ویژگی های معماری روستایی

شکل کلی  معماری سنتی از سنت عامیانه  سرچشمه می گیرد  و سنت عامیانه همان سنت  بلاواسطه و ناخود آگهی  است که در بطن  یک فرهنگ مردمی  جریان دارد  و به گونه های  معنوی و مادی و متاثر از نیاز ها  و ارزشها  مربوط به آنها  و نیز بر مبنای  خواستها و آرمانهای  آنها و بالاخره  به پیروی از رنجها  و شادیها  و آرامش انسانی شکل میگیرد  معماری ساده  و روستائی  در قالب این سنت ها  ادراکی  از جهان است  که به وضوع  دیده می شود  معماری  روستائی بومی  دارای  خطوط ارتباطی  مستقیم ، بلافاصله  و محکمی  با فرهنگ  توده ها  و با زندگی  روزمره آنهاست

عوامل موثر در شکل گیری کالبد روستا

این نکته ضروری است  که روستا در عالم  واقع  یک پدیده  واحد است  و نمی توان  عوامل و اجزا ء فرهنگی ، اقتصادی ، اجتماعی ، زیست بومی و غیره آن را از یکدیگر جدا کرد  روستا پدیده ای  واحد است  زیرا که شامل  عده ای از مردم  است که شغل  و فعالیت  تولیدی ویژه ای دارند ، در محیط معین و مشخصی  زندگی میکنند ، با یکدیگر روابط و مناسبات  ویژه و تعیین  شده ای  دارند ،  دارای باورها ، اعتقادات  و ارزشهای ویژه ای  هستند  و در بستر  جغرافیایی  خاصی  نیز زندگی  می کنند  لذا  روستا  مجموعه ای نیست  که از اجزاء تشکیل شده باشد ،  بلکه همانطور که  گفته شده ، یک پدیده واحد است

پیگیری  تاثیر عوامل  گوناگون  در سازمان  فضایی و کالبد  روستا در سطوح مختلف و در مقیاسهای  گوناگون ، از کلان تا خرد ، مسیر است

۱- مقیاس اول ، مقیاس استقرار ومکان یابی  روستا است  که در قالب  آن می می توان تاثیر عوامل  متعدد را رد یابی کرد

-۲  درمقیاس دوم ، بررسی چگونگی سازمان  فضائیی روستا، نحو قرار گیری بافت  پر، مزارع  و باغات  راه و جاده ، پل  و امثال آن  امکان پذیر است .

۳- مقیاس سوم ،  مقیاس  بافت پر روستا  است بحث در مورد  معابر ، تراکم ، اندازه قطعات زمین ، چگونگی  تفکیک ها ، همسایگی ها ، محل قرار گیری  فضاهای جمعی و امثال اینها موضوع این بخش است

۴- مقیاس چهارم ، واحد ساختمانی است  که هنوز می توان تاثیر عوامل را در آن پیگیری نمود : شکل و طرح خانه ، تعداد  و نوع فضا ، نحو ترکیب فضا ها  با یکدیگر  و امثال آن  در چهار چوب  این موضوع بررسی می شوند

۵- مقیاس پنجم ، مقیاس خرد  یا مقیاس  جزء فضا ها است . مثلا یک اتاق  یا یک  ایوان چه رابطه ای با عوامل  محیطی و انسانی دارد

۶- مقیاس ششم  درمورد اجزا  خرد تری  مانند درها و پنجره ها  و یا جزئیات  اجرائیی است  که می توان  درباره آنها سخن گفت  و نحوه تاثیر عوامل بیرونی را در آنها  جستجو کرد .

جغرافیای محل

معماری کالبدی  بیشتر اشارات  متوجه  عوامل اقلیمی خواهد بود  که از آن جمله اند : آب ، باد ، باران ، و برف ، روزهای یخبندان ، سرما ، گرما ،  رطوبت محیط ،  تابش خورشید ،  شکل و جنس زمین ،  پوشش گیاهی و امثال آن

آب

پیدایش و بقای  گروهای انسانی  بدون وجود  مستمر آب در محیط طبیعی  غیر قابل تصور است از این  لحاظ ، آب از عناصر اولیه  و همگانی  است  و نقش زیستی ان ، کسب و مصرف ان  را برای  هر جامعه انسانی  اجتناب ناپذیر می سازد . ضرورت حیاتی  و زیستی  شناختی  این عنصر  برای انسان  منزلتی کاملا منحصر به فرد  دارد  زیرا  در میان مواد  طبیعی ، آب تنها  عنصری است  که هم به شکل  ساده و طبیعی آن ، بدون کم ترین دانش  فنی  مصرف میشود  و هم م یتواند  به نسبتی پیشرفت دانش فنی ، به لحاظ ماهیت  فزیکی و سیالش ، فنون مهار ، جابجایی و کسی انرژی را ایجاب  کند . آب در عین حال  منشا نابودی و مرگ نیز هست .لذا از مجموعه عوامل اقلیمی  موثر در کالبد معماری  روستا  می توان اشاراتی  به عامل « آب » داشت که خصوصا  در سرزمین  نیمه خشک  و کم آب ایران نقش بسیار حیاتی  در زندگی روستا دارد

آب در روستا به طور کلی  سه مصرف عمده

آشامیدنی

مصارف بهداشتی

کشاورزی و دامداری و سایر موارد  تولیدی دارد

زمین

ویژگی های زمین  در سیمای کالبدی  روستا تاثیرات زیادی  دارد . در زمره  این ویژگی ها  شکل پستی بلندی  ، جنس زمین ،  موقیت زمین  نسبت به عوامل طبیعی  مثل رودخانه دریا  و کوه ….. ظاهرا  تاثیرات  بارزتری دارند  به هنگام تعیین  مکان مناسب  برای استقرار  یک  روستا و اجزا  تشکیل دهنده آن  توجه کاملی  به شرایط توپو گرافیک  مکان می شود  در مناطق کوهستانی  که زمین هموار بسیار محدود است ، به منظور بهره برداری  هر چه بیشتر  از زمین قابل کشت ، خانه ها بر روی دامنه  هائی می سازند  که دارای شیب تندی  هستند  و آمادگی لازم  و کافی برای  هره برداری  زراعی ندارد  و در مقابل  زمینهائی  را که  دارای شیب ملایم تری  هستند  تسطیح نمود  و یا به صورت پلکانی  در می آورند  و برای  کشت  و زرع آماده می کنند.

سرما وگرما

مشاهدات  بیش از دو  دهه  ما در نواحی  گوناگون  ایران نشان  می دهد که از بابت  صرفه جویی در مصرف  سوخت های فسیلی  و بطور کلی  جلوگیری  از تلاف  انرژی و همچنین  استفاده حد اکثر  از انرژی های  موجود در  طبیعت جا دارد  که مردم شهر نشین  به روستائیان  تاسی کنند  دور افتادگی و پراکندگی  روستا ها  و صعب العبور  بودن  راها از یک  سو رساندن  مواد سوختی  به روستا ها  را خصوصا  در فصول سرد  مشکل  یا غیر ممکن  می کند  از طرفی خود کفایی روستائیان  و انگیزه قوی  ادامه حیات  راهای مناسب برای مبارزه با طبیعت  و مهار کردن  آن را به ذهن خلاق روستا نشینان آورده و آنها نیز چنین  راهایی را به تجربه گذاشته اند

مقابله با گرما

در روستا های  مناطق گرم  و خشک که  بخش وسیعی  از ایران  را در برگرفته است ، روش ها  و ملاحضات  متلفی برای  جلوگیری از تابش  سوزان آفتاب  پیش بینی  شده است  آز آن جمله  می توان به موارد زیر اشاره کرد :

الف: انتخاب جهت مناسب جغرافیایی

ب: سطوح باز شو

ج: ایجاد ایوان

د: ایجاد سقف دو پوش

ه: انتخاب مصالح مناسب

و: ابعاد  مناسب سازه

ز: ایجاد سایه

ح: تراکم بافت

ط : ایجاد زیر زمین ها

ی: رنگ مناسب

ک: استفاده از آب

مقابله با سرما

در مناطق سردسیر  همه تلاش بر این است  که از حداقل ماده سوختی  ه گاه بنیاد  گیاهی دارد مثل زغال  و یا همیه و هیزم  و یا بنیاد  فضولات  حیوانی  دارد مثل سرگین  خشک کرده  گاو و سایر حیوانات گیاه خوار  و گاه نیز در دوره های  اخیر بنیاد  سوختهای  فسیلی مثل نفت ، حداکثر  استفاده به عمل آید  و از اتلاف آن جلوگیری به عمل آید

باد

باد نیز یکی از عوامل طبیعی است که تاثیر آن بر زندگی  انسان ، منجمله  سکونتگاه  او، در چهار چوب عوامل جغرافیایی مورد بررسی قرا  می گیرد  گاهی انسان  از آن میگریزد  و با آن به مبارزه برمیخیزد  و نامطلوب است گاهی نیز  با میا و رغبت  در طلب آن است

باد مفید

روستائیان همان گونه  برای گریز از  مضرات باد های  مزاحم  پیش بینی  های لازم  را  به عمل آورده  و فنونی به کار برده اند  برای استقبال  از باد های مفید  و بهره برداری  از آنها  را ه حل هایی پیدا کرده اند  که نمونه های آن  :

-ایجاد کوران طبیعی هوا

– ایجاد  اتاقهای  خشتی  که بکل  فاقد پنجره است

-ایجاد معابر وسیع . باد مفید  و مناسب  را با ایجاد  کوچه و معابر  وسیع که در  جهت باد  ساخته شده اند ، به درون بافت روستا  دعوت می کنند  و به این ترتیب  مجموعه  بنا ها را از نعمت  آن بهره من می سازد

– تعبیه باز شو ها در جهت باد

خواب بر بام

احداث خارخانه

ایجاد بادگیر

نحو کار بادگیر به شرح زیر است : کار بادگیر مبتنی بر دو اصل مهم است :

الف: سرد بودن هوای کویر در طول شب

ب: نگین بودن هوای سرد و تمایل آن به فرود آمدن

منابع اقتصادی روستا

مکان یابی ، شکل کلی مسکن و بافت نیز رابطه تنگاتنگی با معیشت  و  شکل تولید  و منابع  اقتصادی آن  دارد غالبا  روستائیان ایران  از منابع اقتصادی زیر بهره می برند

۱ کشاورزی ( غلات مثل : گندم ، جو ، برنج ، ارزن ، ذرت ، چاودار، حبوبات : لوبیا ، نخود ، عدس ….. محصولات جالیزی مثل : هندوانه ، خیار ، خربزه ….

سبزیجات مثل : سیب زمینی ، پیاز ،انواع سبزی ها …… محصولات علوفه ای  مثل : یونجه  شبدر …. گیاهان صنعتی مثل : پنبه ، چغندر قند …

۲- دامداری ( پرورش دامهای بزرگ مثل: گاو ، شتر ، گاو میش ، پرورش دامهای کوچیک مثل : میش ، بز ، گوسفند …… پرورش حشرات مثل : کبر ابریشم ، زنبور عسل ؛ پرورش پرندگان : مرغ ، خروس  بوغلمون …….)

۳- باغداری ( درختان میوه، درختان مرکبات ، نخلستان ، تاکستان ،……….)

۴- شکار( دامگستری و شکار پرندگن دریائی ، شکار پرندگان جنگلی ، شکار حیوانات وحشی گوشتی ………)

۵- صنایع دستی( انواع بافندگی ، ریسندگی ها  ، سفالسازی )

۶- مهاجرت فصلی برای انجام  کار مزدوری

۷- دادو ستد و پیله وری

۸ پاره ای مشاغل درون روستائیی مثل حمامی ، سلمانی ، شب پائی ، چوپانی

فضای ضروری در خانه های روستایی

۱- محل استراحت  شبانه اهل خانه (تابستانی و زمستانی )

۲- محل استراحت روزانه اهل خانه (تابستانی و زمستانی

۳- محل قرار دادن لوازم منزل

۴- محل پخت وپز

۵- محل شستو شوی ظرف و لباس

۶- محل ذخیره غذا

۷- محل نان پزی

۹- محل نگهداری میشها

۱۰- محل نگهداری بزها

۱۱ – محل نگهداری بزغاله ها

۱۲ – محل نگهداری بره ها

۱۳- محل نگهداری قوچها

۱۴ محل نگهداری گاو های ماده

۱۵- محل نگهداری گوساله ها

۱۶- محل نهداری گاو نر  اخته نشته

۱۷- محل نگهداری ورزها

۱۸- محل نگهداری  چهار پایان  باربر

۱۹ در روستا های حاشیه کویر و در جاهائی  که شتر داری می کنند  فضاهائی نیز برای شتر های نر ، شتر های ماده ، بچه شتر ها  پیش بینی می کنند که با مقیاس  و قد و قواره آنها مطابقت دارد

۲۰- محل انبار  کردن  کاه

۲۱- محل انبار کردن یونجه ، شبدر جاشیر

۲۲- محل انبار کردن محصولاتی  چون ذرت

۲۳- محل انبار کردن گندم  مصرفی خانوار

۲۴- محل خشک کردن میوه جات

۲۵- محل درست کردن کشک

۲۶- محل خشک کردن کشک

۲۷- محل انبار کردن  سوختهای زمستانی

۲۸- محل نگهداری مرغ و خروس

۲۹- محل خشک کردن رختها

۳۰- محل شیر دوشی

۳۱- محل مشک زنی و کره گیری

۳۲- محل نگهداری ابزارها  و وسایل کشاورزی ، دامداری، باغداری ، شکار و ماهیگیری ف حمل و نقل

۳۳- محل آب دادن به دامها

۳۴-محل انبار کردن  تولیدات زراعی و دامی  مازاد  بر مصرف  خانوار  و عرضه به موقه آن بازار

۳۵- محل نگهداری سگ

۳۶ مستراح

۳۷- محل هیزم شکنی

۳۸- در روستا ها  که تولیدات خاصی دارند ، مثل گرفتن شیره  از میوه ها و یا گرفتن گلاب  از گلها ، یا دود دان برنج  یا دود دان ماهی ، یا خشک کردن برگ توتون ، گرفته رب و غیره ، فضاهای را برای چنین  مواردی پیش بینی می کنند .

فضا و ابزار کار

به عنوان بخشی از نوع  تولید ، نوع ابزار مصرفی  نیز محیط  مصنوع  را تحت  تاثیر قرار می دهد به دلیل محدودیت های موجود  در بافت سنتی  روستا  و وسعت  جاده هائی  که  بتوانند این وسایل  در حرکت آنها حرکت کنند  یا پارک  شوند ، وسعت روستا  گسترش می یابد  گاهی فضا های تازه  مانند پارکینیگ  برای نگهداری تراکتور  یا کمباین  یا وانت به خانه ضفه می شود  که پلانهای  تازه ای  را ایجاب  می کند

تغیر ابزار از دام  به ماشین الات  و محدودیت  ابعاد معابر  باعث کشیده شدن  توسعه جدید  بافت روستا  در حاشیه   جاده اصلی  و گاه تخلیه  بافت قدیمی  و اصلی روستا  می شود

توان اقتصادی یا قدرت  خرید خانواده

این موضوع دارای کمال  اهمیت است  که چه مقدار  از درآمد  حاصل  از نوع فعالیت  اقتصادی  و تولید  هر  خانواده  روستایی  می تواند  صرف مسکن شود  حتی در مناطقی که منابغع  و مصالح ساختمانی  در محیط  قرار دارند و ازران هستند ، باز هم تولید سرپناه  مقدار هزینه  بر خانواده  تحمیل  می کند . در مواردی  به دلیل ضرورت  ترک  کار تولیدی  اصلی و پرداختن  به ساخت ساز خانه  موجب کاهش درآمد می شود موضوع تعاون و همیاری  سنتی جمعی از روستائیان  در ساخت  خانه نو ساز هر یک از روستائیان  از مواردی است  که این هزینه ها  را به نحو بارزی کاهش  می دهد  ولی در هر حال پاره ای از روستا  بخشی از فعالیت  خانه سازی  تخصصی بوده  و لازمه آن اجیر کردن  بنا و استاد کار است

جهت جستجو سریع موضوع مقاله ، پرسشنامه ، پاورپوینت و گزارش کارآموزی می توانید از قسمت بالا سمت راست جستجو پیشرفته اقدام نمایید.

همچنین جهت سفارش تایپ ، تبدیل فایل پی دی اف (Pdf) به ورد (Word) ، ساخت پاورپوینت ، ویرایش پایان نامه و مقاله با ما در تماس باشید.