در سایه ی آفتاب ( شعرفارسی و ساخت شکنی در شعر  مولوی ) ، ۱۳۸۰ ، تهران ، انتشارات سخن

۴۱ –  پورنامداریان ، تقی ، رمز و داستان های رمزی در ادب فارسی ، ۱۳۸۳،     چاپ پنجم ، تهران ، انتشارات  شرکت انتشارات علمی و فرهنگی

۴۲ –  پیج ، ر.ی ، اسطوره های اسکاندیناوی ، ۱۳۷۷ ، ترجمه ی عباس مخبر ، تهران ،       نشر مرکز

۴۳ –  پیرنیا ، حسن ، ایران باستان ،۱۳۷۰، تهران، انتشارات دنیای کتاب

* پیگوت ، ژولیت ، شناخت اساطیر ژاپن ، ۱۳۸۴ ، چاپ دوم ، ترجمه ی محمد حسین باجلان فرخی ، تهران ، اساطیر

۴۴ –  تقی زاده ، حسن ،  بیست مقاله ی تقی زاده ، ۱۳۸۱ ، چاپ۳ ،  تهران ، انتشارات  علمی و فرهنگی

۴۵ –  حافظ ، شمس الدین محمد ، دیوان حافظ ،۱۳۸۰، براساس نسخه ی    تصحیح شده غنی –  قزوینی ، چاپ۳ ، تهران ، انتشارات ققنوس

۴۶ –  حامد ابو زید ،  نصر ، چنین گفت ابن عربی ، ۱۳۸۶، ترجمه ی محمد راستگو ،     تهران ، انتشارات نی

۴۷ – حسینی  سیستانی ، علی ،  توضیح المسائل ، ۱۳۷۶ ، مشهد ، هاتف

۴۸ –  حصوری ، علی ، سیاوشان ، ۱۳۸۴، چاپ دوم ، انتشارات چشمه

۴۹ –  حصوری ، علی ، سرگذشت یک شمن( ازضحاک به ادن ) ، ۱۳۸۸، انتشارات  چشمه

* حکمت ، علی اصغر ، تاریخ ادیان ، ۱۳۸۸ ، تهران ، انتشارات پژواک کیوان

۵۰ –  دادِگی ، فرنبغ ، بندهش ، ۱۳۸۵، ترجمه مهرداد بهار ، تهران ، توس

۵۱ –  دیوان سنائی ، تصحیح : مدرس رضوی ، ۱۳۵۴ ، تهران ، کتابخانه ی سنایی

۵۴ –  دولت آبادی ،  هوشنگ ، چای پای زروان (خدای بخت و تقدیر ) ، ۱۳۷۹،   تهران ، انتشارات نی

 * رستگار فسایی ، منصور ، اژدها در اساطیر ایران ، ۱۳۷۹ ، تهران ، توس

۵۵ –  رسولی ، جواد ، آیین اساطیری ور( پیشینه ی سوگند در ایران و جهان ) ، ۱۳۷۷، تهران ، انتشارات سروش

۵۶ –  رضایی ، مهدی ، آفرینش و مرگ در اساطیر ، ۱۳۸۳، تهران ، اساطیر

۵۷ –  رضایی راد ، محمد  ، یادنامه ی بهار ،

۵۸-  رضی ،  هاشم ، دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت ، ۱۳۸۲، تهران ، انتشارات سخن

۵۹ –  زرین کوب ، دکتر عبدالحسین ، ارزش میراث صوفیه ، ۲۵۳۶ ، چ ۴، انتشارات   امیرکبیر

۶۰ –  زرین کوب ، عبدالحسین زرین کوب ، بحر در کوزه ، ۱۳۸۰، چاپ ۹، تهران ، انتشارات علمی

۶۱ – زرین کوب ، عبدالحسین زرین کوب ، پله پله تا ملاقات با خدا ( درباره ی زندگی ، اندیشه و سلوک مولانا جلا الدین رومی ) ، ۱۳۷۷، چاپ۱۱، تهران ، انتشارات علمی

۶۲ – زرین کوب ، عبدالحسین زرین کوب ، سر نی ( نقد و شرح  تحلیلی و تطبیقی مثنوی )  ، ۱۳۷۹، چاپ۸ ، تهران ، انتشارات علمی

۷۰ –  ژیران ، ف ، اساطیر یونان ، ۱۳۸۵ ، ترجمه ی ابوالقاسم اسماعیل پور، چاپ۳ ،   تهران ، انتشارات کاروان

۷۱ –  ژیران ، ف ، اساطیر آشور و بابل ،۱۳۸۲، ترجمه ی ابوالقاسم اسماعیل پور، انتشارات کاروان

۷۲ –  سجادی ، جعفر ، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی ، ۱۳۸۱، چاپ ششم ، تهران ، انتشارات طهوری

۷۳ –  سرامی ، قدمعلی، از رنگ گل تا رنج خار ( شکل شناسی داستان های شاهنامه ) ، ۱۳۸۲، چاپ چهارم ، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی

۷۴ –  سرانو ، میگوئل ، با یونگ و هسه ، ۱۳۸۵، ترجمه سیروس شمیسا ،تهران ، انتشارات میترا

۷۵ –  سرکاراتی ، بهمن ، سایه های شکارشده (گزیده مقالات فارسی )  ،     ۱۳۸۵ ، چاپ۲، انتشارات طهوری

۷۶ –  ستاری ، جلال ، پژوهشی در قصه ی یونس و ماهی ، ۱۳۷۹، چاپ دوم ، تهران ،     نشر مرکز

۷۷-  ستاری ، جلال ، پیوند عشق میان شرق و غرب ، ۱۳۷۹، اصفهان انتشارات فردا

۷۸ –  ستاری ، جلال ، جهان اسطوره شناسی ( ۱ ) ، ۱۳۸۱ ، چاپ دوم ، تهران ، مرکز

۷۹-  ستاری ، جلال ، جهان اسطوره شناسی ( ۳ ) ، ۱۳۸۴ ، چاپ دوم ، تهران ، مرکز

۸۰ –  ستاری ، جلال ، جهان اسطوره شناسی ( ۶ ) اسطوره و رمز در  اندیشه ی میرچا الیاده ، ۱۳۸۱ ، تهران ، مرکز

۸۱ –  ستاری ، جلال ، عشق صوفیانه ، ۱۳۸۵، چاپ چهارم ، تهران ،  انتشارات  مرکز

۸۲ –  ستاری ، جلال ، مدخلی بر رمزشناسی عرفانی ، ۱۳۸۶، چاپ دوم ، تهران ،    انتشارات مرکز

۸۳ –  سر خوش کرتیس ، وستا ، اسطوره های ایرانی ، ۱۳۸۱ ، ترجمه عباس مخبر ،  تهران ، مرکز

۸۴ –  شایگان ، داریوش ، ادیان و مکتب های فلسفی هند ، جلد اول ، ۱۳۸۶، چاپ۶ ،    تهران ، انتشارات امیرکبیر

۸۵ –  شایگان ، داریوش ، ادیان و مکتب های فلسفی هند ، جلد دوم ، ۱۳۸۶، چاپ۶ ،    تهران ، انتشارات امیرکبیر

۸۶ –  شایگان ، داریوش ، بت های ذهنی و خاطره ی ازلی ، ۱۳۸۳، چاپ ۶ ، تهران ،    انتشارات امیرکبیر

۸۷ –  شفیعی  کدکنی ، محمدرضا ،  قلندریه در تاریخ ( دگردیسی های یک ایدئولوژی ) ، ۱۳۸۶، تهران ، انتشارات سخن

۸۸ –  شفیعی  کدکنی ، محمدرضا ،  تازیانه های سلوک ( نقد و تحلیل چند قصیده از   حکیم سنائی ) ۱۳۸۰، چاپ سوم ، تهران انتشارات  آگاه

۸۹ –  شمیسا ، سیروس ، فرهنگ اشارات ادبیات فارسی ( اساطیر ، سنن ، آداب ،  اعتقادات ، علوم و … ) ، ۱۳۷۷ ، تهران ، انتشارات فردوسی

۹۰-  شمیسا ، سیروس ، نقد ادبی ، ۱۳۸۰، چاپ دوم ، تهران ، انتشارات فردوس

۹۱-  شمیسا ، سیروس ، انواع ادبی ، ۱۳۸۱، چاپ نهم ، تهران ، انتشارات فردوس

۹۲ –  شمیسا ، سیروس ، فرهنگ تلمیحات ، ۱۳۷۵، چاپ ۵ ، انتشارات فردوسی

۹۳ –  شمیسا ، سیروس ، طرح اصلی داستان رستم و اسفندیار ( همراه با مباحثی درآئین مهر ) ، ۱۳۷۶ ، تهران ، انتشارات میترا

۹۴ –  شولم ، گرشوم ، جریانات بزرگ در عرفان یهودی ، ۱۳۸۵ ، ترجمه ی فریدالدین   رادمهر ،  تهران ، انتشارات نیلوفر

۹۵-  شهیدی مازندرانی ( بیژن ) ، حسین ، فرهنگ شاهنامه ( نام کسان و جایها) ،     ۱۳۷۷،  تهران ، انتشارات بنیاد نیشابور

۹۶ –  طباطبایی ، محمد حسین ، ترجمه تفسیر المیزان ، ۱۳۶۷ ، مجلد دهم ، تهران ،  انتشارات دار العلم

۹۷ –  فروزانفر ، بدیع الزمان ، شرح مثنوی شریف ، ۱۳۸۱ ، جلد اول ،  چاپ دهم ، تهران زوار

۹۸ –  فروزانفر ، بدیع الزمان ، شرح مثنوی شریف ، ۱۳۸۱ ، جلد دوم، چاپ دهم ، تهران زوار

۹۹ –  فروزانفر ، بدیع الزمان ، شرح مثنوی شریف ، ۱۳۸۱ ، جلد سوم ، چاپ دهم ، تهران زوار

۱۰۰ –  فروم ، اریش ، دل آدمی و گرایشش به خیر و شر ، ۱۳۸۵ ، ترجمه ی گیتی  خوشدل ، چاپ نهم ، تهران ، انتشارات پیکان

۱۰۱ –  فروید ، زیگموند ، توتم و تابو ، ۱۳۸۵، ترجمه  ایرج پورباقر ، چاپ سوم ، تهران ،  انتشارات آسیا

۱۰۲ –  فریزر ، جیمز جورج ، شاخه ی زرین ( پژوهشی در جادو و دین ) ، ۱۳۸۳، ترجمه ی کاظم فیروزمند ، تهران ، انتشارات آگاه

۱۰۳ –  فضایی ، یوسف ، جامعه شناسی دینی : جاهلیت قبل از اسلام ، ترجمه و تحلیلی از کتاب  الاصنام ابن کلبی ، ۱۳۸۳ ، تهران ، پویان فرنگار

* قاآنی شیرازی ، دیوان قاآنی ،۱۳۳۶ ، به تصحیح : محمد جعفر محجوب ، تهران ، امیرکبیر

۱۰۴ –  قبادی ، حسینعلی ، آیین آینه : سیر تحول نماد پردازی در فرهنگ ایرانی و ادبیات فارسی ، ۱۳۸۶، تهران ، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس

۱۰۵ –  قشیری ، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن ، ۱۳۶۱، با تصیحات و استدراکات  بدیع الزمان فروزانفر ، چاپ ۲ ، انتشارات علمی و فرهنگی

۱۰۶ – کاشانی ، عبدالرزاق ( ۱۴۱۴ه . ق . ) ، ترجمه اصطلاحات الصوفیه یا فرهنگ اصطلاحات عرفان و تصوف ، ۱۳۷۲ ، ترجمه محمد خواجوی ، تهران ، انتشارات مولی

۱۰۷ –  کاویانی ، شیوا ، آیین قبالا ( عرفان و فلسفه ی یهود) ،۱۳۸۴، چاپ دوم ،   انتشارات فراردان

۱۰۸-  کتاب مقدس ( عهد قدیم و عهد جدید ) ، ۲۰۰۲ ، چاپ سوم ، انتشارات ایلام

۱۰۹ –  کریستی ، آنتونی ، اساطیر چین ، ۱۳۷۳ ، ترجمه باجلان فرخی ، تهران ، انتشارات اساطیر

۱۱۰-  کریمر ، ساموئل ، الواح سومری ، ۱۳۸۵، ترجمه ی داوود رسائی ، تهران ، انتشارات   علمی و فرهنگی

۱۱۱-  کمبل ، جوزف ، قدرت اسطوره ، ۱۳۸۰ ،  ترجمه ی عباس مخبر ، چاپ دوم ، تهران ،  نشر مرکز

۱۱۲ –  کمبل ، جوزف ، قهرمان هزار چهره ، ۱۳۸۷ ، ترجمه ی شادی خسرو پناه ، مشهد ،   گل آفتاب

۱۱۳ –  کندری ، مهران ، دین و اسطوره در آمریکای وسطا ، ۱۳۷۲ ، تهران ، موسسه مطالعات       و تحقیقات فرهنگی

۱۱۴ –  کیانی ( میرا ) ، محسن ، تاریخ خانقاه در ایران ، ۱۳۶۹، تهران ، انتشارات طهوری

* گات ها ( کهن ترین بخش اوستا ) ،۱۳۷۸،  تألیف و ترجمه : ابراهیم پورداوود ، تهران ، اساطیر

۱۱۵ –  گریشمن ، هنر ایران ماد و هخامنشی ، ۱۳۷۹ ، تهران ، جامی

۱۱۶ –  گرین ، ویلفرد ، و دیگران ، مبانی نقد ادبی ، ۱۳۸۵، ترجمه ی فرزانه طاهری ،  چاپ ۴ ، تهران ، انتشارات نیلوفر

۱۱۷ – گوهرین ، صادق ، شرح اصطلاحات تصوف ، جلد اول ، ۱۳۶۸ ، تهران ، زوار

۱۱۸ –   گوهرین ، صادق ، شرح اصطلاحات تصوف ، جلد چهارم ، ۱۳۶۸ ، تهران ، زوار

۱۱۹ –  لاهیجی ، شمس الدین محمد ، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز ، ۱۳۸۳ ،             مقدمه  تصحیح و تعلیقات محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی  ، چاپ پنجم ، تهران

۱۲۰ –  لوفلر ، دلاشو ، زبان رمزی افسانه ها ،۱۳۸۶، ترجمه ی جلال ستاری ، چاپ دوم ،          تهران ، انتشارات توس

۱۲۱ –  لوی استروس ، کلود ، توتمیسم ، ۱۳۸۶، چاپ دوم ، تهران ، انتشارات توس

۱۲۲ –  ماسنیون ، لویی ، قوس زندگی منصور حلاج ، ۱۳۷۳، ترجمه ی روان فرهادی ، تهران ، انتشارات منوچهری

۱۲۳ –  مرتضوی ، منوچهر ، مکتب حافظ یا مقدمه با حافظ شناسی ، ۱۳۸۴، چاپ ۴ ، تبریز ، انتشارات ستوده

۱۲۴ –  مسکوب ، شاهرخ ، تن پهلوان و روان خردمند ، ۱۳۸۱ ، تهران ، نشر طرح نو

۱۲۵ –  مسکوب ، شاهرخ ، چند گفتار درفرهنگ ایران ، ۱۳۷۱ ، تهران ، انتشارات چشم و چراغ

۱۲۶ –  مشکور ، محمد جواد ، ایران در عهد باستان ( در تاریخ اقوام و پادشاهان پیش از تاریخ ) ، ۲۵۳۷ ، تهران ، انتشارات اشرفی

۱۲۷ –  مشکور ، محمد جواد ، خلاصه ی ادیان درتاریخ دینهای بزرگ  ، ۱۳۸۰ ، تهران انتشارات شرق

۱۲۸ –  مصطفوی ، علی اصغر ، اسطوره قربانی ، ۱۳۶۹ ، تهران ، انتشارات علی اصغر مصطفوی

 ۱۲۸ –  مظفری ، بهمن ، آفتابی درمیان سایه ای ( جشن نامه ی استاد دکتر سرکاراتی ) ، ۱۳۸۷، تهران ، انتشارات قطره

۱۲۹ –  معصومی ، غلام رضا ، مقدمه ای بر اساطیر و آیین های باستانی جهان ، ۱۳۸۶،           تهران ، شرکت انتشارات سوره ی مهر

۱۳۰ –  معلوف ، لویس ، المنجد فی اللغه ، ۱۳۷۶، چاپ ۵ ، تهران ، ترجمه ی پیراسته

۱۳۱ –  مکارم شیرازی ، ناصر ، تفسیر نمونه ،  ۱۳۵۴،  چاپ ۳ ، تهران ، دارالکتب الاسلامیه

۱۳۲ –  مک کال ، هنریتا ، اسطوره های بین النهرینی ، ۱۳۷۳ ، ترجمه ی عباس مخبر ،          تهران ،  نشر مرکز

۱۳۳ – مولوی ، جلال الدین محمدبن محمد ، کلیات شمس ، ۱۳۸۶، چاپ دوم ، تهران ، انتشارات هرمس

۱۳۴ –  مولوی ، جلال الدین محمدبن محمد ، مثنوی معنوی ، ۱۳۸۶، به تصحیح                 رینولد ا. نیکلسون ، چاپ ۴، انتشارات هرمس

۱۳۵ –  مولوی ، جلال الدین محمد ، فیه ما فیه ، ۱۳۷۳، تصحیح : جعفر مدرسی صادقی ،         تهران ، انتشارات مرکز

۱۳۶ –  میرآخوری ، قاسم ، فرهنگ اصطلاحات عرفانی محی الدین عربی ، ۱۳۷۶ ، تهران  ، جامی

۱۳۷ –  میبدی ، ابوالفضل رشید الدین ، کشف الاسرار و عده الابرار معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری ( ده مجلد ) ، ۱۳۷۱ ، به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت ، تهران ، امیرکبیر

۱۳۸ – میشل ، توماس ، کلام مسیحی ، ۱۳۷۷، ترجمه ی حسین توفیقی ، قم ، مرکز         مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب

۱۳۹ –  نظامی ، الیاس بن یوسف ، ( لیلی و مجنون ) ، ۱۳۷۸، با تصحیح و حواشی حسن  وحید دستگردی ، به  کوشش سعید حمیدیان ، چاپ ۳، تهران ، انتشارات قطره

۱۴۰ –  نسفی ، عزالدین ، الانسان الکامل ، ۱۳۷۱ ، تصحیح و مقدمه ماریژان موله ، پیش گفتار هانری کوربن ، تهران ، انتشارات طهوری

۱۴۱ –  نفیسی ، سعید ، منطق الطیر ، چاپ سوم ، تهران ، انتشارات سنایی

۱۴۲ –  نفیسی ، سعید ، سرچشمه تصوف در ایران ، ۱۳۸۵ ، تهران ، اساطیر

۱۴۳ –  نیدرگانگ ، مارسل ، بیست کشور آمریکای لاتین ، ۱۳۵۶ ،جلد دوم ، ترجمه محمد قاضی ،تهران ، انتشارات خوارزمی

۱۴۴ –  نیکلسون ، رینولد . ا . ، تصوف اسلامی و رابطه انسان و خدا ، ۱۳۷۴، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی ، تهران ، انتشارات سخن

۱۴۵ –  وارنر ، رکس ، دانشنامه ی اساطیرجهان ، ۱۳۸۷ ،  ترجمه ی ابوالقاسم              اسماعیل پور ، چاپ ۲ ، انتشارات اسطوره

۱۴۶ –  ورمازرن ، مارتین ، آیین میترا ، ۱۳۸۳ ، ترجمه ی بزرگ نادرزاده ، چاپ                     چهارم ، تهران ،  انتشارات چشمه

۱۴۷ –  ویو . ژ. اساطیر مصر ، ۱۳۸۵ ، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور ، چاپ ۳ ،                         تهران ، انتشارات کاروان

۱۴۸ –  هال ، جیمز ، فرهنگ نگاره ای نمادها در هنر شرق و غرب ،۱۳۸۰،                      ترجمه رقیه بهزادی ،  فرهنگ معاصر

 ۱۴۹ –  هاکینز ، برادلی ، دین بودا ، ۱۳۸۲ ، ترجمه حسن افشار ، انتشارات مرکز

۱۵۰ –  هجویری ، ابوالحسن علی بن عثمان ، کشف المحجوب ، ۱۳۸۴، مقدمه و تصحیح            و تعلیقات محمود عابدی ، چاپ دوم ، تهران ، انتشارات سروش

۱۵۱ –  همدانی ، عین القضات ، تمهیدات ، بی تا ، با مقدمه ، تصحیح ، تحشیه و تعلیق        عفیف عسیران ، انتشارات منوچهری

 ۱۵۲ –  همایی ، جلال الدین ، مولوی نامه : مولوی چه می گوید ، ۱۳۷۶ ، تهران ، نشر هما

۱۵۳-  هینلز ، جان ، شناخت اساطیر ایران ، ۱۳۷۹، ترجمه ی ژاله آموزگار- احمد تفضلی ، چاپ ۶ ، تهران ، انتشارات چشمه

۱۵۴ –  یاحقی ، محمدجعفر ، فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی ،             ۱۳۸۶ ، تهران ، فرهنگ معاصر

۱۵۵ –  یثربی ، یحیی ، زبانه ی شمس و زبان مولوی ، ۱۳۸۶، تهران ، انتشارات امیرکبیر

۱۵۶ –  یثربی ، یحیی ، فلسفه عرفان : تحلیلی از اصول و مبانی و مسائل عرفان ، ۱۳۸۷ ، قم ، بوستان کتاب قم ( انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم )

۱۵۷ – یونگ ، کارل گوستاو ، آیون ( پژوهشی در پدیده شناسی خویشتن ) ، ۱۳۸۳،          ترجمه ی پروین فرامرزی و فریدون فرامرزی ، مشهد ، انتشارات آستان قدس رضوی

۱۵۸ – یونگ ، کارل گوستاو ، انسان و سمبول هایش ، ۱۳۸۴ ، ترجمه محمود سلطانیه ، چاپ چهارم ، تهران ، انتشارات جامی

۱۵۹ –  یونگ ، کارل گوستاو ، چهار صورت مثالی ( مادر ، ولادت مجدد ، ؟) ، ۱۳۷۶ ، ترجمه پروین فرامرزی ، مشهد ، انتشارات آستان قدس رضوی

۱۶۰ –  یونگ ، کارل گوستاو ، روان شناسی ضمیر ناخودآگاه ، ۱۳۸۳، چاپ سوم ، ترجمه ی محمدعلی امیری ، تهران

۱۶۱ – Mark schorer / William blake / The Politics of Vision( new york/Holt/Rinehart and Winston/1946)

۱۶۲ – George Whalley, Poetic Process( London: Routledge and Kegan Paul , 1953

ب : مقالات

۱۶۳ –  احمدی ، حبیب الله ، حج و قربانی در منی ، پاییز ۱۳۷۶ ، فقه ،  شماره ۱۳ ، سال ۴

۱۶۴ –  برجی ، یعقوب علی ، قربانی در حج تمتع ، شماره ۲۰ ، تابستان ۱۳۷۶ ، سال ۵ ،            میقات حج

۱۶۵-  بلخاری ، حسن ، بررسی تطبیقی قرآن و تورات در پیرامون قربانی حضرت            ابراهیم ( ع ) ، شماره ۱۱۷۷ ، ۵ اردیبهشت ۱۳۷۵ ،  روزنامه ی کیهان هوایی

۱۶۶-  _____________، عهد عتیق و عهد جدید در ترازوی نقد ، شماره ی ۱۱۷۹،                            ۹  اردیبهشت ۱۳۷۵ ، روزنامه ی کیهان هوایی

۱۶۷ –  بی نا ، قربانی سنتی به قدمت تاریخ ، شماره ۲۵۲ ، اردیبهشت ۱۳۷۵ ، شاهد

۱۶۸-  بی نا ، نگاهی جامعه شناختی به فلسفه قربانی در ادیان سامی ، ۱۸ اسفند ۱۳۷۸،               روزنامه ی فتح

۱۶۹ –  پوریا ، علی ، قرآن و بازسازی آیین فرزندکشی ، ۷ دی ۱۳۸۵ ، روزنامه کیهان

۱۷۰ –  جوادی آملی ، عبد الله ،  فلسفه و اسرار قربانی ، ۲۰ دی ۱۳۸۴ ، شماره ۲۳۵۳۹ ، روزنامه اطلاعات

۱۷۱ –  رفیعی قزوینی ، ابوالحسن ،عید قربان از منظر عرفان ، ۲۰ دی ۱۳۸۴ ، روزنامه رسالت

۱۷۲ –   رفیعی قزوینی ، ابوالحسن ، اسرار عرفانی آیین حج ، ۱۹ اسفند ۱۳۷۸ ، روزنامه اطلاعات

 ۱۷۳ –  زحمتکش ، زهرا ، مروری بر پیشینه ی قربانی در ادیان باستانی ، بهمن ۱۳۸۳ ،  شماره ی ۱۲۲ ، زائر

 ۱۷۴ –  عبد الملک پور ، خاطره ، سنت قربانی پیش از اسلام ، ۲۹ آذر ۱۳۸۶ ، روزنامه جام جم

۱۷۵ –  صفوی ، زین العابدین ، نگاهی به فلسفه امتحان و حکمت قربان ، ۱۸ فروردین ۱۳۷۷ ، روزنامه کیهان

۱۷۶ –  فراهانی ، حسن ، قربانی در ادیان ، شماره ۵۱ ، اسفند ۱۳۸۰ ، معرفت

 ۱۷۷ –  طالبی ، الهام ، بررسی بیت ” یکی دخمه کردش ز سم ستور ، شماره ی۲۰و۲۱ ، زمستان و بهار۸۰ ،۸۱ ،  فصلنامه ادبی فرهنگی هنری  نگاه تازه

۱۷۸ –  کامرانیان ، عباس علی ، عید قربان جشن تقرب به درگاه خداوند ، ۲ اسفند ۱۳۸۰، روزنامه کیهان

۱۷۹ –  لسان ، حسین ، قربانی از روزگاران کهن تا امروز ، ۱۳۵۶ ، شماره ۱۶۶- ۱۶۵ ، هنر و مردم

۱۸۰ –  مطهری ، مرتضی ، ابراهیم ( ع ) قهرمان نوحید ، ۲۰ دی ۱۳۸۱ ، روزنامه کیهان

( مقاله جلال ستاری ، به نقل از  بورکهات تیتوس ، رمزپردازی ، ترجمه جلال ستاری ، سروش – ص ۱۱۵ / کد ۳۱ )  برای اطلاعات بیشتر پیرامون کیمیاگری ؛ نک : مقاله ی” اسطوره ی کیمیاگری ” ، اسطوره و رمز  دراندیشه ی میرچا الیاده ، مرکز، ۱۳۸۱ ” )

 ۴ – ۱ – ۱ – مقدمه

  تاریخ نگاران مرحله ی ابتدایی  زندگی بشر را دوره ی تسلط اندیشه های اساطیری    می شمارند . خصوصیت این دوره ،هماهنگی و وحدت کامل  انسان با تمام مظاهر هستی    است . انسان ابتدایی به دلیل عدم رشد کامل خود آگاهی  بین خود و مظاهر طبیعت   تشخصی قائل نبود در نتیجه با همه چیز خود را هم شأن و رتبه می دانست و به نوعی با  همه ی طبیعت در اتحاد کامل بود . بر همین اساس به نظر می رسد در این دوره ، خدایی به معنای مصطلح امروزی آن برای انسان های ابتدایی معنا نداشته ، چرا که مفهوم خدایان در پی رشد خودآگاهی انسانها پدید آمدند. در این مرحله انسان که تا حدی خودآگاهیش رشد کرده    بود قادر به درک تشخص بین خود و دیگر مظاهر هستی شد . این درک منجر به فهم جدایی         هر انسان از دیگر موجودات در جهان گردید . از طرفی دیگر حوادث غیرعادی در طبیعت    یا تجلیات خارج از نرم طبیعی آنها مانند بروز زلزله ، صاعقه و … این آگاهی را در انسان         به وجود آورد که حالات و مخصوصاً قدرت مظاهر هستی مانند انسان نیست و به قولی عناصر مختلف  طبیعت بسیار قدرتمند تر از انسان هستند . این آگاهی قطع ارتباط نزدیک و احساس   وحدت انسان با طبیعت را در پی داشت . این  امر باعث به وجود آمدن مظاهر طبیعت     در قالب خدایانی شد که نه تنها از انسانها قدرتمند تر  بودند بلکه زندگی و بقای انسانها وابسته ی به آنها بود . در نتیجه انسان مجبور شد  برای موافق کردن خدایان با خود ، دست به اقداماتی   زند که بعد ها اساس بسیاری از عبادات مرسوم شد . از جمله مهم ترین آنها فدیه دادن ،      مخصوصاً تقدیم قربانی ، به پیشگاه خدایان بود .

   تقدیم قربانی و دیگر اعمال عبادی راهکارهایی بود که بشر ضعیف و تنها برای قرب به    خدایان  انجام می داد تا در سایه ی حمایت و دوستی آنها راحت تر زندگی کند ؛      اگرچه به مرور زمان  قدرت بشر در به سلطه درآوردن نیروهای طبیعت  افزایش  یافت ، اما  تلاش برای قرب به خدایان در نهاد آدمی برای مقابله با انواع تنهایی هایش ، به صورت     نیازی فطری در آمد . به نظر می رسد انسان در همه ادوار در ژرفای وجودش  وامدار خاطره ای است از دورانی طلایی که با تمام  نیروهای هستی  یا خدایان در نهایت قرب ، آرامش و اتحاد  به سر می برده و در برهه ای از این بهشت  اولیه هبوط کرده و به سختی و تنهایی  گرفتار  شده است .^۱ تمام تلاش انسان در زندگی برای بازگشت  به آن زمان و رسیدن به اتحاد      گذشته با خدایان است .

   او می پنداشت با انجام  اعمالی مانند تقدیم قربانی به پیشگاه خدایان می تواند زمان کنونی     را تعلیق^۱ کرده و به برهه ای برود که با تمام هستی ، یا به عبارتی با خدایان ، در اتحاد      کامل بوده ، در این حالت نه تنها مورد آسیب از سوی مظاهر طبیعت قرارنمی گیرد ،    بلکه در سایه ی این اتحاد مقدس درعین هماهنگی با  آنها به آسودگی زندگی می کند . به    این ترتیب قربانی ، مانند بسیاری از اعمال مذهبی دیگر ، به وسیله ای برای رسیدن  به این    قرب  تبدیل شد .

۴-۱-۲-   لغت قربانی

   در فرهنگ های فارسی معین و دهخدا  این کلمه  به  معنای ” چیزی است که در راه خدا  تصدق کنند و به وسیله ی آن به خدای تعالی تقرب جویند . ” ( معین ، ۱۳۷۵، ج ۲ ، ۲۶۵۵ )

   اصل این کلمه بر گرفته از زبان عربی است . در زبان عربی از ریشه ی  قُرب به معنای نزدیکی است . (معلوف ،۱۳۷۶،  ۶۱۷)

   به نظر می رسد این واژه با  واژه معادلش در زبان عبری از ریشه ی karov نیز  به معنای نزدیک شدن به خداوند است ، از یک ریشه اند .

   در اغلب زبانهای اروپایی این واژه از ریشه ی لاتین  sacrificium  ( sacred  + facere)  مشتق شده است که در لغت به معنای تکرار پرداخت غذا ، شی  یا زندگی حیوان یا انسان به خدایان به عنوان عملی دلجویانه یا عبادت است . اما در اصطلاح  به هر چیزی که برای خدایان ، با قربانی شدن جنبه ی تقدس و خدایی می گیرد ،  اطلاق می شود .

   اصطلاح قربانی در علم ادیان اینگونه تعریف شده است : ” گرفتن زندگانی موجود زنده ( اعم        از انسان،حیوان و نبات ) از طریق کشتن  یا سوزاندن  و دفن کردن یا خوردن ، به  منظور تقرب       به خدایان و جلب نظر آنها” (  یاحقی ، ۱۳۸۵،  ۶۴۸)

۴ – ۱- ۳-  آیین قربانی

    با محوریت قربانی کردن در میان اقوام آیینی متولد شد که  طی آن ، شیئ ، حیوان یا     انسانی ، با هدف ایجاد ، ادامه یا  تجدید رابطه ی رضامند شخص ، گروهی از اشخاص  یا به طور کلی جامعه با یک معبود ، به وی پیشکش می شود .”( بلک ، ۱۳۸۵، ۵۷ ) قربانی ها تقریباً  همیشه تقدیم خدایان می شده است ، اما در مواردی اندک برای برخی از ارواح مانند ارواح توتمی نیز قربانی صورت می گرفته است .

   در کل قربانی کردن  قسمتی از تشریفات مراسم های گوناگون مانند مراسم  مذهبی و …      در میان اقوام گوناگون بوده است که به منظور تقدس و رسمیت بخشیدن به مراسم ها         به کار می رفته است ، تشریفات و مراسم آیینی بدون انجام قربانی ناقص و بی اثر      تلقی می شدند .

   قربانی کردن ، آیینی مفصل با مراحل گوناگون است که اغلب با جشن و سرور به مدت چند       روز ادامه دارد . تقریباً همه ی قربانی ها دارای بخش های کلی یکسانی هستند . هنگامی که       قربانی شونده یا قربانی شوندگان به محل در نظر گرفته که اغلب معبد یا مکانی مخصوص به این کار است ، آورده می شوند ، در آنجا چهار عملی که مراسم قربانی را تشکیل می دهد ، به ترتیب     و پشت سر هم انجام می شود . این مراحل شامل ۱ –  عرضه و تقدیم ۲ –  تقدیس و تبرک                 ۳ –  طلب استمداد و فراخوانی خدایان ۴ – ذبح   یا کشتار است . البته بخش هایی                 هم ممکن است اضافه شود مانند ساغر ریزی ( تقدیم پیشکشی نوشیدنی ) و تعمید دادن با            آب و اغلب در موارد قربانی برای ارواح ، سرود خوانی ؛ اما این ها اعمالی اضافی است و ضروری محسوب نمی شوند . ولی چهار عمل اصلی ذکر شده مراسم قانونی و شرعی آیین را                   تشکیل می دهند که لازم الاجراست .

   هر مرحله از قربانی توسط فرد یا گروهی خاص انجام می شود . از میان مراحل                     مذکور مهم ترین مرحله یعنی فراخوانی خدایان که معمولاً به واسطه ی اورادی خاص                    صورت می گیرد که باید توسط  مقامی والا مانند کاهن اعظم ، شمن – روحانی مخصوص        آیین هایی مانند قربانی – یا رئیس قبیله اجرا شود . ( الیاده ۱۳۸۷ ، ۳۰ )

   در بسیاری از تمدن ها اجرای مقدماتی قبل از قربانی کردن ضروری بود ؛ شست و شوی تن ، روزه گرفتن و خواندن دعاهایی خاص از آن جمله است . هدف از این مقدمات این بود که قربانی کننده از آلودگی های مختلف پاک شود. بعد از انجام مناسک قربانی نیز در برخی فرهنگ ها  اعمالی از جمله پوزش خواهی از حیوان یا انسان قربانی شده و … انجام می شد . ( مصطفوی ، ۱۳۶۹ ، ۲۶ )

۴ – ۱ – ۴ –  انواع قربانی

   قربانی را می توان از دیدگاه های مختلف دسته بندی کرد .

الف : از دیدگاه کارکردی که  قربانی ها در زندگی ایفا کرده اند ،  به دو دسته تقسیم می شود :

۱ – قربانی هایی که به منظور دور کردن خطری ، مثل بلایای طبیعی ، انجام می شدند            که زندگی مردم را تهدید می کرد . هدف اصلی این نوع قربانی ها تسکین خشم خدایان بود که به واسطه ی عمل خلافی مثل ارتکاب به یک گناه ، مانند گناه زنای با محارم و …                    برانگیخته شده بود و یا برای دور کردن طالع نحسی که معمولاً در پی امری خارج از نرم ،          مثل  تولد دوقلوها ، نازل شده بود .

۲ – قربانی هایی که با فعالیت های مختلف اجتماعی مثل انواع آیین های انتقالی ، راز آموزی و تشرف به مرحله ای و … همراه بوده است .

ب :  قربانی از دیدگاه قربانی کننده نیز به دو دسته تقسیم می شود :

۱ – قربانی شخصی یا فردی ؛ این نوع قربانی بیشتر به منظور کفاره ی گناه یا کسب شفاعت از طرف فردی خاص  اجرا و منظور دفع پیشامدهای حاصل از خشم  خدایان و حتی گاه ارواح        می شود . به این نوع از قربانی ها در اصطلاح قربانی های تقدس زدایی یا روح زدایی        گفته می شود .

۲ – قربانی جمعی یا اشتراکی ؛ این نوع قربانی ها از طرف گروه های اجتماعی داده می شود و کارکرد اصلی آنها برای تثبیت کردن ، یا رسمیت و قدرت بخشیدن به تغییری در وضعیت اجتماعی است ( مثل تغییر از وضعیت پسر به مردانگی یا آیین تشرف و یا انسان زنده به روح ) و یا      ارتباطی جدید میان گروه های خویشاوندی ( مثل آغاز صلح و اتحاد بین دو گروه دشمن ) و همچنین وادار کردن خدایان به انجام امری ( مثل باریدن باران ) یا منع عملی ( مثل توقف شیوع بیماری های مهلک )  ( الیاده ، ۱۳۸۵ ، ۹۵- ۸۷ )

ج – قربانی را از دیدگاه آنچه قربانی می شود ، می توان به دو شاخه ی قربانی های خونی و         غیر خونی  تقسیم کرد :

   به طور کلی انسان بدوی براساس اصل همزاد پنداری ، تصورمی کرد موجودات                     ماوراء طبیعی ، یا همان خدایان ، نیز دارای امیال و خواسته هایی انسانی هستند . همین پندار باعث  شد که چیزهایی را که خود به عنوان غذا از آنها  استفاده می کرد ، مانند حیوانات و        نباتات و یا چیزهایی که برایش بسیار مطلوب بود ، مانند فرزند و زن ، به پیشگاه خدایان         قربانی کند . به طورکلی هر چیز باارزش در میان مردم قابلیت قربانی شدن را داشت . اما             هرچه قربانی با ارزش تر بود ، مانند قربانی کردن انسان ، توجه و اعتنای بیشتری از               خدایان را همراه داشت ؛ اما در کنار آن فداکردنش به مراتب سخت تر بود .

   به طورکلی می توان قربانی ها را به دو نوع قربانی های خونی و قربانی های غیر خونی                تقسیم کر د :

۱ – قربانی غیرخونی که شامل قربانی گیاه توتم^۲( مانند گیاه هوم که به نظر نگارنده به علت قداستش بین آریایی احتمالاً جزء گیاهان توتمی است) ، قربانی شراب ( خون رز) قربانی دانه ها و میوه های نوبر و …

۲ –  قربانی های خونی که شامل قربانی انسان ( از جمله قربانی فرزند اول به منظور تجدید نیروی خدایان^۲ یا حیوان (اسب ، شتر، قوچ ، بز، ماهی و گاو مخصوصاً گاو نر اخته شده ) می شد .

   قربانی انسانها معمولاً در جهت آرام کردن  خشم خدایان  و یا بازآفرینی نیروی تحلیل رفته ی آنها به کار می رفت و اغلب از میان کودکان  یا دختران و پسران جوان انتخاب می شد .

   اغلب محققان معتقدند که قربانی حیوانات بعد ها جایگزین قربانی انسانی شده است .

   به نظرمی رسد ، برداشت این محققان مبنی بر تقدم قربانی انسانی بر قربانی حیوانی در میان      اقوام باستانی خالی از اشکال نیست ، زیرا نمونه های بیشماری از قربانی های انسانی در دوران متأخر تر ، حتی در زمان تجلی تمدن های درخشانی مانند تمدن های بین النهرین و آمریکای لاتین^۳ و در میان اقوامی مانند  یهود پس از گرویدن به دین موسوی وجود دارد که در فصول       بعد به آن خواهیم پرداخت . پس می توان طبق مدارک موجود اینگونه نتیجه گرفت که        قربانی های انسانی در کنار انواع دیگر قربانی تا مدت ها اجرا می شد و مصلحان اجتماعی و دینی  با تلاش زیاد و البته با سختی  توانستند این رسم دهشتناک را تعدیل کنند .

   برخی محققین براساس قوانین حاکم  بر جوامع توتمی  معتقدند ، در تفکر انسانهای  بدوی    حیوان توتم مانند انسان جزء اعضای قبیله محسوب می شد و صاحب ارزش یکسانی با            انسانها  بوده است . بر همین اساس بدویان بین  قربانی انسان یا حیوان توتم تفاوتی قائل نبودند . در نتیجه بر خلاف  نظرات مذکور ، قربانی های انسانی  و حیوانی در راستای  هم در جوامع       ابتدایی انجام  می شد . ( فراهانی ،۱۳۸۰  ، ۸۰ )

   گوشت حیوان یا انسان قربانی شده را  هم خدایان و هم  قربانی کنندگان مصرف می کردند ^۴             و تنها  قربانی نباتات خاص خدایان  بود .

در جوامع  باستانی ، دو نوع قربانی حیوانی  وجود داشته است :

    در نوع  اول حیوانات اهلی را برای  مصارف غذایی ، قربانی و مصرف می کردند . اما نوع دوم  شامل قربانی حیوان یا حیواناتی خاص می شد که به حیوان توتمی شهرت داشت و کشتن ،  خوردن  و حتی هتک حرمت به آنها  در طول سال ممنوع  و حرام بود . این حیوان توتم  و مقدس          در زمان معینی از سال طی مراسم و آیین خاصی با حضور همه ی افراد  قبیله قربانی و سپس       در قالب غذایی دسته جمعی خورده می شد .^۵

   حیوان  توتمی در ادوار بسیار دور در قبیله مقامی همسان مقام خدایان داشت و                       به نوعی مانند خدایان مورد پرستش قرار می گرفت ، اما به مرور زمان با رشد خرد در                 انسان ، مقام الهی این حیوانات مقدس کمرنگ تر  شد و به عبارتی به عنوان نماینده یا         تجسدی از خدا بر روی زمین صاحب  احترام فوق العاده ای شدند . علت قربانی کردن                این حیوان این بود که بدویان می پنداشتند ، این حیوان با  قربانی شدن ، دگردیسی                 پیدا می کند و  به عبارتی ، صورت خدایی خود را دوباره  باز می یابد و انسان  هم                        با خوردن گوشت آن حیوان ، که حال مقام شبه خدایی داشت ، می توانند با خدایان                    متحد شوند و یا به عبارت بهتر مصرف گوشت نماینده ی خدا باعث حلول روح الهی                         در مصرف کنندگان می شد .

   همانطور که ذکر شد ، حیوان توتم به مثابه ی یکی از اعضای قبیله  بود و به همین دلیل طبق قوانین حاکم بر این جوامع  قربانی این حیوان مقدس زمانی مباح شمرده  می شد که همه         افراد قبیله در مراسم شرکت کنند . به عبارت دیگر عواقب قتل این حیوان که تجسد و              نماینده ی خدا بر روی زمین بود ، زمانی از افراد قبیله رفع می شد که همه ی قبیله                مسئولیت این خونریزی را برعهده بگیرند . البته بدویان برای مصون بودن از عواقب این             کار راهکار دیگری هم داشتند ؛ از جمله ی آنها پوزش خواهی همراه با گریه و                           زاری از  پیشگاه حیوان مقتول بود . پس از این رفتار سمبلیک ، اعضای قبیله با خوردن             دسته جمعی گوشت ، خون و حتی پوست و استخوان های توتم قربانی هم  با خدای خود ،        هم با دیگر اعضای قبیله ، به اتحاد می رسند. ^۶  نتیجه ی این اتحاد مقدس با حیوان                  خدایگونه این بود که خصوصیات و قدرت خدایی از خلال این همغذایی و با وساطت                  نماینده ی خدا به آنها منتقل شده و به بیانی آنها مانند حیوان توتم شبیه خدایان می شدند .             ( فروید ،۱۳۸۵، ۲۲۰)

   مراسم جشن و سروری که پس از تناول این غذای دسته جمعی در میان                          بدویان گزارش  شده  است ، نیز به همین دلیل است . انسان  بدوی با  شرکت در این عمل         گروهی ، یعنی خوردن دسته جمعی گوشت قربانی ، ازسطح  محدود فردی خود عروج  و              گویی خود را همراه  خدای  متجسد ، یعنی حیوان توتم ، قربانی می کرد ؛ چرا که                انسان بدوی با شرکت در مراسم قربانی به نوعی فردیت خویش را با پیوستن  به جمع              قبیله اش ، که حیوان توتمِ  نماینده ی خدا  هم عضوی از آن است ، آگاهانه از بین                  می برد و در پی انتخاب مرگی ارادی به اتحادی مقدس با قبیله دست پیدا می کرد و با           مصرف گوشت نماینده ی خدا بر روی زمین ، که تمام خصوصیات خدا در او متجلی است ،        صفات الهی را کسب کند و خود نماینده ی خدا شود . این حالت کاملاً منطبق با مقوله ی             فنا یا  موت اختیاری در حیطه ی عرفان است . همانطور که اعضای قبیله با شرکت در             مراسم قربانی سعی می کنند صفات و تعینات خود را قربانی کنند تا  با خوردن گوشت            توتم و کسب خصوصیات نماینده ی خدا یا صاحب صفاتی خدایگونه شوند ، سالک نیز                در سیر من الخلق الی الحق  همه ی صفات خود را فانی می کند تا ابتدا در سیر من              الحق فی الحق  با محبوب به اتحاد رسد و در بازگشت ، یعنی سیر من الحق الی الخلق ،           آیینه ی تمام نمای صفات الهی بر روی زمین گردد .

   وجود شباهت های زیادی ما بین این رسم آیینی و قوانین آن ، از جمله اینکه                            نیل به اهداف این آیین در صورت شرکت همگانی همه افراد قبیله امکان پذیر است ، با                برخی از داستان های عرفانی مثل داستان سمبلیک منطق الطیر ، بیانگر وجود                       زیر ساختهای اساطیری برای مقولات عرفانی است . که در بخش های آینده به طور مفصل به آن پرداخته می شود .

   داستان منطق الطیر عطار هم به نوعی پی ریزی شده که گویی مرغان هم به مثابه ی    اعضای قبیله برای رسیدن به سیمرغ  یا  اتحاد  با خدا، ناگزیر از یک حرکت دسته     جمعی اند و تنها درکنار هم است که می توانند راه را بپیمایید . سپس همانطورکه      روند استحاله در بین اعضای قبایل بدوی صورت می گیرد و بدین ترتیب آنها ابتدا با هم                  و سپس باخدای قبیله می شوند ، مرغان عطار هم ابتدا  تعینات خود را ویران می کنند و با هم یکی می شوند و سپس نتیجه ی این اتحاد تجلی سیمرغ در خود آنها ست ؛مرغان منطق الطیر در قالب سی مرغِ متحد دچار دگردیسی شده و سیمرغ می شوند ، همانطورکه افراد قبیله هم طی این یگانگی با هم تجسد خدا یا به قولی نماینده ی خدا می شوند .

   تنها تفاوتی که به نظر می رسد بین  این دو وجود  دارد ، تفکیک  مسأله حلول و    اتحاد با خداست . انسان بدوی در مراسم قربانی تصور می کرد ، می تواند به واسطه ی    خوردن گوشت نماینده ی خدا ، امکان حلول خدا را در وجودش فراهم کند . اما در داستان   مرغان منطق الطیر ، مرغان می کوشند با قربانی صفات رذیله در درون خود ، امکان     تجلی صفات الهی ، نه حلول حضرت باری تعالی، را در درون خود فراهم کنند .

۴ – ۱ – ۵ –  اهداف قربانی

   همانطور که ذکر شد هدف اصلی اجرای آیین قربانی ، ایجاد یا تجدید روابطی مطلوب بین   انسان ها با خدایان به منظور دفع خشم و جلب حمایت آنهاست .

اما هدف از قربانی کردن در اعصار مختلف متناسب با  تحولات فکری مردم                               دچار تغییرات زیادی شده است :

 ۱ – در مرحله ی ابتدایی ، یعنی دوره ی تسلط اندیشه ی اساطیری که انسان در یگانگی کامل   با طبیعت یا خدایان بوده و روابطی پا یا پای با آنها داشته ، همانطور که گفته شد به              خاطر عدم رشد خودآگاهی تصور می کرده که هم شأن خدایان یا به عبارت بهتر مظاهر                طبیعت است و بر همین اساس می پنداشته که همانطور که گاه خود به کمک مظاهر هستی              نیازمند است ، خدایان نیز در مواقعی به کمک انسان نیازمند هستند . از جمله هنگامی که خدایان به آفرینشی نو دست می زنند مثل تولد یک نوزاد ، قدرت آنها تحلیل می رود . انسان در                این شرایط برای جبران قدرت تحلیل رفته ی خدایان و توانا ساختن دوباره ی آنها                  قادر است با اقداماتی از جمله قربانی کردن به آنها کمک کند او تصور می کرد  قربانی یا خون قربانی شده این نیروی تحلیل رفته را تجدید خواهد کرد .

۲ – در مرحله بعدی که با رشد تقریبی خودآگاهی و در پی آن آگاهی انسان از جداییش از   خدایان همراه بود ، همانطور که ذکر شد انسان به قدرت فوق انسانی خدایان واقف گردید . در این مرحله از حیات بشری ، بشر مطلع  از ضعف و ناتوانی ، به منظور بقا ، خود  را                        نیازمند کمک و حمایت خدایان و مصونیت از خشم و یا  به عبارتی بهتر داشتن روابطی             حسنه با خدایان می دید ، او این بار سعی کرد که به صورتی عقلانی رابطه ی از دست رفته ی گذشته اش را  با طبیعت که حال مقام خدایی یافته بودند ، در قالب آیین هایی مانند تقدیم        قربانی احیا کند . در نتیجه هدف  قربانی در این مرحله دور کردن خشم و شر خدایان ،            جلب حمایت آنها و یا به عبارت کلی تر  برکت جویی از آنها   بود . این دوره مقارن                تولد ادیان در میان بشر قلمداد می شود . ادیان که هدفشان تسهیل روابط انسانها با خداوند           بود با ظهور کاهنان و قدرت یافتن افراطی آنها ، بعد از مدتی به انحراف کشیده شد . آنها با             سوء استفاده از قدرتشان نه تنها باعث تسهیل این روابط نشدند ، بلکه با ضروری معرفی             کردن نقش خود به عنوان واسطه ای برای این رابطه به استثمار مردم پرداختند . لزوم این        واسطه های فاسد دوری بیش از پیش آدمی از خدایش را موجب شد .

۳-      به مرور زمان این جدایی منجر به ظهور حس تنهایی ، جدایی  و اضطراب در انسان شد .

این دوره را محققین ، دوره ی ظهوراندیشه های عرفانی در دل اندیشه ی دینی می دانند .              عرفان به نوعی یک مکانیزم دفاعی روان انسان تنها و رنجوراست که در ورطه ای               وحشتناک  به دور از خدای خود گرفتار است . ( شولم ، ۱۳۸۵، ۵۳ )

انسان در این مرحله ازحیات بشری خود به این بینش رسیده که با قربانی ظاهری                 برای خدایان یا واسطه قرار دادن کاهنان  به هدف اصلی این عمل یعنی تقرب^۷ نمی توان          رسید ؛ بلکه تنها به واسطه ی قربانی درونی یا  قربانی نفس می توان  به این مقام رسید . در واقع انسان به این  بینش رسید که آنچه او را ازخدایش دورکرده ، عاملی خارجی نیست ، بلکه خود      او یا تمایلات نفسانیش است . پس برای رسیدن به آرامش و وحدت پیشین که به نوعی عصر   طلایی زندگی گذشته ی او یا بهشت گمشده  بوده ،چاره ای جزء گذر از خود و قربانی کردن تمایلات نفسانی اش نداشت . انسان به این درک رسید که جلوه ی خداوند در درون او مکنون است و او قادر است با قربانی صفات مخرب انسانی فرصت شکوفا شدن و تجلی صفات الهیدر خودرا فراهم نماید .

   ” باطنی گشتن مراسم عبادی و قربانی ، مفهوم عبادت و آیین نیایش را تغییر داد ،                  تا  آنجا که قربانی ظاهری تبدیل به قربانی باطنی شد و اعضای بدن انسان جایگزین اشیایی             شدند که در مراسم واقعی به کارمی رفت . قربانی باطنی دیگر توسط اشیاء خارجی و               ساختمان  تمثیلی محراب آتش صورت نمی پذیرفت ، بلکه انسان ، خود مبدل به نوعی معبد          می شد و عابد و معبود و آتش عبادت ، همان جسم و روح و نفس او بودند . ” ( شایگان ، ۱۳۸۶،        ج اول ، ۹۳ ) این تفکر را می توان سرچشمه و بن مایه ی اصلی ادبیات  عرفانی نیز قلمداد کرد .

۴ – ۱ – ۶ –   شکل های تعدیل یافته ی  قربانی

   با رشد اخلاقیات درمیان جوامع بشری ، قربانی کردن انسان ها  مورد انتقاد جدی قرارگرفت ؛        اما بشر به راحتی نمی توانست مهم ترین و مؤثرترین  آیین مذهبی خود را کنار بگذارد ؛            در نتیجه  به جای قربانی کردن انسانها ، بر پیشگاه خدایان می توان پاره ای از گوشت یا  قطره ای ازخون را  تقدیم کرد و خدایان  را مانند گذشته خشنود کرد .

   در ابتدا ، بشر به تقدیم قسمتی از مؤثرترین و مقدس ترین عضو بدن از دیدگاه خود ( یعنی  اندام شرم) ، به جای قربانی انسانی اقدام ورزید . این عضو به خاطر نقش کلیدیش در تولید مثل ، نزد اقوام بدوی مقدس محسوب می شد ( حتی در برخی تمدن ها نشانه هایی از شرم پرستی ، که  پیکره ی  مار تمثیلی ازآن است ، دیده شده است ) این عمل منجر به گسترش رسمی به نام   ختنه شد .

   مصریان مبدع این رسم بودند و در حدود چهار هزار پیش آن را اجرا می کردند . این رسم       بعدها توسط حضرت ابراهیم ( ع ) از مصر به کنعان آورده شد ، او این رسم را در میان قومش       متداول و با تلاش زیاد آن را جایگزین قربانی فرزند نخست زاد ، از آیین های بسیار قدیمی مردم این منطقه کرد . نتیجه ی تلاش ابراهیم ( ع ) بسیار مؤفقیت آمیز بود ؛ چرا که رسم ختنه بعدها  از علایم مشخصه ی قوم یهود و به منزله ی پیمانی مقدس با یِهُوه درآمد که موجبات  مباهات  آنها بود و اصطلاح ختنه  نشده در میان یهودیان  نوعی توهین و مترادف کافر  قلمداد می شد . ( مصطفوی ، همان منبع ، ۲۲۴ )

   رسم ختنه در مسیحیت توسط پولس رسول متروک شد . اگر چه طبق شهادت انجیل ،               مسیح  ( ع ) مختون بود ؛ ( کتاب مقدس، انجیل لوقا ، باب۲ ، فقره ی ۲۱ ) اما پولس این          رسم را که به نظرش قشری می آمد ، فاقد ارزش نزد خداوند معرفی کرد ( کتاب مقدس ،             رساله ی پولس به غلاطیان ، باب ۵،  فقره ی۲ ) این برداشت او کم کم موجبات محو                 شدن این رسم را فراهم کرد .

   ختنه ی پسران و حتی دختران  نزد اعراب پیش از اسلام رایج بود ، ظاهراً این                           رسم توسط حضرت اسماعیل (ع) ، نیای اعلای اعراب ، در میان آنها به عنوان شکلی از قربانی متداول شد . اسلام نیز به خاطر منافع زیاد از جمله منافع بهداشتی ، آن را تأئیدو تنها آنرا          در مورد دختران به سبب زیان های جسمی و روحی ، منع کرد .

    زرتشتیان هم به دلایلی خاص که در فصول مربوط به آنها مفصلاً  پرداخته خواهد شد ، با اصل قربانی در همه ی شکل هایش مخالف  بودند .

   علاوه برختنه ، قربانی به شکل های تعدیل یافته ی دیگری هم متداول بود ؛ از جمله                 مهم ترین آنها بریدن گوش ، بینی  و انگشتان دست ، کندن  دندان ، سوراخ کردن گوش و           بینی ، تراشیدن  موی سر ، رگ زدن ، زدن دشنه بر پیکر و جاری کردن خون در معابد ،             اخته کردن ، خود کشی به صورت خود سوزی و غرق کردن در رودهای مقدس و …                     ( مصطفوی ، همان منبع ، ۶ ) باقی مانده ی چنین اعمالی در برخی آیین ها هنوز دیده می شود ،           از جمله تراشیدن موی سر در موسمی خاص، ایام حج تمتع، نزد مسلمانان و یا زدن قفل بر پوست بدن و گاه مدفون کردن خود با خاک در مراسم عزاداری برخی بزرگان دینی .

   به  نظر محققین ، به مرور زمان قربانی دارای معنایی ثانوی شد که آن عبارت                        بود از کسب وارستگی و اخلاص . ( فروید ، ۱۳۸۵ ،۲۲۰) به نظرمی رسد ، وارستگی به زبان       عرفانی اشاره به سیر و سلوک عرفانی و رسیدن به معشوق حقیقی از طریق فنا شدن در صفات اوست . پس می توان نتیجه گرفت هر آنچه که فرد آگاهانه برای رسیدن به معشوقش از خود          دور یا در خود نابود کند ، در نظام عرفانی قربانی محسوب می شود . طبق این تعریف جدید ، ریاضت های صوفیانه و تقریباً  تمام اعمال عبادی در ادیان به این اعتبار نوعی قربانی محسوب       می شوند ؛ چرا که هدف عابد یا سالک از انجام آنها فایق شدن بر نفس و شهوات و محو طبایع بشری است تا به حریم امن محبوب خویش فرود آید .

 ۴ – ۱ – ۷ – سابقه ی قربانی

    در روایات دینی ، مخصوصاً روایات اسلامی ، نخستین قربانی^۸را قربانی هابیل و قابیل    ( قائین در تورات ) فرزندان حضرت آدم (ع) شمرده اند . در این روایات آمده که   آدم (ع) تصمیم گرفت خواهر قابیل را که با او از یک مادر آفریده  شده بود ، به همسری   هابیل در آورد ، اما قابیل نپذیرفت و پدر به آنها دستور داد که هر دو در پیشگاه                             خدا قربانی تقدیم کنند ، قربانی هر کس که ازجانب خدا  پذیرفته شد ، مجاز به همسری آن                دختر است . هابیل که شبان بود ، بهترین گوسفند خود را  به عنوان قربانی تقدیم کرد ،  اما قابیل برزگر دسته ای گندم نامرغوب را به عنوان قربانی برگزید . قربانی قابیل با                فرستادن آتشی از جانب خداوند پذیرفته شد . این  پذیرش سبب رشک قابیل به برادرش                شد و عاقبت او را به قتل رساند . ( لسان ، ۱۳۵۶، ۱۳)

   اما طبق مدارک مکشوفه ، آیین قربانی از ابتدایی ترین دوره ی زندگی انسان در میان جوامع              بشری متداول بوده و  هنوز هم در میان اقوام کهن منقرض نشده ، مثلاً در میان برخی قبایل قدیمی کوبایی و پیروان برخی از ادیان مانند اسلام مرسوم است که مفصلاً در فصول بعد بررسی خواهد شد . هنوز هم براساس گزارش های  موثق علی رغم ممنوعیت های بین المللی ، در تشکیلات محرمانه و زیرزمینی ، برخی مذاهب سنتی کهن ، مانند مذاهب سنتی در آمریکای جنوبی ، قربانی انسانی نیز صورت می گیرد .

 گفتار دوّم

 خاستگاه اسطوره ی قربانی

   ۴ – ۲ – ۱ – مقدمه

   خاستگاه فلسفی آیین قربانی را در اساطیر پیرامون آفرینش می توان یافت .

   در اساطیرکهن جهان ، آفرینش جهان یا به کمک پیوند مقدس خدایان به وجود آمده و یا مرگ دردناک اما اختیاری یک موجود الهی منشأ آن بوده است . ( الیاده ، ۱۳۸۰،  ۱۷۸)

   از دیدگاه بشر بدوی همه پدیده ها و مظاهر هستی قابل تشبیه و انطباق با اعضای پیکر     موجودی مانند انسان است . مثلاً گیاهان شبیه موها یا رودخانه ها مانند شریانهای خون و … است  .

   همین شباهت ها در کنار تفکر همزاد پنداری که انسان بین و خدایان می دید ، باعث شد که  این دیدگاه در ذهن بدوی شکل گیرد که این جهان هم از اعضای بدن یک موجود غول پیکر ابتدایی به وجود آمده است . ^۱ در اساطیر آفرینش بسیاری از اقوام ، سخن از یک موجود یا خدای                 عظیم الجثه است که بنا به دلایلی قطعه قطعه شده و جهان از اعضای مختلف     بدن او پدید آمده است .

۴-  ۲ – ۲ –  قربانی ”  تیامت ” در اساطیر آسیای غربی

    طبق مستندات الواح هفت گانه ای که از کتاب خانه ی آشوربانی پال به دست آمده ، از دیدگاه مردم این ناحیه آفرینش از عنصر ازلی آب پدید آمده . آمیزش [ غول ] آب شیرین ،” اَپسو” و شوراب ، ” تیامت ” ،  پس از چند واسطه منجر به آفرینش ایزدان شده است .^۲ ( مک کال ، ۱۳۷۳ ، ۷۹ )

   از جمله ی مهم ترین ایزدان ” اَنو ” ، ایزد  آسمان ها ، ”  اِئا  “، ایزد زمین                                   و آب های شیرین  بود . طبق اساطیر آسیای غربی ایزدان به تحریک تیامت ، بر ضد اپسو شورش و                  لشکری به فرماندهی غولی به نام ” کینگو ” تجهیز کردند . در مقابل ” بعل مردوک ”                   [  فرزند ائا ] با سلاح  طوفان به جنگ تیامت رفت . وی در حین جنگ ، تورش را به سمت              تیامت انداخت و هنگامی که تیامت دهان باز کرد تا آن تور را ببلعد ، طوفان یا باد شرور ،            اِما ، را به درون دهان تیامت انداخت ، و این امر منجر به باز ماندن دهان او شد ، سپس مردوک با               تیری شکم تیامت را شکافت و قلبش را درید و او را دو نیمه کرد ، از نیمی ، آسمان و از نیمی دیگرش زمین به وجود آمد ، همچنین ^۳از آب دهان او ابرها ، باد و باران  و از زهر او ماه                   و از چشمان او دجله و فرات پدید آمدند و جهان اینگونه سامان یافت . بنا بر حماسه ی آفرینش ،        مردوک پیکر نخستین انسان را با استفاده از خون کینگو قالب گرفت.^۴. ( ژیران ، ۱۳۸۲ ،                  ۶۹-  ۵۸ )

۴ – ۲ – ۳ –  قربانی ” پان گو ” در اساطیر چین

    در اساطیر چین ، معادل این غول قربانی شده ، موجودی الهی به نام ” پان گو  ”                   است که بین  آسمان و زمین جای دارد و آسمان همواره بردوش اوست . او از به دوش                کشیدن آسمان خسته می شود ، به پائین می نگرد و می بیند که زمین از آسمان کاملاً                دور شده . در پس این اتفاق او  می خوابد و در خواب می میرد و عالم هستی از جسد                    او به  وجود می آید ؛ از سرش کوهها ، از موهایش  گیاهان و ستارگان ،                                   از چشمانش خورشید و ماه ، از پوستش خاک و زمین ، ازخون رگهایش                                 دریاها و رودها ، از عرقش  باران و شبنم و از دندان و استخوان هایش سنگ های معدنی                     و جواهرات  پدید  می آید . ( کریستی ، ۱۳۷۳ ، ۶۷ )

۴ – ۲ – ۴ –  قربانی ” ایزانامی ”  در اساطیر ژاپن

   یکی از بهترین نمونه های آفرینش از طریق قربانی ، در اساطیر ژاپن دیده می شود .

   طبق اساطیر ژاپن ، در آغاز ، آسمان و زمین  یعنی دو ایزد ” ایزاناجی ” و ”  ایزانامی ”                    از هم جدا نبودند  و همراه  هم ، گونه ای بی نظمی ( آشوب آغازین ) را می ساختند . آسمان                 و زمین در این اساطیر ، عاقبت از هم جداشدند و سپس با هم ازدواج کردند که حاصل                 آن ، زایش ایزدان بود . آخرین ایزدی که ایزانامی به دنیا آورد ، ایزد آتش بود که قبل از تولد ، زهدان مادر را سوزاند و باعث مرگ او شد . ایزانامی بعد ازمرگ ، به جهان زیرزمین رفت و  در         پی او ایزاناجی ، همسرش ، برای بازگرداندن او به سرزمین مردگان رهسپار شد . ایزانامی                  از شوهرش خواست پشت کاخ زیرزمینی منتظر بماند و قبل از اطلاع او وارد کاخ نشود ، اما  ایزاناجی بی صبر شده ، وارد کاخ  شد و مشاهده کرد که ایزانامی در حال  تجزیه شدن [ شکلی نمادین از قربانی ] است . ایزاناجی پس از مشاهده ی این صحنه گریخت و برای همیشه به آسمان رفت و ایزانامی هم ایزدبانوی مردگان شد و ایزدان باروری گیاهی و ایزدان زمینی در پی تجزیه ی جسم او از تن او متولد شدند . ^۵ ( الیاده ، ۱۳۸۲ ، ۱۷۷ )

۴ – ۲ – ۵ – قربانی ” پوروشا ” در اساطیر هند

   در اساطیر هندی نیز آفرینش حاصل قربانی موجودی الهی است . اساطیر مختلف و متنوع هندی را پیرامون این موضوع می توان به دو دسته ی کلی تقسیم کرد .

   اساطیر ودایی که مربوط به اوایل  جدایی اقوام آریایی هندی از ایرانیان می شود و دیگر          اساطیر برهمایی که حاصل اختلاط اساطیر ودایی با داستانهای بومی است . به هر نحو در اساطیر ودایی آفرینش حاصل قربانی موجودی به نام پوروشا ست و در اساطیر برهمایی با قربانی          موجودی به نام پرجاپتی روبرو هستیم که بعدها تبدیل به شخصیت برهما می شود .                                ( ایونس ، ۱۳۷۳، ۵۱ )

   ” پوروشا “  ^۶ موجودی الهی است که به اختیار خود توسط دئوه ها ، خدایان نیک در هند ،       قربانی می شود ؛ از یک چهارم بدن او درجات آفرینش به وجود آید ؛ از دهان او برهمنان ،            از بازوی او سلحشوران ، از عقل او ماه ، از چشمان او خورشید ، از  نفسش بادها                             و … متولد می شوند . سه چهارم دیگر وجود او در آسمانها جاویدان می شود .

   همانطور که ذکر شد ، به وسیله ی این قربانی ، هستی و جهان واقعیت به وجود می آید و              به بیانی دیگر با از هم پاشیدن اجزای پوروشا و تشکیل جهان هستی واحد به تکثرات                 تبدیل می شود ؛ آیین قربانی چنانچه واژه ی لاتینی آن نشان می دهد فعلی به شدت مقدس     است . در واقع آفرینش ، فداکاری و از خود گذشتگی موجودی الهی در جهت تکوین عالم هستی           است . در این راستا بشر ابتدایی نیز می پنداشت ، وظیفه اش در قبال این فداکاری ، به  هم پیوستن اعضای پراکنده ی  موجود نخستین و بازگرداندن کثرت به وحدت با اجرای                آیین قربانی است . هندیان در مراسمی با عنوان آیین برهمنه با نمایشی سمبلیک روحشان را با آتش پاک قربانی متحد کرده و از این طریق به عمق و کنه حقیقت پراجا پاتی ، معادل              دیگر پوروشا ، دست می یابد . ( رضایی ، ۱۳۸۳ ، ۶۸ )

۴ – ۲ – ۶ – قربانی ”  اورانوس ” در اساطیر یونان

130,000 ریال – خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد

 

تمام مقالات و پایان نامه و پروژه ها به صورت فایل دنلودی می باشند و شما به محض پرداخت آنلاین مبلغ همان لحظه قادر به دریافت فایل خواهید بود. این عملیات کاملاً خودکار بوده و توسط سیستم انجام می پذیرد.

 جهت پرداخت مبلغ شما به درگاه پرداخت یکی از بانک ها منتقل خواهید شد، برای پرداخت آنلاین از درگاه بانک این بانک ها، حتماً نیاز نیست که شما شماره کارت همان بانک را داشته باشید و بلکه شما میتوانید از طریق همه کارت های عضو شبکه بانکی، مبلغ  را پرداخت نمایید.