پایان نامه بررسی وتحلیل آیین اسکندری عبدی بیگ شیرازی ومقایسه آن با اسکندرنامه نظامی گنجوی مربوطه  به صورت فایل ورد و قابل ویرایش می باشد و داری ۲۰۸  صفحه است . بلافاصله بعد از پرداخت و خرید لینک دانلود پایان نامه بررسی وتحلیل آیین اسکندری عبدی بیگ شیرازی ومقایسه آن با اسکندرنامه نظامی گنجوی نمایش داده می شود، علاوه بر آن لینک مقاله مربوطه به ایمیل شما نیز ارسال می گردد

 فهرست مطالب

عنوان.. …………………………………………………………………………………………………….. صفحه

مقدّمه………………………………………………………………………………………… ۱

فصل یکم

کلیات تحقیق

۱-  بیان مسأله …………………………………………………………………………………………………………………۴

۱-۱- شرح ابعاد مسأله…………………………………………………………………………………… ۴

۱-۲- پرسش اصلی………………………………………………………………………………………. ۴

۱-۳- پرسش های فرعی………………………………………………………………………………… ۴

۲– پیشینه ی تحقیق………………………………………………………………………………………….. ۴

 ۳ – اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………………… .۵

  ۳-۱- هدف کلی………………………………………………………………………………………….. ۵

     ۳-۲- اهداف جزئی………………………………………………………………………………………. ۵

     ۳-۳- اهداف عملی……………………………………………………………………………………….. ۵

 ۴– فرضیه ها………………………………………………………………………………………………….. ۶

  ۵– اهمیت و ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………… ۶

  ۶– روش کار………………………………………………………………………………………………….. ۶

     ۶-۱- نوع و روش تحقیق………………………………………………………………………………. ۶

     ۶-۲- شیوه های جمع آوری اطلاعات……………………………………………………………….. ۶

     ۶-۳- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات……………………………………………………………… . ۶

فصل دوّم

بخش اول : نگرشی به آثار و احوال نظامی گنجوی

۲-۱-۱- نگرشی به آثار و احوال نظامی گنجوی…………………………………………………… ۸

۲-۱-۲- محل و زمان تولّد……………………………………………………………………………… ۸

۲-۱-۳- تحصیلات…………………………………………………………………………………….. ۱۰

۲-۱-۴- استادان و مربّیان……………………………………… ………………………………………۱۱

۲-۱-۵- همسر و فرزندان………………………………………………………………………. …….۱۱

۲-۱-۶- افکار و اندیشه ها……………………………………………………………………………. ۱۳

۲-۱-۷- زمان و مکان فوت………………………………………………………………….. ……….۱۴

۲-۱-۸- پیروان و مقلّدان……………………………………………………………… ………………۱۴

۲-۱-۹- آثار نظامی گنجوی……………………………….. ………………………………………….۱۵

بخش دوم :  نگرشی بر آثار و احوال عبدی بیگ شیرازی

         ۲-۲-۱- نگرشی به آثار و زندگی خواجه زین العابدین علی (نویدی) عبدی بیگ

شیرازی …………………………………………………………………………………………………… ۱۸

فصل سوم

نگرشی کوتاه  بر سیمای تاریخی و داستانی اسکندر مقدونی

۳-۱- نگرشی کوتاه برسیمای تاریخی و داستانی اسکندردرشعر و ادب فارسی             ۲۶

۳-۱-۱- سیمای تاریخی اسکندر………………….. …………………………………………………….. ۲۶

۳-۱-۲- بازتاب سیمای اسکندر در ادبیّات فارسی ……………………………………………………۲۸

فصل چهارم

بررسی و مقایسه ی آیین اسکندری عبدی بیگ (نویدی  ) شیرازی و اسکندرنامه ی نظامی گنجوی

۴ -۱- علل و انگیزه‌های عبدی بیگ شیرازی برای سرودن آیین اسکندری……………. ……۴۳

۴-۲- علل و انگیزه‌ی نظامی گنجوی برای سرودن  اسکندرنامه………………………………. ۴۹

۴-۳- پیروی عبدی بیگ شیرازی از نظامی در تقسیم کتاب خود…………………………….. ۵۵

۴-۴- شباهت در نیایش پروردگار و مدح پیامبر و معراج آن حضرت……………… ……….۵۷

۴-۵- گفتن داستان اسکندر در هر دو اثر  به طریق ایجاز………………………………………. ۶۲

۴-۶- ذکر مستندات  و مدارک داستان در هر دو اثر…………………………………………….. ۶۵

۴-۷- ذکر و مقایسه ی نسب اسکندر در دو اثر………………………………………………….. ۶۷

۴-۸- دانش آموختن اسکندر از نیوماحس حکیم پدر ارسطو…………………………………… ۷۰

۴-۹- مرگ فیلقوس و بر تخت نشستن اسکندر…………………………………………………. ۷۱

۴-۱۰-گزارش آیین اسکندری و اسکندرنامه ی  نظامی در اصلاحات پس از جلوس اسکندر ….۷۲

۴-۱۱-گزارش حمله ی اسکندر به زنگبار………………………………………………………….. ۷۴

۴-۱۲- ساختن شهر اسکندریّه……………………………………………………………… …………۷۵

۴-۱۳- حمله‌ ی اسکندر مقدونی به ایران………………………………………………………….. ۷۷

۴-۱۴- کینه توزی اسکندر نسبت به زرتشتیان……………………………………….. ……………۸۰

۴-۱۵- به زن گرفتن اسکندر روشنک دختر دارا را………………………………………………. ۸۳

۴-۱۶- به پادشاهی نشستن اسکندر در استخر فارس……………………………………………. ۸۳

۴-۱۷- بازگشت ارسطو به یونان و غارت میراث معنوی ایرانیان…………………………….. .۸۴

۴-۱۸- رفتن اسکندر به جانب مغرب و زیارت کعبه……………………………………………. ۸۵

۴-۱۹- فتح ارمنستان و سرزمین های شمالی…………………………………………… …………۸۶

۴-۲۰- داستان نوشابه پادشاه بردع  و اسکندر……………………………………………….. ……۸۸

۴-۲۱- سیمای انسانی و عدالت جوی  اسکندر در اسکندرنامه ی نظامی…………………… ۹۰

۴-۲۲- سیمای انسانی و عدالت جوی  اسکندر در آیین اسکندری عبدی بیگ……………. ۹۱

۴-۲۳- سیمای پیامبر گونه ِی اسکندر در آیین اسکندری…………………………………… …..۹۱

۴-۲۴- رفتن اسکندر به کوه البرز…………………………………………………………………… .۹۲

۴-۲۵- یورش اسکندر به هندوستان…………………………………………………… …………….۹۳

۴-۲۶- گزارش نظامی گنجوی  در اسکندرنامه  از جنگ اسکندر با چین…………………… ۹۷

۴-۲۷- گزارش عبدی بیگ شیرازی از جنگ اسکندر و خان خانان………………………… ۱۰۲

۴-۲۸- تعداد و صفت لشکر چین در برابر اسکندر به گزارش عبدی بیگ شیراز…….. …۱۰۵

۴-۲۹- پیش‌درآمدهای توجیهی عبدی بیگ بر هر داستان…………………………………….. ۱۰۷

۴-۳۰-تفاوت تعداد و محلّ ساقی نامه‌ها در اسکندرنامه ی نظامی و آیین اسکندری…… ۱۰۹

۴-۳۱-کیفیّت میهمانی کردن خاقان ، اسکندر مقدونی را در اسکندرنامه ی نظامی………. ۱۱۲

۴-۳۲-کیفیت مهمانی کردن خاقان اسکندر مقدونی را در آیین اسکندری…………………. ۱۱۳

۴-۳۳- مناظره میان نقّاشان چین و روم  در اسکندرنامه ی نظامی…………………. ………..۱۱۵

۴-۳۴- مناظره میان نقّاشان چین و روم  در آیین اسکندری………………………………….. ۱۱۶

۴-۳۵-پیکار اسکندر با روس ها در اسکندرنامه ی نظامی…………………………………….. ۱۱۹

۴-۳۶-پیکار اسکندر با روس ها در آیین اسکندری عبدی بیگ شیرازی………………… …۱۲۵

۴-۳۷- افسانه‌ی رفتن اسکندر به ظلمات…………………………………………………………. ۱۲۶

۴-۳۸- داستان رفتن اسکندر به ظلمات به نقل از عبدی بیگ  شیرازی……………………. ۱۳۱

۴-۳۹- داستان قوم یأجوج و مأجوج  و ساختن سد از نظر عبدی بیگ شیرازی……….. ۱۳۲

۴-۴۰- داستان قوم یأجوج و مأجوج  و ساختن سد از نظر نظامی…………………………. ۱۳۳

۴-۴۱- رسیدن اسکندر به پیامبری در خردنامه ی نظامی …………………………………….. ۱۳۵

۴-۴۲- رسیدن اسکندر به پیامبری در آیین اسکندری عبدی بیگ شیرازی…………….. ….۱۳۷

۴-۴۳- رسیدن اسکندر بـه منتهی الـیه سـرزمین‌های شمالی و دریـافـتن حقیقت رمز و  جهانگردی پیامبری خود از سوی پروردگار به روایت نظامی…………………………………………………………………………… ۱۳۸

۴-۴۴- چگونگی مرگ اسکندر در خردنامه‌ی نظامی…………………………………………… ۱۴۲

۴-۴۵- چگونگی مرگ اسکندر در آیین اسکندری عبدی بیگ……………………………… .۱۴۴

۴-۴۶- کناره گیری اسکندروس از سلطنت به گزارش نظامی………………………………… ۱۴۶

۴-۴۷- کناره گیری اسکندروس از سلطنت به گزارش عبدی بیگ…………………………. .۱۴۶

۴-۴۸- آثار و بناهایی که اسکندر ساخت و بر پا کرد……………………………………… ….۱۴۶

۴-۴۹- ساختن شهر بلغار……………………………………………………………………………. ۱۴۷

۴-۵۰- انتقام اسکندر از یـونانیان…………………………………………………………………… ۱۵۲

۴-۵۱- چهره‌ی ایرانی اسکندر در  اسکندرنامه ها………………………………………………. ۱۵۳

فصل پنجم

مختصات سبکی آیین اسکندری عبدی بیگ شیرازی و اسکندرنامه ی نظامی گنجوی

 بخش اول  :  سطح زبانی

بررسی شعر در سطح آوایی

۱– فرآیند های واجی…………………………………………………………………………………….. ۱۶۱

۲– بررسی مو سیقیایی……………………………………………………………………………………. ۱۶۲

۲-۱- موسیقی بیرونی یا وزن……………………………………………………………………….. ۱۶۲

۲-۲- موسیقی کناری یا قافیه……………………………………………………………………….. ۱۶۳

۲-۳- موسیقی درونی…………………………………………………………………………………. ۱۶۴

بررسی شعر در سطح  لغوی

۱– کاربرد فعل های پیشوندی………………………………………………………………………….. ۱۶۵

۲– کاربرد فعل های مرکب…………………………………………………………………………….. .۱۶۵

۳– استعمال فراوان لغات عربی………………………………………………………………………… ۱۶۵

۴– شبه جمله………………………………………………………………………………………………. .۱۶۶

بخش دوم : سطح ادبی

۱– مشهور ترین آرایه های لفظی بدیعی……………………………………………………………… ۱۶۶

۲– مشهورترین صنایع بدیعی معنوی………………………………………………………………….. ۱۷۱

۳– بررسی مختصات مربوط به علم معانی…………………………………………………………… ۱۷۶

۳-۱- عیوب فصاحت……………………………………………………………………………. …..۱۷۶

۳-۲- ایجاز…………………………………………………………………………………………….. .۱۷۸

۴- پاره ای از مختصات مربوط به علم بیان………………………………………………………….. ۱۷۹

۴-۱- تشبیه و انواع آن………………………………………………………………………… ……..۱۷۹

۴-۲- استعاره و انواع آن…………………………………………………………………………… ..۱۸۲

     ۴-۳- تشخیص…………………………………………………………………………………. ……..۱۸۳

     ۴-۴- کنایه………………………………………………………………………………………………. ۱۸۳

     ۴-۵- مجاز……………………………………………………………………………………………… ۱۸۴

     ۴-۶- اغراق………………………………………………………………………………………… …..۱۸۵

بخش سوم : سطح فکری………………………………………………………………………………. ۱۸۵

فصل ششم

نتیجه گیری

نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………. ۱۸۸

فهرست منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………….. ۱۹۲

و می‌نویسد : « دهقان فصیح پارسی زاد به توضیحی کنایی آراسته ‌است و شاعر با کنایه اشاره می‌کند که این بخش مربوط به خود اوست . از نظر تاریخ ، تحقیق در زندگی و آثار نظامی از اهمیّت برخوردار است و آن اینکه شاعر شغل و موقعیّت اجتماعی خود را که « دهقان » بوده‌است و همچنین نژاد او که خود را « پارسی زاده » می نامد ، به تصریح بیان داشته و هیچ گونه تردیدی در صحّت بیت و مطلب نیست و با تحقیق درباره ی دهقانان قرن ششم در آذربایجان و بررسی « پارسی » که آیا نظر او «ایرانی» است یا زبان « پارسی » و یا هر دو ، گوشه هایی از حیات و موقعیّت اجتماعی شاعر آشکار می‌گردد . » ( ثروتیان ، ۱۳۷۵: ۴۲۴ )

ثروتیان  معتقد است : در برخی از نسخه‌های اسکندرنامه ، این دو بیت نیز آمده‌است :

                  چـو دُر گرچه در بحر گنجه گمم      ولـــی از قـهستان شهـر قمم

                  به تفرش دهـی هست «تـا» نام او      نــظامی از آنــجا شده نام‌جو

ثروتیان با اشاره به نقلی از لطفعلی آذر بیگدلی در مقدمه ی یوسف و زلیخای خود گفته‌ است :

                   دگـــر  سرو دیار قـــم نظامـی       کـه از او مـلک  سخـن دارد تمامی

                  زخاک تفرش است آن گوهر پاک      ولی در گنجه مدفون است در خاک

وحید دستگردی معتقد است که این دو بیت شاید الحاقی باشند ولی عراقی بودن نظامی و اینکه پدر و نیاکانش اهل عراق عجم بوده اند را مسلّم می‌داند . وحید دستگردی می‌نویسد :

« برای اثبات این مطلب که آیا زاد و بوم نظامی همان شهر گنجه است یا آنکه در عراق عجم متولّد و در زمان کودکی با پدر به گنجه رفته ، دلیلی در اشعارش نیست ، ولی تقریبا تمام تذکره نویسان می نگارند که در گنجه متولّد شده‌ است ، امّا عراقی الاصل بودن وی مسلّم است . بدین دلیل که در همه جا عراق را ستایش و همواره به دیدار عراق و مسافرت بدین صوب اظهار شوق کرده ‌است و از آن جمله است » ( نظامی ، ۱۳۸۸ : ۵ )

              گنجه گِـره کــرده گریبــان  مـن          بی گِرِهـی گنج  عــراق آنِ مــن

              بانگ برآورده جهان کـه ای غـلام         گنجه کـدام است ، نظامی کـدام؟

( مخزن الاسرار : ۱۷۹ )

              عراقی وار بانگ از چرخ بگذاشـت         به آهنگ عراق این بانگ برداشت

  ( خسرو و شیرین : ۳۶۱ )

              عــراق دل افـــروز باد ارجمــند          کـه آوازه ی فضل از او شـد  بلند

( شرفنامه : ۵۳ )

زنجانی معتقد است : «این دوبیت کمال ارتباط معنوی و لفظی را با هم دارند و صاحب ذوق سلیم می داند که جای دو بیت تفرش و قم در میان این دو بیت نیست ، پس با آنکه عراقی بودن نظامی مسلّم است و پدر و نیاکانش اهل عراق عجم بوده اند دلیل مسلّمی بر قمی و تقرشی بودن وی در دست نیست و این دو بیت به دلیل عدم تناسب مکان و نبودن در نسخ کهن سال شاید الحاقی باشد »                                                                                           ( زنجانی ، ۱۳۸۴ : ۳۲۹ )

فرانکویس ، دابلویس ، محقّق نظامی‌شناس نیز در کتاب خود به نام «بررسی ادبیّات پارسی» این دو بیت را الحاقی تشخیص داده‌ است و معتقد است « نظامی اهل گنجه بوده که در آن زمان به گفته ی او هنوز دارای مردمان ایرانی بود و تمام عمر خود را در قفقاز جنوبی گذرانده‌ است . »

                                                                                           ( بلویس ،۱۳۷۲: ۲۸ )

 درروزگار نظامی ، آذربایجان و حوالی آن مرکز حکومت سلاجقه های مختلف بود ، به خصوص اتابکان آذربایجان و موصل ، همچنین شروانشاهان درآن اوان شهرت داشتند و به دولت سلجوقی وابسته بودند . نظامی قسمت بزرگ عمر خود را در وطن خود گنجه صرف کرد و در همان جا به کسب علوم و فنون پرداخت و تنها یک سفر کوتاه به دعوت قزل ارسلان به یکی از شهرهای نزدیک گنجه کرد و در مجلس آن پادشاه با نهایت احترام و اکرام پذیرفته شد . نظامی هیچ گاه در مدح مبالغه ننمود و برای جلب نظر حکمرانان ، شعر نساخت و به خصوص در اواخر عمر گوشه گیر و آزاده زیست و گردن در پیشگاه امرا فرود نیاورد . » ( زرّین کوب ، ۱۳۸۶ : ۴۲ )

۲-۱-۳- تحصیلات

نظامی نیز مانند تمام بزرگان دانش و ادب در زمان جوانی به دانش اندوزی و کسب هنر و کمال اشتغال داشت . او به دلیل کوشش و رنج بسیار در راه فرا گرفتن دانش و ادب به آن مقام و مرتبه ی عالی در فرهنگ و سخنوری رسیده است . با مروری در آثار نظامی اهتمام بسیار او در کسب دانش های زمان را می توان مشاهده نمود چنانکه خود در شرفنامه  آورده است :

               به بازی نبردم جهان را به سر               که شغلی دگر بود جز خواب و خـور

               نخفتم شبی شـاد بر بـستری                کـه نگشادم آن شب ز دانـــش دری

( نظامی ، ۱۳۸۸ :  ۱۰۹ )

 چون نظامی در فراگیری علوم رایج رنج می برد و هم روزگاران خود را از خود فروتر می یابد . به خود ستایی می پردازد :

         ز چــــندین سخنگو سخن یاد دار            سخن را مـنم در جــهان یــــــادگار

         سخن چون گرفت استقامت به مـن           قیامت کند تا قیامت بـــــه مــــــن

         منـم ســرو پـیـرای بـاغ سـخـــن           به خدمـت مـیان بسته چون سـرو من

 ( نظامی ، ۱۳۸۸  : ۱۱۱)

۲-۱-۴- استادان و مربیّان

عبدالحسن نوایی درباره‌ی استادان و مربیّان نظامی می نویسد : « بنابر بعضی اقوال ، نظامی در طریقت و سیر و سلوک از مریدان اخی فرج زنجانی شمرده می شد . » ( نوایی ، ۱۳۸۳ ج۶ :  ۵۴ )

هم دوره ای ها و همکاران : « نظامی در زمان حیات خود از دوستی و همراهی افراد زیادی برخوردار بود . وی با اکثر معاصران خود روابط حسنه ای داشت . از جمله شاعران معاصراو ، خاقانی و عوفی می باشند . گویند که نظامی به آنها ارادت خاص داشته و حتّی در مرگ خاقانی، مرثیه ای سروده است » ( همان  : ۵۵ )

۲-۱-۵- همسر و فرزندان

چنان که نقل شده است ، نظامی  نخست با زنی که امیر در بند به عنوان تحفه برایش  فرستاده بود ، ازدواج کرد . نظامی  او را عاشقانه دوست داشت . مثنوی خسرو و شیرین را متأثّر از دوران خوش زندگی با این همسرش می دانند که آفاق نام داشته است . آفاق در جوانی چشم از جهان فرو بسته و حاصل این وصلت پسری به نام محمّد بوده است . علی اکبر شهابی در کتاب « نظامی ، شاعر ، داستان سرا » می نویسد :

« نظامی پس از مرگ آفاق دوبار ازدواج نمود که علّت آن مرگ زود هنگام همسرانش بود . نظامی به همسران خود احساسات لطیف و علاقه و محبّتی خاص داشت . این امر را می توان در مثنوی های عاشقانه ی او و مضامین دقیق و خیالات باریک وی یافت . نظامی مرگ شیرین ، قهرمان داستان و مظهر یک زن خوب را ، که در آغاز جوانی و بهار زندگی با آن همه زیبایی و دلبری رخت از جهان کشید و در زیر خاک پنهان شد ، شبیه مرگ « ‌آفاق » معشوق و محبوب جوان مرگ خود می داند ، و چنین می آورد :

               در این افسانه شرط است اشک راندن         گلابی تلخ  بــر شیرین  فشانــدن

               به حـکم آنـکه آن کـم  زنــدگــانـی        چـوگــل بر باد شد روز جـوانــی

               سبک رو  چـون بت قبچاق من بــود         گـمان افتاد خود که آفاق من بــود

               همـایون پیکری نـــغز  و خـردمــند         فــرستاده به مـن دارای  در بنـــد

( شهابی ، ۱۳۶۹: ۲۳ )

هرچند برخی از محقّقان مانند وحید دستگردی با استناد به یک بیت ، نام این کنیزک را آفاق دانسته‌اند ، امّا سعید نفیسی می‌گوید : «مرحوم وحید دستگردی از این بیت که می گوید :

               سبک رو چون بت قبچاق من بود          گمان افتاد  خود که آفاق من بود

استنباط عجیبی کرده و نام این کنیزک و همسر نظامی را «آفاق » دانسته ‌است و متوجّه نبوده‌است که مراد وی از «گمان افتاد  خود کآفاق من بود» این نیست که نامش آفاق بوده ، بلکه مقصود این است که چنین به او دل بسته بوده ‌است که او را همه چیز خود می دانسته و در نزد او جانشین  همه ی آقاق و در برابر همه ی آقاق بوده‌ است. البتّه در زمان ما معمول شده ‌است که نام زنان را « آفاق » بگذارند ، امّا در زمان نظامی این کلمه در نام زنان معمول

أ

نبوده و نظیر آن در جای دیگر دیده  نشده‌ است و بسیار بعید می‌نماید که نام این همسر آفاق بوده باشد . » ( نظامی ، ۱۳۸۱ : ۳۹۵ )

جای دیگر نظامی به دو همسر دیگر خود اشاره می‌کند و می گوید :

       فلــک پیشـتر زیـن که آزاده بــــود             از آن به کنیـــزی مـــرا داده بـــــود

       همان مهر و خـدمتگری پیشه داشـت             همان کاردانی در انــدیشه داشـــــت

       پــیــاده نهـــاده رخــش مــــاه را              فـرس طــرح کــرده بســی شــاه را

       خجـسته گــلی خون مـن خــورد او             به جز من نه کس در جــهان مــرد او

       چو چشم مـرا چشمه ی نـور کــــرد            ز چــشم منش چشم بـــد دور کــرد

       ربــایـنده  چـــرخ آن چنانش  ربـود            کـه گـفتی که نــابود هـــرگز نبـــود

       بــه خــشنودیی کـه آن مرا بود از او             چــه گــویم خــدا بـاد خـشنود از او

       مـرا طالعی طـــرفه هست از سـخـن            کـه چــــون نو کـنم داســـتان کــهن

       در آن عید کــآن شکّر افشـان  کــنم             عروســی شـکر خــنـده قــربان کـنم

       چـــو حــلوای شیرین همـی ساختم            ز حـلــواگــــری خــانه پــرداخــتم

       چــو بــر گنــج لیلی کشیدم حـصار            دگـــــر گوهــــری کردم آن جا نثـار

       کــــنون نیز چون شد عروسی به سر            بـــه رضــوان ســپردم عروسـی دگـر

       ندانم کـــه با داغ چندین عــــروس             چـــگونه کـنم قــصّه ی روم و روس

       به ار نـــــارم اندوه پیشینه پـــــیش            بدین داستان خوش کنم وقت خویــش

( نظامی ، ۱۳۸۸ : ۳۷۲ )

ذبیح الله صفا با اشاره به اشعار بالا می گوید : « از این اشعار آشکار می‌گردد که گذشته از کنیز و همسری که هنگام نظم خسرو و شیرین از دست داده ‌است ، همسر دیگری از دست داده که هنگام لیلی و مجنون زنده نبوده و همسر سوّمی از دست او رفته که هم کنیز بوده و چنان که که خود گوید جز وی مرد دیگری ندیده یعنی دوشیزه بوده ‌است و هنگام نظم اقبال نامه زنده نبوده ‌است . به نظر می‌رسد که از این دو همسر دیگر فرزندی نداشته ‌است . » ( صفا ، ۱۳۶۹ :  ۲۰۳ )

۲-۱-۶-  افکار و اندیشه ی نظامی

«نظامی برخلاف مردم آن زمان که عموماً‌ معتقد به تأثیر نجوم و سعد و نحس کواکب و ایّام هفته و ماه بودند با کمال صراحت و شجاعت عقیده ی علمی خود را که مخالف عقاید عمومی آن زمان بود بیان می کند ، و می گوید ستارگان نیز خود مخلوق واجب الوجود هستند و هیچ گونه تأثیری در سرنوشت و آینده ی فرزندان آدم ندارند . »  ( شهابی ،۱۳۶۹ :۳۴ )

 « نظامی به غیر از شاعری و سخنوری در علوم عقلی به ویژه در فلسفه ، منطق ، ریاضیّات و نجوم سرآمد بود . او در علوم نقلی نیز همانند اخبار ، قرآن ، فقه و احادیث تبحّر و مهارت کامل داشته است . » ( همان : ۳۱ )

   اشعار نظامی در توحید و استدلال بر یگانگی خداوند و ردّ بر طبیعیّون و دهریّون می باشد.  که در مثنویهای پنجگانه ی او با استدلالهای گوناگون و تعبیرات مختلف آمده است ، قدرت بیان و برهان  و کثرت اطّلاعات او در این زمینه از شهرت بسیاری برخوردار است .

« نظامی معتقد بود که بدون فراگرفتن دانش و تنها با تکیه بر فکر و قریحه نمی توان به پایگاه بلندی رسید . هرچند که پیوند او با مکتبهای صوفیان به درستی روشن نیست ، امّا از سخن و شعر او بر می آید که انسانی وارسته و به دور از وابستگی بوده است . وی به ویژه از پیوستن به دربارها و ارباب دولت پرهیز داشته است . » ( زرّین کوب ، ۱۳۸۶ : ۳۳ )

« نظامی هیچ گاه در مدح مبالغه ننمود و برای جلب نظر حکمرانان ، شعر نساخت او به خصوص در اواخر عمر گوشه گیر و آزاده زیست و گردن در پیشگاه امرا فرود نیاورد . » ) همان : ۴۲(

« نظامی آنچه از قول حکما و فلاسفه ی یونان ، درباره ی چگونگی آفرینش و نخستین آفریده بیان می کند موافق عقیده و مذهب فلاسفه است . ولی آنچه را به عنوان گفته و رأی خود اظهار می دارد ، موافق عقیده ی حکما و دانشمندان اسلامی است که نخستین آفریده را عقل می دانند »

                                                                                         ( شهابی ، ۱۳۶۹ : ۳۷ )

 « نظامی از تمام علوم عقلی و نقلی بهره‌مند و در علوم ادبی و عربی کامل عیار و در وادی عرفان و سیر و سلوک راهنمای بزرگ و در عقاید و اخلاق ستوده پایبند و استوار و سرمشق فرزندان بشر بوده و در فنون حکمت از طبیعی و الهی و ریاضی دست داشته ‌است . در پاکی اخلاق و تقوی ، نظیر حکیم نظامی را در میان تمام شعرای عالم نمی‌توان پیدا کرد . در تمام دیوان وی یک لفظ رکیک و یک سخن زشت پیدا نمی‌شود و یک بیت هجو از اوّل تا آخر زندگی بر زبانش جاری نشده ‌است .

                                                                                 ( زرّین کوب ، ۱۳۸۶ : ۱۰۹ )

۲-۱-۷- زمان و مکان فوت

« درباره ی تاریخ فوت نظامی اختلاف نظر وجود دارد ولی برخی تذکره نویسان با اشاراتی که در ابیات مثنوی های نظامی بوده ، تا حدودی توانسته اند به آن سال ها پی ببرند و آن ها به اختلاف سال های ۶۰۲، ۶۰۴ و ۶۱۴ را ذکر نموده اند . نظامی در گنجه درگذشت و مدفن وی تا اواسط عهد قاجار باقی بود ، بعد از آن رو به ویرانی نهاد تا این که به وسیله ی دولت محلّی آذربایجان شوروی سابق مرمّت شد . » ( نوایی ، ۱۳۸۳ ج ۶  : ۵۵ )

۲-۱-۸- پیروان و مقلدان

نظامی از شاعرانی است که باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادان مسلّم این زبان دانست. وی از آن سخنگویانی است که مانند فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست یابد . اگر چه داستان سرایی در زبان فارسی به وسیله ی نظامی شروع نشده لیکن تنها شاعری که تا پایان قرن ششم توانسته ‌است شعر تمثیلی را به حدّ اعلای تکامل برساند نظامی است .

 « نظامی به دلیل سبک خاصّ ادبی که داشت ، مورد توجّه شاعران بسیاری قرار گرفته است. از جمله شاعرانی که از آثار نظامی تقلید کرده اند عبارتند از : امیر خسرو دهلوی ، جامی ، هاتفی ، قاسمی، وحشی ، عرفی ، مکتبی ، فیضی فیّاضی ، اشرف مراغی ، آذر بیگدلی خواجوی کرمانی، هلالی جغتایی ، مولانا هاشمی کرمانی و مولانا نویدی شیرازی . » ) شهابی ، ۱۳۶۹ : ۴۲(

«وی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاصّ تازه و ابداع معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات با نیروی تخیّل و دقّت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و به کار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو ، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته‌ است.» ( زرّین کوب ، ۱۳۸۶ : ۸۹ )

« به جرأت می‌توان گفت که او در سرایش لحظه‌های شادکامی بی همتاست ، زبانش شیرین است و واژگانش نرم و لطیف ، و گفتارش دلنشین است . آن گونه که در بازگویی لحظه‌های رزم ، نتوانسته از فشار بزم رهایی یابد به اشعار رزم نیز ناخودآگاه رنگ غنایی داده ‌است . »

                                                                                   ( زرّین کوب ، ۱۳۸۶ : ۳۸ )

۲-۱-۹- آثار نظامی گنجوی

 نظامی غیر از دیوانی که عدد ابیات آن را دولتشاه  بیست هزار بیت نوشته و اکنون فقط مقداری از آن در دست است پنج مثنوی مشهور به نام پنج گنج دارد که آن ها را خمسه ی نظامی می گویند. ۲-۱-۹-۱- مخزن الاسرار

« مثنوی اوّل از پنج گنج مخزن الاسرار است در بحر سریع که به نام فخرالدّین بهرامشاه بن داود پادشاه ارزنگان در حدود ۵۷۰ هجری ساخته شده و این معنی از بیت زیر که خطاب به حضرت ختمی مرتبت می باشد مستفاد می شود :

    پانصدوهفتاد بس ایّام خواب           روز بلند است به مجلس شتاب

این مثنوی نخستین منظومه ی شاعر است ، و چنان که بیش از این اشاره کرده ایم اندکی بیش از چهل سالگی شاعر نگاشته شده ، و از مهمترین مثنوی های فارسی بر مواعظ و حکم در بیست مقاله است . » ( نظامی ، ۱۳۸۸ : پیشگفتار )

۲-۱-۹-۲- خسرو و شیرین

« مثنوی دوّم منظومه ی خسرو و شیرین است در بحر هزج مسدّس که نظامی آن را به سال ۵۷۶ به پایان برده و گفته است :

گذشته پانصد و هفتاد و شش سال             نزد بر خطّ خوبان کس چنین فال

این منظومه ۶۵۰۰ بیت دارد . نظامی آن را در عشق بازی خسرو پرویز با شیرین ساخته و به اتابک شمس الدّین محمّد جهان پهلوان بن ایلد گز ( ۵۶۸-۵۸۱ ) تقدیم شده است . »

( نظامی ، ۱۳۸۸ : پیشگفتار )

۲-۱-۹-۳- لیلی و مجنون

« مثنوی سوّم منظومه ی لیلی و مجنون است که نظامی آن را در سال ۵۸۴ هجری به نام شروانشاه ابوالمظفراخستان بن منوچهر ساخته و بعد ها نیز در آن تجدید نظرهایی کرده که ۴۵۰۰ بیت دارد . »

                                                                                             ( همان ، پیشگفتار )

۲-۱-۹-۴- بهرام نامه یا هفت پیکر یا هفت گنبد

« مثنوی دیگر بهرامنامه یا هفت پیکر یا هفت گنید است که شاعر به سال ۵۹۳ به نام علا الدّین کرپ ارسلان پادشاه مراغه ساخته و به وی تقدیم کرده که ۵۰۰۰ بیت دارد . »

                                                                                 ) نظامی ، ۱۳۸۸، پیشگفتار   (

۲-۱-۹-۵- اسکندر نامه

« پنجمین مثنوی از پنج گنج ، اسکندرنامه است این کتاب شامل دو  قسمت است که نظامی قسمت نخستین را شرفنامه و دوّمین را اقبال نامه نامیده است . از اشارات تاریخی مختلف که در این کتاب آمده چنین بر می آید که شاعر آن را به چند تن از امرای محلّی آذربایجان و اطراف آن تقدیم نموده است . » (نظامی ، ۱۳۸۸، پیشگفتار )

 

 

۲-۲-۱- نگرشی به آثار و زندگی خواجه زین العابدین علی معروف به عبدی بیگ شیرازی

عبدی بیگ شیرازی چنان که باید و شاید در عرصه ی ادبیّات ایران شاعری شناخته شده و صاحب نام نیست . اگر نامی از این شاعر عصر صفوی بر می آید بیشتر معطوف به تقلید و پیروی این شاعر از نظامی گنجوی و قرار گرفتن  نام او در سلک پیروان نظامی است .

ابوالفضل رحیموف در مقدمه‌ای که بر نسخه ی خطّی این شاعردر سال ( ۱۹۷۷٫ م )  نگاشته ، می نویسد: « خواجه زین العابدین علی(نویدی) عبدی بیگ شیرازی یکی از دانشمندان و شعرایی است که زندگی و آثار ادبی او تا این اواخر به طور شاید و باید مورد پژوهش قرار نگرفته است. عبدی بیگ شیرازی یکی از برجسته ترین نمایندگان مکتب ادبی نظامی گنجوی در سده ی (۱۶٫ م ) است . آثار این شاعر نیز تا این اواخر به چاپ نرسیده و در معرض استفاده ی توده های وسیع خوانندگان قرار نگرفته است . عبدی بیگ شیرازی در نهم ماه رجب سال ( ۹۲ هجری قمری ) (۱۹ اوت۱۵۱۵) در شهر تبریز دیده به دنیا گشود . تحصیلات خود را در تبریز در محضر شیخ علیّ بن عبدالعلی به پایان رسانید . در سال)  ۹۳۷( هجری قمری (۱۵۳۱٫م ) پس از در گذشت پدرش عبدالمؤمن وی در دفتر خانه ی سلطنتی شاه طهماسب به خدمت اشتغال ورزید . »

                                                                ( عبدی بیگ شیرازی ، ۱۹۷۷٫م : پیشگفتار )

« عبدی بیگ با کتابخانه ی سلطنتی قزوین و نیز با کتابخانه ی مقبره ی شیخ صفی الدّین در اردبیل از نزدیک آشنا بوده است . این شاعر و مورّخ گرانقدر در سال ۹۸۸ هـ. . ق (۱۵۸۰) در شهر اردبیل در گذشته است . درباره محل مقبره ی او در منابع موجود اطّلاعاتی دیده نمی شود . »                                                                                                                                                                                                                            ( همان : پیشگفتار )

چنان که این نویسنده اشاره می کند ، عبدی بیگ شیرازی به موازات آنکه شاعری بلند پایه و گرانمایه بود یکی از تاریخ نویسان برجسته ی دوران خود نیز به شمار می رفت . « وی صاحب اثر ارزنده ای در تاریخ به نام « تکمله الاخبار » است . در این اثر که جنبه ی تاریخ عمومی دارد شرح  وقایع تاریخی از بدو پیدایش عالم تا سال) ۹۷۸ (هجری قمری (۱۵۷۰ میلادی ) منعکس گردیده است . اثر مزبور به نام پریجان خانم ( ۱۵۷۸- ۱۵۴۸) دختر شاه طهماسب نگارش یافته و بخشی از آن که مربوط به سده ی شانزده  است به ویژه منبع گرانبهایی برای تحقیق  درباره ی وقایع تاریخی آن دوره به شمار می رود » .)  عبدی بیگ شیرازی ، ۱۹۷۷م : پیشگفتار(

فایده‌ای که از نوشته های این شاعر و مورّخ عهد صفوی حاصل می شود همان گونه که رحیموف نیز باور دارد ، این است  که دانشمندان معاصر ایران با استفاده از همین اثر موفّق به درک صحیح بسیاری از عقاید و آراء متضّاد مربوط به این دوره گردیده اند . در «احسن التّواریخ » ، « تذکره ی شاه طهماسب » ، « تاریخ جهان آرا » : و غیره که همگی در سده ی ۱۶ به رشته ی تحریر در آمده اند به دلایل مختلفی وقایع تاریخی متعدّدی ثبت و درج نگردیده است .

ذبیح الله صفا در کتاب « حماسه سرایی در ایران » می نویسد : « خواجه زین‌العابدین علی نویدی از شاعران قرن دهم است ، عبدی بیگ شیرازی متخلّص به نویدی از شاعران مکتب ادبی نظامی است که به تقلید از او خمسه‌ای آفریده است . بی‌شک وی نیز در سُرایش خمسه‌اش آثار هاتفی را پیش روی داشته و رنگ و بوی تقلید از آثار هاتفی در خمسه‌اش به مشام می‌رسد . » ( صفا، ۱۳۶۹: ۲۰۹ )

عبدی بیگ در مجنون و لیلی خود نام شاعرانی راکه پیش از او لیلی و مجنون سروده‌اند ذکر کرده و هاتفی و امیرخسرو دهلوی را برتر از دیگران می‌شمارد . عبدی بیگ با یک واسطه شاگرد هاتفی محسوب می‌شود چرا که وی شاگرد قاسمی گنابادی می‌باشد . در ابتدای مجنون و لیلی درباره‌ی هاتفی این گونه می‌سراید :

کـــــــــو بلبـل گلشن معانی                    نـــــــوباوه‌ی باغ نکته دانـی

آن هــــــــاتفی فـسانه انگیـز                    افسانه‌ی او تـــــــــرانه آمیز

افــــــسانه‌ی او فسون دل هـا                    رشح قلمـش زِ خـــونِ دل ها

خـــاقانی دَور و خــسرو دَهــر                   در سحر و فسون فسانه‌ی شـهر

           ( عبدی بیگ ،۱۹۷۷م : ۳۸ )

 رحیموف که زحمات زیادی برای  جمع آوری آثار و نوشته های عبدی بیگ کشیده است در خصوص نسخ « تکمله الاخبار » می گوید : « متأسفانه چون ما نتوانسته ایم فتوکپی قدیمی تر و کامل تر نسخه ی « تکمله الاخبار » را که در کتابخانه ی شخصی مرحوم حاجی ملک نگهداری می شود به دست آوریم چاپ و نشر این گرانبها نیز برای ما میّسر و مقدور نگشته است . »

                                                                                    ( عبدی بیگ ،۱۹۷۷م ، ۳۸ )

« عبدی بیگ شیرازی دارای میراث ادبی و تاریخی ارزنده و سرشاری می باشد . وی در دوره ی پنجاه ساله ی فعالیّت ادبی خود آثار ادبی و تاریخی فراوانی از قبیل سه خمسه ، سه دیوان ، سلامان و ابسال« طربنامه » ، « دیباچه البیان » و « صریح الملک » و « تکمله الاخبار » را به رشته ی تحریر در آورده است . » ( عبدی بیگ ،۱۹۷۷م ، ۳۸ )

تعداد اشعاری که از شاعر موجود است بالغ بر پنجاه و پنج  هزار بیت می گردد . منظومه ی «آیین اسکندری» پنجمین منظومه از نخستین خمسه ی شاعر است . عبدی بیگ شیرازی این منظومه را به طور نظیره بر « اسکندرنامه ی » نظامی گنجوی به رشته ی نظم کشیده است. رحیموف درباره‌ی تعداد ابیات آیین اسکندری می نویسد : « منظومه ی « آیین اسکندری » شامل ۲۵۴۵ بیت است ، لیکن در نسخه ای که به خطّ مؤلّف در باکو موجود است و بعداً رونویسی شده تعداد ابیات ۲۳۶۷ بیت است، در نسخه ی موجود در تهران نیز جمعاً ۲۳۵۳ بیت دیده می شود . به عقیده ی ما نخستین نسخه ی اثر حقیقتاً نیز شامل ۲۵۴۵ بیت بوده است ، امّا شاعر بعدها ضمن تجدید نظر در اثر خود برخی از ابیات را اختصار نموده ، ولی رقم موجود در نسخه ی اوّل را تغییر نداده است . اختلاف موجود بین تعداد ابیات در نسخه ها از همین جا ناشی گردیده است . » ( عبدی بیگ ،۱۹۷۷م : پیشگفتار )

« تاریخ پایان « آیین اسکندری » را نیز شاعر در یکجا « دل خویش » و در جای دیگر « مهر خمسه » ذکر کرده است . این کلمات نیز به حساب ابجد برابر با ۹۵۰ می شود . از این قرار شاعر این منظومه را در سال ۹۵۰ هجری قمری (۴۴/۱۵۴۳) به اتمام رسانیده است . » ) همان : پیشگفتار(

عبد الرّسول خیامپور در کتاب « فرهنگ سخنوران » در خصوص کتاب آیین اسکندری عبدی بیگ می نویسد : « آیین‌ِ اسکندری ‌، منظومه‌ای‌ به‌ زبان‌ پارسى‌ اثر على‌ ملقّب‌ به‌ زین‌العابدین‌ بن‌ عبدالمؤمن‌ بن‌ صدرالدّین‌ متخلّص‌ به‌ نویدی‌ و سپس‌ عبدی‌ و مشهور به‌ عبدی ‌بیگ ‌شیرازی‌ (۹۲۱ – ۹۸۸ق‌/۱۵۱۵-۱۵۸۰م ‌) است . این‌ مثنوی‌ که‌ نام‌ آن‌ را برخى‌ از فهرست‌ نویسان‌ ایرانى‌ آیینه ی اسکندری‌ ضبط کرده‌اند ، منظومه ی پنجم‌ از نخستین‌ خمسه ی ( پنج‌ گنج‌ ) این‌ سراینده‌ و در بحر متقارب‌ است ‌. عبدی‌ بیگ در مقدمه ی منظوم‌ و منثوری‌ که‌ خود بر این‌ کتاب‌ نوشته‌ به‌ شاعران‌ نام‌آوری‌ همچون‌ فردوسى ‌، نظامى‌ و سعدی‌ که‌ همه‌ یا برخى‌ از آثار خود را در این‌ بحر سروده‌اند ، اشاره‌ کرده‌ و سپس‌ نام‌ این‌ اثر و دو کتاب‌ دیگر خود به‌ نام‌ فردوس‌ العارفین‌ و طرب‌ نامه‌ را اینگونه‌ یاد کرده‌ است‌ :

آیین‌ سکندری‌ بنه‌ پیش‌ نــــظر             فردوس‌وطرب‌ نامه‌ بخوان ‌تحسین‌گوی‌

ای کرده به بحر قلزم عبدی روی            رو در تک بـحر و صدف پـر در جـوی

عبدی‌ بیگ این‌ منظومه‌ را به‌ صورت‌ نظیره‌ بر اسکندرنامه ی نظامى‌ گنجوی‌ سروده‌ و همانند کتاب‌ او اثر خود را به‌ دو بخش‌ تقسیم‌ کرده‌ است ‌. این‌ مثنوی‌ با ستایش‌ آفریدگار متعال‌ آغاز مى‌گردد ، و پس‌ از آن‌ شاعر به‌ مدح‌ پیامبر اکرم ‌( ص ‌) ، توصیف‌ معراج‌ و منقبت‌ امامان‌ دوازده‌ گانه‌ مى‌پردازد .

 این‌ مقدمه‌ با ابیاتى‌ در ستایش‌ شاه‌ طهماسب‌ صفوی‌ که‌ اثر به‌ او اهدا شده ‌، خاتمه‌ یافته‌ است‌ .

                                                                                       ( خیامپور ، ۱۳۷۲ : ۲۶۲۲ )

رحیموف بر این باور است که از این کتاب دو نسخه بیشتر موجود نیست : « از منظومه ی آیین اسکندری عبدی بیگ شیرازی دو نسخه ی خطّی بر ما معلوم است . یکی از آنها نسخه ای است که در سکتور دستنویس های خاور زمین آکادمی علوم جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان نگهداری می شود ، و جزئی از نسخه ی خطّی « خمسین » است که شاعر شخصاً رونویسی کرده است . دیگری نیز نسخه ای است که در کتابخانه ی مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می شود و جزئی از نسخه ی خطّی به نام « کلیّات نویدی » می باشد .

 در پایان نسخه ی خطّی « خمسین » به تاریخ رونویس شدن آن اشاره ای نشده است . این نسخه که به خطّ خود شاعر است با خطّ نسخ ریز و در چهار ستون نوشته شده است و هر صفحه تقریباً شامل پنجاه بیت می باشد . دست نویس منظومه در صفحات ۲۷۶ ب تا ۳۰۱ الف مندرج است . منظومه ی « آیین اسکندری » در نسخه ی خطّی « کلیّات نویدی » در تاریخ ۱۴ جمادی الاول سال ۹۶۳ هجری قمری ( ۲۰ ژانویه۱۵۶۲ میلادی) رونویسی شده است و چون در این دست نویس  نام خطّاط و محلّ رونویسی ذکر نشده نمی توان فهمید که این نسخه در کجا و توسّط چه شخصی آماده گشته است . این دست نویس نیز با خطّ نسخ ریز و در چهار ستون نوشته شده است ، و هر صفحه تقریباً شامل چهل و پنج  بیت می باشد. دست نویس منظومه در صفحات ۲۵۹ تا ۳۱۲ مندرج است . » ) عبدی بیگ شیرازی ، ۱۹۷۷م : پیشگفتار  (

محمود هدایت در کتاب « گلزار جاویدان » درباره‌ی محتوای کتاب آیین اسکندری  می نویسد : « عبدی بیگ در مقدمه‌ ی این کتاب در زمینه ی توانایى‌ سخنوری‌ِ نظامى‌ گنجوی‌ سخنانى‌ گفته‌ و از کسان‌ دیگری‌ که‌ پس‌ از او به‌ نظم‌ خسمه‌ و سبعه‌ و نظایر آن‌ پرداخته‌اند ، سخن‌ به‌ میان‌ آورده‌ و برجسته‌ترین‌ آنان‌ را امیرخسرو دهلوی ‌، جامى‌ ، هاتفى‌ و قاسمى‌ شمرده‌ و انگیزه ی خود را در سرودن‌ پنج‌ گنج ‌، تأثیر شاعر اخیرالذّکر دانسته‌ است ‌. در بخش‌ نخست‌ این‌ مثنوی‌ ، شاعر ابتدا انگیزه ی خود را در پرداختن‌ به‌ داستان‌ اسکندر بیان‌ داشته‌ و سپس‌ فتوحات‌ و جهانگشایی های‌ او را شرح‌ داده‌ است ‌. قسمت‌ اساسى‌ منظومه‌ را موضوع‌ جهانگشایى‌ اسکندر تشکیل‌ داده‌ است ‌. عبدی‌ بیگ‌ در ضمن‌ این‌ بخش ‌، حکا یاتى‌ از سلطان‌ سنجر و دیگران‌ نیز آورده‌ و گاهى‌ نتیجه‌های‌ گوناگون‌ اخلاقى‌ از آنها گرفته‌ است‌ .

او در این‌ بخش‌ به‌ ستودن‌ صلح‌ و آرامش‌ و نکوهش‌ جنگ‌ و کشمکش‌ پرداخته‌ و جنگ‌ افروزی‌ و کین‌ ورزی‌ و دیگر بدی ها و بدخواهی ها را ناروا دانسته‌ است ‌. بخش‌ دیگری‌ از این‌ فصل‌ را به‌ ستودن‌ پاره‌ای‌ از خصایص‌ نیک‌ همچون‌ بزرگواری ‌، میهمان‌ نوازی ‌، دادگری‌ و رعیت‌ پروری‌ اختصاص‌ داده‌ و به‌ پادشاهان‌ توصیه‌ کرده‌ است‌ که‌ به‌ توده ی مردم‌ و سپاهیان ‌، همسان‌ بنگرند و از ستم‌ ورزی‌ پرهیز کنند . درپایان‌ این‌ بخش‌ باز به‌ ناتوانى‌ خود در برابر استادان‌ پیشین‌ اشاره‌ کرده‌ است . »‌ ( هدایت ، ۱۳۷۶ : ۷۳ )

« بخش‌ دوّم‌ این‌ منظومه‌ با دیباچه‌ای‌ کوتاه‌ آغاز مى‌گردد . شاعر نخست‌ با آوردن‌ داستانى ‌، به‌ عماراتى‌ که‌ خواجه‌ رشیدالدّین‌ فضل‌الله‌ در تبریز ساخته‌ ، اشاره‌ کرده‌ و سپس‌ به‌ شرح‌ بنّاها و دژهایى‌ که‌ اسکندر در شهرهای‌ تسخیر شده‌ ساخته ‌، پرداخته‌ است‌ . این‌ آگاهی های‌ او جنبه ی تاریخى‌ دقیق‌ ندارد و بیشتر آن‌ برگرفته‌ از اسکندرنامه‌های‌ منظوم‌ و منثور است‌ . سراینده‌ در ادامه ی این‌ بخش‌ به‌ بحث‌ در زمینه ی هنر ، به‌ ویژه‌ هنر نقّاشى‌ پرداخته‌ و از نقّاشان‌ نام‌ آور آن‌ روزگار یعنى‌ بهزاد و میرک‌ یاد کرده‌ و برای‌ هنر آنان‌ ارزش‌ فراوانى‌ قایل‌ شده‌ است‌ . این‌ منظومه‌ با گفتاری‌ پیرامون‌ ویران‌ شدن‌ شهرهای‌ یونان‌ به‌ دست‌ اسکندر و پس‌ از آن‌ مرگ‌ وی‌ و آوردن‌ پیکرش‌ به‌ اسکندریّه‌ و بر تخت‌ نشستن‌ پسرش‌ اسکندروس‌ به‌ جای‌ او پایان‌ مى‌پذیرد آیین‌ اسکندری‌ را عبدی‌ بیگ در ۹۵۰ق‌/۱۵۴۳م‌ به‌ پایان‌ رسانده‌ است ‌. » ( همان : ۷۴ )

 احمد منزوی در کتاب  فهرست نسخه های خطّی کتابخانه ی مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی در این خصوص می نویسد : « این‌ مثنوی‌ تاکنون‌ دارای دو نسخه ی خطّى‌ شناخته‌ شده‌ است ‌: اوّل‌ نسخه‌ای‌ به‌ خطّ سراینده‌ که‌ در باکو نگهداری‌ مى‌شود . نسخه ی دیگری که‌ جزو کلیّات‌ اشعار او مندرج‌ است ‌، در کتابخانه ی مرکزی‌ دانشگاه‌ تهران‌ است‌ . نسخه ی آشفته ی دیگری‌ از خمسه‌های‌ این‌ شاعر نیز در کتابخانه ی دانشکده ی ادبیّات‌ دانشگاه‌ تهران‌ هست‌ که‌ احتمالاً آیین‌ اسکندری‌ نیز جزو آن‌ است‌ . » ( منزوی ‌، ۱۳۸۵  : ۱۸۹۷ )

« این‌ منظومه‌ در اتّحاد شوروی‌ به‌ کوشش‌ ابوالفضل‌ هاشم‌ اوغلى‌ رحیموف‌ و بر اساس‌ نسخه‌ای‌ به‌ خطّ شاعر و با مقابله ی نسخه ی موجود درکتابخانه ی مرکزی‌ دانشگاه‌ تهران‌ به‌ چاپ‌ انتقادی‌ رسیده‌ است . شمار ابیات‌ آن‌ در نسخه ی دانشگاه‌ تهران۲۳۵۳بیت‌ و در نسخه ی باکو۲۳۶۷بیت‌ است ‌، ولى‌ شاعر خود شمار ابیات‌ آن‌ را ۲۵۴۵بیت‌ دانسته‌ است . »  )هدایت ، ۱۳۷۶‌ : ۱۲۶(

در پایان منظومه ی « آیین اسکندری » نیز دیباچه ای به نام « دیباچه ی سبعه ی ابحر » ( دیباچه ی هفت بحر ) وجود دارد که شاعر در ۲۲ ذی الحجه سال ۹۸۴ ( ۱۲ مارس ۱۵۷۵ ) به نام شاه اسماعیل دوّم نوشته است .

« خواجه زین العابدین علی عبدی بیگ ( نویدی ) شیرازی صاحب پانزده مثنوی در سه خمسه است . خمسه ی نخست  شامل  مثنوی های  جام جمشیدی ، هفت اختر ، مجنون و لیلی ، آیین اسکندری  و مظهر الاسرار است . خمسه‌ی دوّم  مثنوی های جوهر فرد ، دفتر درد ،  فردوس العارفین ، انوار تجلّی و خزاین ملکوت را در برمی گیرد و بالاخره  مثنوی های  دوحه الازهار ، روضه الصّفات ، جنّات الاثمار ، زینت الاوراق و صحیفه الاخلاص خمسه ی سوّم را  تشکیل می دهند .

از این تعداد تنها چهار مثنوی جام جمشیدی ، هفت اختر ، مجنون و لیلی ، و آیین اسکندری از خمسه‌ی اوّل ، در حوزه‌ی داستان سرایی هستند . مثنوی های دیگر  اکثراً  در توصیف فصول سال ، عالم جانوران  و جمادات ، شرح حال شخصیّت های مختلف اجتماعی شهرها ، عمارت ها  ، کاخ ها  ، باغ ها ، خیابان ها ،  نقش و نگار دیوارها ، نقّاشی های نقّاشان مشهور ، و موضوعات و حکایت های  پراکنده‌ای است که شاعر  به مناسبت کلام در شعر خود آورده است . »

                                                                                       ( هدایت ، ۱۳۷۶ : ۱۲۷ )

آیین اسکندری 

« نویسنده این مثنوی را  در سال ۹۵۰ ق در بحر متقارب  مثمّن  مقصور سروده است : »

گر از بــهر تــاریخ بـندی  خیــال           بجوی از دل خـویش تــاریخ سال

             قلم چون به ختمش علم برفراشـت           بـه تاریخ این مهر  خمسه  نگاشت

( عبدی بیگ ،۱۹۷۷م : پیشگفتار )

« دو ترکیب (دل خویش ) و (مهر خمسه ) هر کدام به حساب  ابجد سال ۹۵۰  می شود . خود شاعر تعداد  ابیات  را ۲۵۴۵ بیت می شمارد  امّا نسخه های این اثر ۲۳۶۷ بیت دارد . »

( همان : پیشگفتار )

مثنوی با بیت :

      جهان آفرینا الهی تو راست           به ملک جهان پادشاهی تو راست

در حمد پروردگار شروع می شود و پس از آن شاعر در ۶۵۹ بیت به مناجات ، نعت پیامبر (ص) بیان معراج  نبی ، منقبت ائمه (ع)  مدح شاه  طهماسب ، نصیحت فرزند ، صفت سخن ،  تقسیمات کتاب ، و صفت همّت و دولت می پردازد . بخش اصلی کتاب  شامل دو فصل است : فصل اوّل در فتوحات اسکندر  و فصل دوّم در ذکر شهرها و سدهای احداثی اسکندر در شهرهای مختلف است .  نویدی در خاتمه ی کتاب درباره‌ی مثنوی اش می گوید :

چـــــــو شد نــظم این تازه دُرّ دری           فلـک خـــواندشآیین اسکنــدری

ببستم  از ایـــــــن نامه  بر نیک و بد           در خمسه  گــــــــویی به مهر ابد

شد این نامه  بر خمسه  پنجم کتـــاب           از این نامه ام  خمسه شد فتح بــاب

چـو انگشت پنجم  به خـاتم سزاسـت           گـرش خاتم خمسه گویـم رواسـت

( عبدی بیگ : ۱۹۷۷م : ۱۲۶ )

  مثنوی آیین اسکندری در مناجات با پروردگار به اتمام می رسد . این مجموعه شبیه اسکندر نامه ی نظامی است که به دو بخش شرفنامه و اقبال نامه  تقسیم می شود . عبدی بیگ در این منظومه زبانی ساده  و روان را اختیار کرده است .

عبدی بیگ خود چنین می گوید :

  « به بحر تقارب چو آیی درون         صدف ها برآور پـر از دُرّ نــاب

   فعولـن فعـولن فعولن فـعول          به تقطیع آن کوش من کل بـاب »

                                                                                      ( عبدی بیگ ، ۱۹۷۷ م : ۱ )

در این بحر تواریخ و سیر نیز نیکو به نظم آید « شاهنامه » به این بحر است و شیخ نظامی حکایات اسکندر در این بحر گفت مشتمل بر دو مجلد « شرفنامه » و « اسکندرنامه » و امیر خسرو « بآیینه ی اسکندی » موسوم ساخت . ملا جامی « خسرو نامه ی اسکندری » گفت . این فقیر حقیر « آیین اسکندری » را در این زمینه در بیان اخبار و آثار اسکندر نظم کردم .

            ای کرده به بحر قلزم عبدی روی          رو در تـک بحــر و صـدف پر دُرّ جـوی                      آیین سکنــدری بنه پــیش نظــر          فردوس و طرب نامه بخوان تحسین گوی

                                                                                         ( همان : ۱۲۶)

 فصل سوم

 نگرشی کوتاه  بر سیمای تاریخی و داستانی

اسکندر درشعر و ادب فارسی

(سیمای تاریخی اسکندر)

 

180,000 ریال – خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد

 تمام مقالات و پایان نامه و پروژه ها به صورت فایل دنلودی می باشند و شما به محض پرداخت آنلاین مبلغ همان لحظه قادر به دریافت فایل خواهید بود. این عملیات کاملاً خودکار بوده و توسط سیستم انجام می پذیرد.

 جهت پرداخت مبلغ شما به درگاه پرداخت یکی از بانک ها منتقل خواهید شد، برای پرداخت آنلاین از درگاه بانک این بانک ها، حتماً نیاز نیست که شما شماره کارت همان بانک را داشته باشید و بلکه شما میتوانید از طریق همه کارت های عضو شبکه بانکی، مبلغ  را پرداخت نمایید.