تکلیف شب و نقش آن در آموزش

مقدمه
امروزه درآموزش و پرورش کشورمان و حتی سایر کشورهای جهان موضوع تکلیف شب یکی از موضوعات بحث انگیز تعلیم و تربیت به شمار می آید. تکلیف شب ابزاری است که فرصت ها و فعالیتهای خارج از مدرسه را برای رسیدن به اهداف برنامه درسی به طور موثر وآگاهانه به خدمت می گیرد. تکرار و تمرین و به قولی تکلیف شب به عنوان وسیله ای برای تثبیت یادگیری و کسب مهارت در آموزش های دریافت شده قدمتی به ازای تاریخ دارد. تا آن جا که لوحه های ثبت شده از زمان های قدیم نمایانگر تکلیف و تمرین بچه ها برای یادگیری است .
با توجه به اینکه در چند دهه اخیر تحولات عظیمی در زمینه روشهای تدریس در کشور ما به وجود آمده است ; هنوز برای تکلیف شب از روش های قدیمی استفاده می شود و متاسفانه تکلیف هنوز پیوند مستحکمی با اهداف آن برقرار ساخته است . لذا از ابعاد گوناگون موضوع را مورد بررسی قرار می دهیم تا جایگاه واقعی این مقوله آموزشی را روشن سازیم .
تعریف تکلیف شب
تکلیف از نظر لغوی فرمان به کاری دادن است یا کاری که شخص یا مقام یا نهادی انجام آن را به عهده کسی گذاشته است معنی شده است و از نظر آموزشی کلیه فعالیت هایی که معلمان در جهت تکمیل یا کاربردی کردن آموزشی های کلاسی یک دانش آموز مقرر می کند عنوان تکلیف را به خود می گیرد که هدف آن دست یابی دانش آموزان به مهارت های کلاسی نوشتاری حسی حرکتی فکری و… می باشد.
جایگاه تکلیف شب
اغلب دانش آموزان با شنیدن کلمه تکلیف دچار همان حالتی می شوند که موقع دندان درد به آنها دست می دهد. غالبا این حالت برای معلمان کسل کننده است . باوجود این تکلیف شب یکی از مهم ترین و کاراترین مولفه ها یا ابزار برای یادگیری و نیز تحقق اهداف برنامه درسی به شمار می رود مشروط بر اینکه بدانیم چگونه از آن استفاده کنیم .
چگونگی استفاده از این فرصت ها و فعالیت ها نیازمند تاکتیک ها و مطالعات منسجم است .
اهداف تکلیف شب
پژوهش درباره اهداف تکلیف در نوشته های معتبر نشان داده که اهداف کلیدی تکلیف شب عبارتند از :
۱ ـ ابزار رشد شخصی و خود انضباطی دانش آموزان
۲ ـ عامل اجرای مقررات و خط مشی ها
۳ ـ تثبیت مطالب آموخته شده در ذهن و تقویت تجارب آموزشگاهی
۴ ـ از بین بردن موانع اجرای برنامه درسی
۵ ـ پرورش نیروی خلاقیت و ابتکار دانش آموزان
۶ ـ توسعه روابط عمومی در فرآیند آموزش
۷ ـ آموزش غیرمستقیم مسئولیت پذیری و نظم به دانش آموز
۸ ـ فعال کردن دانش آموز در یادگیری
۹ ـ برقراری ارتباط بین خانه و مدرسه
۱۰ ـ ایجاد عادت به مطالعه
۱۱ ـ افزایش قدرت زمان بندی و توانا کردن دانش آموز در برنامه ریزی و مدیریت
۱۲ ـ تعمیم آموخته ها در موقعیت های تازه
آثار مثبت تکلیف شب
انجام تکلیف شب نقش موثری در تثبیت یادگیری دانش آموز دارد.
آگاه شدن والدین از آنچه در کلاس می گذرد.
پر کردن اوقات فراغت دانش آموز به شکل سالم .
تعلیم آموخته ها در موقعیت های تازه و یافتن بینش های تازه و اضافی و توان به کارگیری یافته ها در موقعیت های دیگر.
رشد فردی از قبیل پرورش احساس مسئولیت قدرت برنامه ریزی و مدیریت توان زمان بندی اعتماد به نفس و پشتکار.
تقویت و غنی سازی برنامه درسی به عنوان مکمل برای آنچه امکان پرداختن و تجربه مستقیم آن در کلاس میسر نیست .
تکلیف شب به بچه ها یاد می دهد که از رهنمودها پیروی کنند. مهارت های پژوهشی را به کار ببرند و تمرکز حواس داشته باشند. تکلیف شب سبب ایجاد مهارت هایی می شود که برای چیرگی بر دشواری های زندگی ضرورت دارند.
آثار منفی تکلیف شب
عامل اجبار که فکر و نگرش شاگرد را نسبت به مدرسه و یادگیری تغییر می دهد.
ایجاد تصور ناسالم از قبیل یک جا نشستن و یک کار را انجام دادن .
بیزاری از مدرسه از دست دادن علاقه نسبت به درس خستگی روحی ناشی از تکرار.
محروم شدن از اوقات فراغت و فعالیتهای اجتماعی مورد علاقه .
برخورد بین والدین و فرزندان فشار والدین برای انجام دادن تکالیف و بروز تضاد بین روش تدریس معلمان و والدین .
افزایش رفتارهای غیراخلاقی از قبیل : تقلب پاک کردن امضای معلم توسل به دروغ واگذار کردن انجام تکالیف به سایر اعضای خانواده و…
با در نظر گرفتن این موضوع که معلمان به میزان یادگیری فرد فرد دانش آموزان توجه ندارند و تفاوت های فردی تمایلات استعدادها توان و نیازهای یادگیری آنها را مورد اغماض قرار می دهند تکلیف شب عامل شکنجه روانی دانش آموزان و بیشتر عامل ضایع کننده تمایلات و استعدادهای آنهاست .
آنچه کودکان باید یاد بگیرند
در کتاب مشق بدون اشک تالیف دکتر « بی هانسر » ۱ و ترجمه مجید رئیس دانا به راهکارهایی جهت رفع مشکل والدین با فرزندان در خصوص تکلیف شب اشاره شده است . مولف در این کتاب خطاب به والدین اظهار می دارد :
۱ ) فرزندان باید بیاموزند که انجام تکلیف درسی یک میدان نبرد نیست . نباید پیرامون تکلیف درسی کشمکش قدرتی وجود داشته باشد. آنان باید بیاموزند که شما مشاجره در مورد تکلیف درسی را تحمل نخواهید کرد.