تحقیق جایگاه علمی امام محمدباقر(ع) مربوطه به صورت فایل ورد word و قابل ویرایش می باشد و دارای ۹۵ صفحه است . بلافاصله بعد از پرداخت و خرید لینک دانلود تحقیق جایگاه علمی امام محمدباقر(ع) نمایش داده می شود، علاوه بر آن لینک مقاله مربوطه به ایمیل شما نیز ارسال می گردد
مقدمه ۱
فصل اول: کلیات تحقیق
۱-۱ تعریف و تبین موضوع ۲
۱-۲ ضرورت و اهمیت تحقیق ۳
۱-۳ اهداف وفوائد تحقیق ۴
۱-۴ پیشینه موضوع تحقیق ۵
۱-۵ سوالهای اصلی وفرعی تحقیق ۸
۱-۵-۱ اصلی ۸
۱-۵-۲ فرعی ۸
۱-۶ فرضیه تحقیق ۹
۱-۷ روش تحقیق ۱۰
۱-۸ ساختار تحقیق ۱۱
۱-۹ اصطلاحات و کلیدواژههای تحقیق ۱۲
۱-۱۰ مشکلات وموانع تحقیق ۱۴
فصل دوم: جلوههای علمی شخصیت امام محمدباقر
۲-۱ نگاهی گذرا بر زندگی حضرت ۱۶
۲-۱-۱ تاریخ اجمالی ۱۶
۲-۱-۲ جلوه ای از اخلاق حضرت باقر ۱۷
۲-۱-۳ شمایل حضرت باقر ۱۸
۲-۱-۴ دوران زندگی امام محمد باقر ۱۸
۲-۲ علم از دلایل امامت امام محمد باقر ۱۹
۲-۳ لقب باقر العلوم ۲۰
۲-۴ ژرفای دانش امام باقر ۲۱
۲-۵ تأکید امام بر یاد گیری علم و دانش ۲۲
۲-۶ شخصیت علمی امام باقر در تبیین اصول دین ۲۳
۲-۶-۱ توحید ذات و صفات ۲۴
۲-۶-۲ کمترین حد شناخت انسان درباره خدا ۲۴
۲-۶-۳ نهی از تفکر در ذات ۲۴
۲-۶-۴ عدم تغییر در ذات خدا ۲۵
۲-۶-۵ عدم امکان مشاهده ی حسی خدا ۲۵
۲-۶-۶ ارجاع امّت به قرآن ۲۵
۲-۷ شخصیت علمی باقرالعلوم و معارف قرآنی ۲۶
۲-۷-۱آموزش قرآن ۲۶
۲-۷-۲ تلاوت قرآن با صدای خوب ۲۷
۲-۷-۳ علم امام باقر در تقسیم بخشهای قرآن ۲۷
۲-۷-۴ علم امام در تفسیر قرآن کریم ۲۸
۲-۸ امام محمد باقر بنیان گذار علوم اسلامی ۲۹
۲-۸-۱ امام محمد باقر پایه گذار علم فقه ۳۰
۲-۸-۲امام محمد باقر بنیان گذار اجتهاد ۳۰
۲-۸-۳ امام محمد باقر پایه گذار علم اصول ۳۱
۲-۹ علم امام محمدباقر در بیان کلمات قصار ۳۱
۲-۱۰ امام محمد باقر در نگاه دانشمندان اهل سنت ۳۲
فصل سوم: تلاشهای علمی امام باقر در عرصههای مختلف
۳-۱ دانشگاه امام باقر ۳۴
۳-۲ شاگردان مکتب امام باقر ۳۵
۳-۲-۱ زراره بن اعین ۳۶
۳-۲-۲ ابان بن تغلب ۳۶
۳-۲-۳ کمیت اسدی ۳۶
۳-۲-۴ جابربن یزید جعفی ۳۷
۳-۲-۵ محمد بن مسلم ۳۷
۳-۳ گوشهای از دانش امام باقر در سیاست ۳۷
۳-۴ علم امام در برخورد با فرقههای انحرافی ۴۰
۳-۴-۱ مبارزه با اندیشهی خوارج ۴۰
۳-۴-۲ مبارزه با توهمات قدریه و جبّریه ۴۲
۳-۴-۳ موضعگیری علیه دروغپردازان و غالیان ۴۳
۳-۴-۴ مبارزه با اهل قیاس ۴۴
۳-۵ مناظره جلوهای از علم امام ۴۵
۳-۵-۱ مناظره با اسقف مسیحیان ۴۵
۳-۵-۲ مناظره با نافع بن ازرق از سران خوارج ۴۷
۳-۵-۳ مناظره با قتاده ۴۸
۳-۶ معجزات امام راهی برای نشر علوم و معارف ۴۹
۳-۶-۱ بازکردن چشمهای برزخی ابوبصیر ۵۰
۳-۶-۲ بیرون آوردن طعام و چیزهای دیگر از خشت ۵۰
۳-۷ علم امام محمدباقر در دستور به ضرب سکهی اسلامی ۵۱
۳-۸ دانش امام در حفظ جان اصحاب ۵۲
۳-۹ علم باقرالعلوم پاسخگوی سؤالات جنیان ۵۳
۳-۱۰ دانش امام باقر در بیان خواص انگشتر عقیق ۵۴
۳-۱۱ علم امام محمد باقر در بیان خواص دارویی میوهها و گیاهان ۵۵
۳-۱۱-۱ عدس ۵۵
۳-۱۱-۲ زعفران ۵۶
۳-۱۱-۳ به ۵۶
۳-۱۱-۴ اسپند ۵۶
۳-۱۱-۵ تره ۵۷
۳-۱۱-۶ نمک ۵۷
۳-۱۱-۷ خواص درمانی سنجد ۵۸
۳-۱۲ جلوهای از دانش امام در سخنان حکمتآمیز ایشان ۵۹
نتیجه ۶۱
پیشنهادات ۶۲
مقاله تحقیق ۶۳
ضمایم ۷۰
باقرالعلوم ۷۱
صلوات بر حجج طاهره علیهمالسلام ۷۳
منابع و مآخذ ۷۷
منابع فارسی ۷۷
کتابهای عربی ۸۱
مجله ۸۲
مقاله ۸۲
سیدی ۸۲
کتابشناسی ۸۳
* قرآن کریم.
* مفاتیحالجنان.
۱- احمدی، حبیبالله، امام باقر u در گفتار اهل سنت، بیجا، ناشر مکتب اسلام، پاییز ۱۳۷۷، چاپ اول.
۲- ارفع، سید کاظم، سیره علمی اهل بیت علیهمالسلام، بیجا، انتشارات فیض کاشانی، ۱۳۸۲، چاپ سوم.
۳- اصفهانی، عمادالدین حسین، مجموع زندگانی ۱۴ معصوم علیهمالسلام، ج۱، تهران، نشر طلوع، زمستان ۱۳۷۱، چاپ هفتم.
۴- افشاری کرد، غلامرضا و دیگر مؤلفان، تغذیه در طب ایرانی، اسلامی، تهران، ناشر نسل نیکان، ۱۳۹۰، چاپ نهم.
۵- اکبرپور، حبیبالله، معجزات امام محمدباقر u، تهران، ناشر الف، ۱۳۸۲، چاپ اول.
۶- اکبری، محمدرضا، گلچینی از معجزات شگفتانگیز چهارده معصوم، بیجا، انتشارات پیام عترت، تابستان ۱۳۷۶، چاپ اول.
۷- الهامی، داود، امامان اهل بیت علیهمالسلام در گفتار اهل سنت، بیجا، ناشر مکتب اسلام، پاییز ۱۳۷۷، چاپ اول.
۸- امانی، مهدی و قربانپور، رضا، درمانگاه سبز، قم، انتشارات شهابالدین، ۱۳۸۸، چاپ اول.
۹- امین، سید محسن، سیرهی معصومان، مترجم حسین وجدانی، بیجا، ناشر سروش، ۱۳۷۶، چاپ سوم.
۱۰- اندیمشکی، محمدصالح، ترجمه القرآن و فضائل اهل بیت، مترجم محمد ظریف، قم،انتشاراتذویالقربی، ۱۳۸۸
۱۱- انصاریان، حسین، عرشیان فرشنشین، قم، انتشارات دارالفرقان، ۱۳۸۶، چاپ سوم.
۱۲- بسطام نیشابوری، حسین و عبدالله، طبالائمه علیهمالسلام، قم، ناشر راه قرآن، ۱۳۹۰، چاپ اول.
۱۳- پیشوایی، مهدی، سیرهی پیشوایان، قم، ناشر مؤسسهی امام صادق u، ۱۳۸۳، چاپ شانزدهم.
۱۴- پیشوایی، مهدی، سیمای پیشوایان در آینهی تاریخ، قم، انتشارات دارالعلم، ۱۳۸۳، چاپ نهم.
۱۵- ترابی، احمد، امام باقر u، جلوهی امامت در افق دانش، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۸۷، چاپ چهارم.
۱۶- تنجی، محمد، فرهنگ طلایی، تهران، انتشارات اسماعلیان، ۱۳۶۶، چاپ دوم.
۱۷- جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهمالسلام، قم، ناشر انصاریان، زمستان ۱۳۷۹، چاپ سوم.
۱۸- جلیلی، اسماعیل، عترت در قرآن، ج۲و۳، تهران، انتشارات محیی، زمستان ۱۳۷۹، چاپ اول.
۱۹- حسینی دشتی، مصطفی، معارف و معاریف، ج۷، تهران، مؤسسه فرهنگی آرایه، ۱۳۷۹، چاپ سوم.
۲۰- حلّی، نگاهی بر زندگانی ۱۲ امام علیهمالسلام، مترجم محمدصادق شریعت، تهران، انتشارات محبانالحسین u، بهار ۱۳۸۰، چاپ اول.
۲۱- خدایی، زبیده، خدایا چه بخورم، قم، انتشارات نگاران نور، ۱۳۸۸، چاپ پنجم.
۲۲- خرازی، محسن، زندگینامهی چهارده معصوم علیهمالسلام، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، پاییز ۱۳۸۶، چاپ اول.
۲۳- خراسانی، محمدهاشم، منتخبالتواریخ، بیجا، انتشارات اسلامیه، بهمن ۱۳۷۶، چاپ پنجم.
۲۴- خرمفر، محمد، چهارده آئینه، بیجا، انتشارات عصر ظهور، ۱۳۸۵، چاپ اول.
۲۵- دهخدا، علیاکبر، لغتنامهی دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۸٫
۲۶- راشدی، لطیف و محمدرضا، سیره زندگانی حضرت باقر u، بیجا، ناشر لاهوتیان، ۱۳۸۷، چاپ اول.
۲۷- رحیمی، مهدی و طاهرخوانی، عبدالله، برگزیدگان، ج۱، بیجا، ناشر واحد کودکان و نوجوانان بنیاد بعثت، ۱۳۸۵٫
۲۸- سنجانی رضایی، جواد، زندگانی امام محمدباقر u، بیجا، ناشر زعیم، ۱۳۸۸، چاپ اول.
۲۹- شریعتی، خلیل، خواص درمانی سبزیها، تهران، انتشارات ژرف، پاییز ۱۳۷۶، چاپ اول.
۳۰- صدرالسادات دزفولی، کاظم، سخنان و مواعظ و مناقب و تاریخ ۱۴ معصوم علیهمالسلام از دیدگاه قرآن و حدیث، تهران، انتشارات کتابخانهی صدر، زمستان ۱۳۸۱، چاپ اول.
۳۱- طوسی، امالی شیخ طوسی، مترجم صادق حسنزاده، ج۱، قم، ناشر اندیشه هادی، ۱۳۸۸، چاپ اول.
۳۲- عالمزاده، بزرگ، مشعل فروزان دانش و تقوی، بیجا، ناشر ادارهی امور فرهنگی آستان قدس رضوی، ۱۳۵۷، چاپ اول.
۳۳- عباسی، محمد، فرهنگ برهان قاطع، بیجا، ناشر مؤسسهی مطبوعاتی فریدون علمی، ۱۰۳۶ هـ.ق.
۳۴- علوی، محمد، زندگانی ۱۴ معصوم، بیجا، ناشر نغمات، بهار ۱۳۸۸، چاپ دوم.
۳۵- عمادزاده، حسین، زندگانی حضرت باقر u، بیجا، ناشر مکتب قرآن، ۱۳۶۳، چاپ دوم.
۳۶- عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۰، چاپ شانزدهم.
۳۷- فاضل، جواد، طب و بهداشت در اسلام، تهران، انتشارات کتابفروشی ادبیّه، ۱۳۴۰٫
۳۸- قمی، عباس، منتهیالامال، تهران، انتشارات فخر رازی، پاییز ۱۳۷۹، چاپ دوم.
۳۹- کمپانی، فضلالله، حضرت باقرالعلوم u، تهران، انتشارات مفید، ۱۳۸۶، چاپ اول.
۴۰- محمدی ریشهری، محمد، میزانالحکمه، ترجمه محمدرضا شیخی، ج۸، قم، انتشارات دارالحدیث، ۱۳۷۷، چاپ اول.
۴۱- مدرس، محمدباقر، خانههای مأذون شرح حال چهارده معصوم، بیجا، ناشر: شرکت چاپ و نشر بینالملل وابسته به مؤسسهی انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۵، چاپ دوم.
۴۲- مدرسی، محمدتقی، زندگی ۱۴ معصوم علیهمالسلام، مترجم محمدصادق شریعت، تهران، انتشارات محبانالحسین u، بهار ۱۳۸۰، چاپ اول.
۴۳- معروفالحسنی، هاشم، زندگی ۱۲ امام علیهمالسلام، ج۲، بیجا، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۶، چاپ پنجم.
۴۴- معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، انتشارات بهزاد، ۱۳۸۲، چاپ اول.
۴۵- موسوی، محمدحسن، بر امام سجاد u و امام باقر u چه گذشت، تهران، ناشر: دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۹، چاپ اول.
۴۶- مولوینیا، محمدجواد، تاریخ چهارده معصوم، بیجا، انتشارات امام عصر عجلاللهتعالیفرجهالشریف، زمستان ۱۳۸۵، چاپ دهم.
۴۷- میرباقری، سید ابراهیم، مکارمالاخلاق، ترجمه میرباقری، ج۱، تهران، ناشر فراهانی، ۱۳۶۵٫
۴۸- میرسلیم، مصطفی، دانشنامهی جهان اسلام، ج۱، تهران، ناشر بنیاد دائرهالمعارف اسلامی، ۱۳۷۵، چاپ دوم.
۴۹- نجفی، محمدجواد، ستارگان درخشان، بیجا، ناشر کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۷۶، چاپ پنجم.
۵۰- وطن، طاهره، گیاهان دارویی، قم، انتشارات دارالفیض، ۱۳۸۹، چاپ اول.
۵۱- هیأت تحریر مؤسسهی در راه حق، پیشوای پنجم امام محمدباقر u، قم، انتشارات در راه حق، بهار ۱۳۷۴٫
۵۲- هوشیار، محمدجواد، خواص معدنی، ویتامینها و غلات، مشهد، انتشارات هوشیار قصر، ۱۳۸۷، چاپ اول.
۱- آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ آذرتاش آذرنوش، تهران، انتشارات نشر نی، ۱۳۸۲، چاپ سوم.
۲- انیس ابراهیم، عبدالحلیم منتصر، فرهنگ المعجم الوسیط، مترجم: محمد بندرریگی، ج۱و۲، تهران، انتشارات اسلامی، ۱۳۸۶، چاپ دوم.
۳- بندرریگی، محمد، فرهنگ بندرریگی، تهران، انتشارات علمی، ۱۳۷۸، چاپ اول.
۴- حرّانی، ابومحمد، تحفالعقول، ترجمه: صادق حسنزاده، قم، انتشارات آل علی علیهمالسلام، بهار ۱۳۸۲، چاپ اول.
۵- حر عاملی، محمدحسین، کلیات حدیث قدسی، مترجم: زینالعابدین کاظمی خلخالی، تهران، انتشارات دهقان، زمستان ۱۳۶۹، چاپ سوم.
۶- حویزی عبر، علی بن جمعه العروسی، نورالثقلین، لبنان، انتشارات التاریخ العربی، ۱۴۲۲ هـ.ق.
۷- صدوق، الخصال المحموده و المذمومه، مترجم: صادق حسنزاده، ج۱، تهران، انتشارات فکرآوران، ۱۳۸۸، چاپ اول.
۸- طبرسی، ابوالفضل، مجمعالبیان، لبنان، انتشارات دارالمعرفه، ۱۴۰۸هـ.ق.
۹- عبدالباقی، محمد فؤاد، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، تهران، انتشارات اسلامی، ۱۳۸۰، چاپ اول.
۱۰- قیم، عبدالنبی، فرهنگ معاصر میانه، تهران، انتشارات فرهنگ معاصر، ۱۳۸۵٫
۱۱- کلینی، یعقوب، اصول کافی، مترجم: محمدباقر کمرهای، ج۱، تهران، انتشارات دفتر مطالعات و تاریخ معارف، ۱۳۷۹، چاپ اول.
۱۲- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۲۵، لبنان، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۲۱ هـ.ق.
۱۳- مجلسی، محمدباقر، ترجمهی جلد ۱۴ بحار در زندگانی امام محمدباقر u، مترجم: موسی خسروی، بیجا، ناشر: کتابفروشی اسلامیه، بیتا.
۱۴- محمدی ریشهری، محمد، دانشنامهی احادیث پزشکی، ترجمه: حسین صابری، ج۲، قم، انتشارات دارالحدیث، ۱۳۸۳٫
جود و بخشش از طبع کریم خیزد و موجب عزت و سربلندی در دنیاو آخرت گردد.حضرت باقر u نیز مانند سایر ائمه ذاتاً سخی و بخشنده بود. از حضرت صادق u روایت شده است که فرمود:پدرم با اینکه در میان خانه اش قلیل المال بوده هر جمعه یک اشرفی صدقه می داد و می فرمود:پاداش صدقه در روز جمعه مضاعف میشود،همچنانکه روز جمعه برسایر ایام برتری دارد. از سلمی کنیز آن حضرت روایت شده است که برادران آن حضرت به خدمتش می رسیدند و از حضور او بیرون نمی رفتند تا آنها را از خوراکیهای پاکیزه می خورانید و لباس های نیکو می پوشانید و درهمهای زیادی به آنان بخشش می نمود.[۱]
مردی نصرانی مسلک به حضرت باقر از روی توهین گفت:تو بقری! حضرت فرمود:نه من باقرم گفت:تو پسر آن زن آشپزی فرمود:آشپزی هنر و حرفه ی اوست گفت:تو فرزند زنی سیاه چهره وزنگی و بد زبانی! فرمود:اگر راست می گویی خدا او را بیامرزد و اگر دروغ می گویی خدا تو را بیامرزد.نصرانی به سبب این برخوردبردبارانه مسلمان شد[۲].
یکی از خصال پسندیدهی امام باقر u خصلت بردباری ایشان است که به آن اشاره شد. بسیاری از بداخلاقیهایی که در جامعه وجود دارد ناشی از نبود این صفت نیکوست. برخوردهای تند و بیجا، عصبانیت و خشم بیموردی که افراد جامعه با یکدیگر دارند، کارمند با همکار خود، اعضای خانواده با یکدیگر و هر شخصی در هر جایگاهی که قرار دارد بر اثر نبودن این صفت اخلاقی است. بنابراین ما میتوانیم از صبر و بردباری امام محمدباقر u برای خود الگو و سرمشق قرار دهیم.
امام باقر u میانه بالا گندم گون و لاغر میان بود.پوستی شاداب و نرم و مویی مجعد داشت.صدایش نیکو بود و بر گونه اش خالی دیده می شد.ایشان از پوشیدن لباس خوب و پاکیزه و تهیه غذاهای خوب در خانه دریغ نداشت.وخصوصاًبرای رعایت حال برخی از افراد خانه این کار را لازم می دید[۳].
امام پنجم u دائم الحزن بود زیرا ۴سال داشت که واقعه ی کربلا را دید.دائماً اشک می ریخت چشمان او از کثرت اشک آب آلود بود و پیشانی اش ازکثرت سجده پینه کرده بود[۴].
دوران زندگی امام محمد باقر u در سه بخش خلاصه می شود:
۱- سه سال و شش ماه و دو روز با جدش امام حسین u
۲- سی و چهار سال و پانزده روز با پدرش امام سجاد u
۳- نوزده سال و ده ماه و ۱۲روزمدت امامت[۵].
اولین حادثه ی محنت باری که در دوران طفولیت حضرت باقر u روی داد فاجعهی جانگداز کربلا بود و واضح و آشکاراست که مشاهده ی آن همه جنایت و مظالمی که از ناحیه ی بنی امیه دربارهی خاندان عصمت و طهارت به عمل آمد،در روحیه ی طفل سه یا چهار ساله چه اثرات نا مطلوبی باقی گذارد،و فضای روح او را چقدرتیره و تارمینمود.ولی با وجود آن همه نا ملایمات و سختی ها چون آن جناب در مهد نبوت پرورش یافته بود و در خاندان ولایت تحت سرپرستی حضرت زینالعابدین و فخرالساجدین u قرار گرفته بودروحی قوی و سرشار از ایمان داشت که مخزن شهامت و شجاعت بود.امام محمد باقر u حدود ۳۴سال را با پدرش و تحت تعلیمات عالیه امام سجاد u به سر بردو امام سجاد u نیز با توجه به مقتضیات محیط ارشادو رهبری خود را به وسیله ی دعاها و مناجات ها انجام می داد.دوران امامت امام محمد باقر u از سال ۹۵هجری که سال درگذشت امام زین العابدین u است آغاز شده و مدت ۱۹سال و چند ماه ادامه داشت . در این دوره امام محمد باقر u با نشر احکام دین توانست تا حدی حقایق دین را از خرافات و جعلیات تمیز داده و مردم را به مقصود و هدف شارع اسلام آشنا سازد و به تربیت شاگرد بپردازدو این فعالیت ها مقدمه ی تاًسیس مکتب جعفری گردید که فرزندش حضرت صادق u آن را به وجود آورد.
وفات حضرت باقر u در اثر مسمومیت وی به دستور هشام بن عبد الملک و به وسیله ی ابراهیم بن ولید(برادرزاده ی هشام) که حاکم مدینه بود انجام شده است[۶].
بدون تردید با اسناد و مدارکی که در دست است ائمه معصومین علیهمالسلام امامیه یکی پس از دیگری منصوباً و منصوصاً سر حلقه ی ولایت را در دست گرفته وبه نام و کنیه و القاب در ساق عرش الهی مشهود همه ی ملائک بودند ومابه چند مورد نصوص وارده درمورد امامت و همچنین علم امام باقر u اشاره میکنیم:
۱- در وصیت امیرالموئمنین علی u به فرزندانش،نام امام باقر u آمده وبه او سفارش شده است.
۲- مطابق روایات رسول خدا e نام او را ذکر کرده وبه عنوان «باقرالعلوم» (شکافنده علوم) یاد نموده است.
۳- در«حدیث لوح» مطابق نقل علمای شیعه ،آمده است که جبرئیل آن را از بهشت به حضور رسول خدا e آورد و رسول خداآن رابه فاطمه سلاماللهعلیها داد و در آن «لوح» نام همه ی دوازده امام u نوشته شده است و درآن نام «محمدبن علی» امام باقر u به عنوان امام بعد از پدرش خاطر نشان شده است.
۴- نیز از علمای شیعه نقل شده است که خداوند« نامه مهر شده ای» را که دارای دوازده مهر بود برای رسول خدا e فرستاد وبه پیامبر e فرمان دادکه آن را به امیر مؤمنان علی u بسپارد وبه او دستور دهدکه اولین مهر آن را بشکند و طبق دستورهای آن عمل کند و هنگام مرگش آن را به فرزندش حسن u بسپارد وبه او دستور دهد مهر دوم را بشکند وبه دستورات آن عمل کند و هنگام مرگش آن را به پسرش بسپارد تا به آخرین امام برسد.
۵- روایات بسیاری از امیر مؤمنان و امام حسن و امام حسین و امام سجاد علیهم السلام نقل شده که به امامت امام باقر u بعد از پدرش تصریح دارد[۷].
۶- سخنانی از امام باقر u درباره ی امامت خویش وادامه ی خط امامت تا دوازدهمین امام[۸].
در فصول المهمه آمده است.آن حضرت را بدین لقب (باقر) می خواندند زیرا علوم را می شکافت و باز می کرد. در صحاح آمده است :تبقر،یعنی توسع در علم ودر قاموس گفته شده :محمدبن علی بن حسین را باقر می خواندند،چون درعلم تبحر داشت .در لسانالعرب نیز ذکر شده آن حضرت u را باقر می خواندند چرا که علم را می شکافت وبه اصل آن پی می برد و فروع علم را از آن استنباط می کردو دامنه ی علوم را می شکافت و وسعت می داد.[۹] ابن حجر در صواعق می نویسد. او را باقر از این جهت میگفتند که همچنان که زمین را می شکافند و خزائن و معادن و منابع و جواهر قیمتی آن کشف گردد و ظاهر شود او زمین علم را شکافت و لطایف و دقایق و معارف و حقایق احکام را با حکم و لطائف آن ظاهر ساخت که بر کسی جز روشنضمیران آشکار نبود و به حقایق کوردلان بد طینت و بدسرپرست واقف نخواهند شد و لذا او را باقر علم و جامع علم و ناشر علم و بلند گردانندهی علم گفتند[۱۰].
شیخ مفید در کتاب ارشاد از جابر بن عبدالله انصاری روایت می کند که ،رسول خدا به وی فرمود:تو آنقدر زنده می مانی که یکی از فرزندان مرا که از حسین بوجود آمده و او را محمد می گویند ملاقات خواهی کرد او است که یبقر علم الدین بقراً یعنی علم دین و مذهب را می شکافد و نشر می دهد یک نوع نشر دادن مخصوصی[۱۱].
دانشی که عترت از آن بهره ورند،دو ویژگی مهم دارد یکی گستردگی و ژرفای آن است .دانش عترت از ژرفا و عمق وصف ناشدنی و از گسترشی بی پایان بهره مند است. دیگری زلالیت و شفافیت آن است در آگاهی و دانش عترت هیچ گونه غبار و ابهام راه ندارد.زیرا دانش آنان لدنی و مستقیم از پیشگاه خدای عالم و آگاه است به همین خاطر زلال و بی غبار است . باقر العلوم u در ژرفای دانش آن مقدار گسترده و عمیق است که لقب زیبای باقر العلوم یعنی شکوفا کننده دانش زیبنده حضرت u قرار میگیرد. باقرالعلوم از دانش خویش این گونه پرده برمی دارد،«ما خزینه های دانش خدا،و وارثان خدا و حاملان کتاب خدا هستیم»،«ما معدن نبوت و پیامبری و محل رسالت می باشیم» در جای دیگرمیفرماید: « خدای بلند مرتبه از زلال ترین دانش خویش اسرار پنهانی خویش مارا(فقط ما را) بهره مند ساخته است » ژرفای دانش بی کران باقرالعلوم u تا آن حد است که فرمود:من کسی را نمی یابم که ظرفیت تحمل دانش مرا داشته باشد تا دانش خود را در اختیار وی گذارم فرمود: اگر فرد توانمندی می یافتم ،تمام معارف و احکام و شرایع دین را از صفت «صمد» خدای سبحان بازگو می کردم.لیکن افسوس امیر مؤمنین جد من نیز کسی را نیافت تا دانش خویش را در اختیار وی نهد» همان دانشی که هنگامی که اندکی از آن را در اختیار جابر جعفی قرار داد،جابر آنرا بر نمیتابید و به حضرت u عرض کرد،علم و دانش در سینه ام موج می زند چگونه وبه چه کسی باز گو کنم[۱۲].
حضرت امام محمد باقر u در آغاز افتتاح مکتب خویش شاگردان واصحاب و روات را به فوائد علم و تعلیم علم و احترام معلم و قدر و منزلت متعلم ودانش آموز آگاه فرمود و احادیثی در این مورد از پیغمبر اکرم e و از قرآن و اخبار گذشته تعلیم فرموده بدین جهت مردم عصر را شیفته علم و دانش کرد و توجه اذهان و قلوب و افکار را جلب فرمود و همه مهیای فرا گرفتن و فریفته مکتب سمع و بصری امام پنجم u شدند. توجه به مکتب امام محمد باقر u در دو قسمت مهم خلاصه می شود: قسمت اول تشحیذ[۱۳] افکار و اندیشه و پرورش استعدادو سلیقه ی افراد است به سوی دانش و بینش که بیدار نمودن حس دانش جویی و و معارف پروری مردم پس از هزار ماه حکومت بنی امیه خود یک قدرت و نیروی فوق العاده بالاتر و برتر از سطح افق افکار و اندیشه مردم لازم داشت که به واسطه این امام u معمول و مجری گردید.
قسمت دوم برنامه تعلیم و تربیت است که دو اصل مهم پرورش نفوس می باشد هم تعلیم دادو هم تربیت فرمود . حضرت امام محمد باقر u اصحابی را که بیش از صد نفر میشدند از روی مبنای علمی و اخلاقی به خود جلب کرد و آنها را فریفته مکارم اخلاق خود نمود. حضرت باقرالعلوم u اول وجوب علم و دانش را به آنها تذکر داد و از روی مبانی آیات قرآن ارزش و اهمیت و عظمت علم و اجر ثواب معلم و آموزگارو دانش آموز و دانشجو را تعلیم داد. چون خوب به این حقیقت رسیدند آن وقت باب علوم و حدیث و فقه را گشود و در ضمن بیان احکام و مسائل فقهی علوم تو حید و ثبوت نبوت و امامت و عدل و معاد را که اصول دین اسلام بود با فروع آن برای مردم تشریح کرده و فنون دیگر علمی را هم در خلال این تعلیمات آموخت[۱۴].
توحید،خداشناسی،اعتقاد به خط رسالت و رهبری الهی و یقین به معاد و نظام کیفر و پاداش ، همواره نخستین پیام و اصلی ترین دعوت پیامبران الهی و ادیان آسمانی بوده است.
فهم و پذیرش عالمانه ی این اصول ،ضامن ایمان نسبت به فروع و احکام و قوانین شریعت است،سستی و انحراف در میدان عمل ریشه در انحراف عقیدتی یا سیاسی مبنای فکری و نا آگاهی به اصول دینی دارد.امام باقر u همانند سایر ائمه ی معصومین علیهمالسلام به نشر معارف دین و احکام فقه محمدی e می پرداخت و برای تصحیح باورها ورد شبهات فکری مباحثات و مجمع های علمی تشکیل می دادند[۱۵]. از جمله مبانی و معارفی که امام باقر u به نشر آنها پرداخت توحید ذات و صفات،کمترین حد شناخت انسان درباره خدا،نهی از تفکر درذات ،عدم تغییر در ذات خدا،عدم امکان مشاهده ی حسی خدا و ارجاع امت به قرآن بود، که از کتاب امام محمد باقرu جلوهی امامت در افق دانش به صورت خلاصه از صفحه ۸۹ تا ۹۴ بیان میشود.
محمد بن مسلم از امام باقر u در زمینه ی اوصاف خداوند نقل کرده است . «انّه واحدٌ صمدٌ، احدی المعنی،لیس بمعانٍ کثیره مختلفهٍ» همانا او یکتا یی بی نیاز است که همه به او نیازمندند حقیقتی است بسیط و یگانه ،دراو معانی حقایق مختلف راه ندارد.
محمد بن مسلم گوید به امام u عرض کردم برخی از مردم عراق معتقدند که خداوند با چیزی می شنود و با چیزدیگر می بیند. امام باقر u فرمود:دروغ گفته و ملحد شده اند. خداوند بزرگ را به غیر تشبیه کرده اند او شنوایی بیناست با همان چیزی که می بیند، می شنود و با همان چیزی که می شنود ،می بیند.
محمد بن مسلم می گوید:برخی مردم عراق گمان می کنند که بینایی خداوند بر چیزی است که آن را درک کرده و تعقل می نماید. امام باقر u فرمود:اندیشه،فکرو تعقل از ویژگیهای مخلوق است و خداوند از صفات مخلوق مبرّا ست.
از امام باقر u درباره کمترین حد شناخت ،که همگان موظفند بدان حدّ از شناخت رسیده باشند سؤال شد .امام u فرمود: کمترین حدّ معرفت به خداوند،این است که هیچ چیز مثل و مانند او نمی باشد.همواره عالم ،شنوا و بینا بوده و این صفات برای او ازلی است.
امام باقر u فرمود:از تفکر در ذات خداوند بپرهیزید ،ولی هر گاه خواستید به عظمت وی پی ببرید،به عظمت آفرینش او بنگریدو درباره ی آن بیندیشید. و در بیانی دیگر فرمود:درآفریده ها و آفرینش خداوند سخن بگویید،ولی دربارهی ذات خداوند به بحث نپردازید،زیرا نتیجه ای جز حیرت ندارد.
از امام باقر u در تفسیر و معنای آیه ی «وَ مَنْ یَحْلُلْ عَلَیْهِ غَضَبی فَقَدْ هَوی[۱۶]» سؤال شد که غضب خدا چگونه است ؟ امام باقر u فرمود : غضب خدا همان کیفری است که به خطا کاران و منحرفان روا می دارد.و کسی که گمان کند(غضب خدا همانند غضب آدمیان نتیجه ی تحت تأثیر قرار گرفتن و تغییر روحیه و تحریک قوای درونی است و) غضب تغییری در خدا به وجود می آورد،به کفر گراییده است.
مردی از خوارج به امام باقر u گفت:چه چیزی را می پرستی؟ امام u فرمود:خداوند متعال را می پرستم. مرد پرسید: آیا او را دیده ای؟ امام u فرمود:چشمها با مشاهدهی حسی او را ندیده اند، ولی قلبها به حقیقت ایمان خدا را یافته اند.خدا را به وسیلهی مقایسه نمی توان شناخت و با حواس نمی توان درک کرد و شباهتی با آدمیان ندارد،خداوند به وسیله ی نشانه ها و آیاتش، توصیف شده و یا آنها شناسایی میشود.در حکم و داوریش هرگز ستم نمی کند این همان خدایی است که جزاو معبودی نیست.
پس از رسول خدا ،ظاهر قرآن ،به عنوان منبع اصلی شناخت مسائل عقیدتی و عبادی و سیاسی در جامعه اسلامی باقی مانده اما از آنجا که این منبع ژرف نیاز به مفسرانی آشنا با پیام وحی داشت و دست های سیاسی این مفسران واقعی(اهل بیت علیهمالسلام) را در جامعه منزوی ساخته بوده با گذشت زمان،کسانی که در جامعه به عنوان عالم و محدّث شناخته شدند ،ناگزیر باید جوابی را برای هر پرسش و مسأله تدارک می دیدند . عدم احاطه ی کامل آنان بر مجموعه معارف قرآن از یک سو ،و عدم آشنایی آنان با فرهنگ وحی از سوی دیگر ،سبب گردید تا با قیاس و توجیه گری بر آرای
شخصی و گاه احادیث بی ریشه و اقوال بی اساس ،عقیده ای را ابراز کرده و یا فتوایی دهند.
امام باقر u در این راستا می فرمود: هرگاه من حدیث و سخنی برای شما گفتم ریشه و مستند قرآنی آن را از من جویا شوید.
امام محمد باقر u قبل از هر چیز مردم را به توجه به قرآن و خواندن و فهمیدن و به کار بستن تعلیم فرمود.زیرا منبع علم و دانش و سرچشمه معارف و بینش است.
امام محمد باقر u در روایتی به سعد خفاف می فرماید: ای سعد قرآن را بیاموزید زیرا قرآن در روز قیامت در نیکوتر صورتی که مردمان به آن متوجه می شوند می آیدو در قیامت مردمان به یک صدوبیست صف آراسته می شوند و از این جمله هشتاد صف امت محمد e می باشند و چهل صف از سایر امتها هستند. فرمود: قرآن برچهره ی مردی مسلمان بر صف مسلمین نمایان می گردد چون مسلمانان بر آن چهره فروزان نگران می گردند و از دیدن آن چون گل می شکفند و بر وحدانیت خدا وند اعتراف می نمایند .گویند این مرد از همان مسلمانان است که در خواندن قرآن و در اجتهاد و کوشش او در قرآن شدیدتر و فزون تر بوده و از این جهت است که آن فروبها و نور جمال عطا یافته است .که ما نیافتهایم و از آن بعد بر صف شهدا عبور می دهد و شهدا را در آن چهره تا بنده نورانی می نگرند و می گویند خدایی نیست جز خدای مهربان و این از جمله شهداست که این مقام به او عطا شده است[۱۷].
امام محمد باقر u در این زمینه به ابو بصیر می فرماید : ای ابو محمد قرآن را ما بین دو قرائت تلاوت کن نه آنکه صدای خود را بلند کن که دیگران را خبر دار کنی نه چندان آهسته بخوان که اهل و عیال تو مستفیض نشوند بلکه صدا را به حد وسط بدار و قرائتی با ترجیح صوت بخوان که خدای تعالی صدای نیکو را دوست دارد و صوت تلاوت قرآن با ترجیح[۱۸] باشد پسندیده است چنانچه حضرت سجاد u چنان قرآن تلاوت می نمود که همه را حیران و مجذوب می ساخت. در جای دیگر امام محمد باقر u از جدش رسول الله e می فرماید: برای هر چیز ی یک زیب و زینتی هست و زینت قرآن صدای پسندیده است که تلاوت نماید[۱۹].
امام محمد باقر u در تعلیمات تربیتی و کلامی خود که قرآن را برای اصحابش تعریف و وصف کرد فرمود قرآن چهار قسم است که شامل تمام شئون زندگی است:
اوّل- یک بخش قرآن که یک چهار آن را تشکیل می دهد در حق ما اهل بیت است که مبین و مفسر عالم به قرآن و راسخ در علوم اسماء هستیم و بدون تفسیر و تأویل تبین ما فهم قرآن مشکل است.
دوم- یک چهار قرآن درباره ی دشمنان ما می باشد که آنها از نظر خصومت و تیره بختی خود و تیره ساختن محیط برای محرو میت مردم از قرآن تعریف و وصف شده و نتیجه ی نهایی کار آنها برای عبرت آیندگان ذکر شده است.
سوم- یک چهارم دیگر قرآن شامل فرایض و احکام و اصول عقاید و فروع دین است که فقه و احکام آن می باشد که درباره ی آن کتب فراوان به نام احکام دین – احکام قرآن- احکام اسلام نگاشتهاند.
چهارم – یک چهارم دیگر قرآن امثال و حکایات وقصص گذشتگان است که از نظر نتیجه ی نهایی دعوت آسمانی پیغمبران و اقبال و ادبار ملل و اقوام و عشیره گذشتگان و نتیجه کار آنها می باشد که قرآن برای عبرت اخلاف و اسلاف بیان نمو ده است و در پایان این خبر می فرماید:ما کرائم قرآن هستیم[۲۰].
از جمله علومی که در مکتب امام باقر u به سرعت رشد کرد تفسیر قرآن و بیان علوم و معارف قرآنی بود و باعث این رشد فزاینده اولاً خود آن حضرت u در ثانی وجود مشتاقانی بود که اطراف عالم جهت رسیدن به معارف ناب اسلامی بار سفر به مدینه بسته و در محضر امام u قرار گرفته بودند.شیخ مفید در ارشاد خود در این خصوص نوشته اگر به کتابهای تفسیر و روایات تفسیری به جا مانده از امام محمد باقر u رجوع کنیم روایات زیادی را در ذیل آیات قرآن می بینیم که راویان بزرگی آنها را از امام u روایت کردهاند[۲۱].که در ادامه چند نمونه از آیات قرآن را که امام محمد باقرu تفسیر فرموده را بیان می نماییم.
امام باقر u در تفسیر آیهی ۱۰۵سوره ی توبه می فرماید:چون قیامت برپا شود،یک منبر ،که ۲۴پله دارد،ازسمت راست عرش نصب می گردد،و علی u در حالی که پرچم توحید در دست دارد،فرا رسد و از پله های منبر بالا رفته و بر آن جلوس کند و همه ی اهل محشر بر او عرضه می شود که هر کس منکرش باشد وارد جهنم گردد. البته تفسیر این کلام در قرآن است، آنجا که می فرماید:(هر چه خواهید عمل کنید،خدا و رسول او و مؤمنان ناظر آن خواهند بود[۲۲].)
« واِنّی لَغَفّار لّمنْ تاب وامن وعمِل صالحاً ثمّ اهتدی[۲۳]» البته برای کسی که توبه کند و در زمره اهل ایمان در آید و نیکو کار گردد،و به راه راست روی آورد مغفرت و آمرزش من بسیار است. امام باقر u در تفسیر آیه ی شریفه فرمود: یعنی به ولایت ما راه یابد سوگند به خدا اگر فردی تمام عمرش در میان رکن و مقام که- بهترین مکان هاست – خدا را عبادت کند و بعد بدون ولایت ما بمیرد،خداوند او را به درون آتش دوزخ اندازد[۲۴].
« الله نُوُرالسماواتِ والْاًرْضِ مثلُ نوره کمِشکوه فِیها مِصباحٌ[۲۵]»
خداوند نور آسمانها و زمین است ، مثل نور خدا همانند چراغ دانی است که در آن چراغی (پر فروغ) باشد. امام باقر u در تفسیر این آیه ی شریفه فرمود:مشکاه سینهی مبارک پیامبر خدا e است و در آن « مصباح» یعنی علم است .
« فی زجاجه» زجاجه مقصود امیرالمؤمنین u است یعنی علم پیامبر e نزد امیرالمؤمنین u می باشد[۲۶].
امام محمد باقر u وارث علم تمام پیامبران بوده است و در طی مدت امامت خود توانست به نشر و اشاعه ی حقایق و معارف الهی بپردازد. امام محمد باقرu پایه گذار بسیاری از علوم اسلامی بود که دوران امامت فرزند گرامیش امام صادق u به اوج عظمت رسید از جمله ی این علوم علم فقه ،اجتهاد، و علم اصول بود.
یکی از آثار و برکات نهضت بزرگ علمی امام محمد باقر u پایه گذاری علم فقه بود . تبین علم فقه و مسائل حلال و حرام که امام u با وسعت دانشی که داشت این سفرهی علمی را برای همگان پهن کرده و آموخته های خود را از رسول خدا e و امیرمؤمنان u و سایر معصومان علیهمالسلام کریمانه تقدیم دانش پژوهان کرد.بدین جهت میبینیم که درسها ی فقهی امام u آنقدر تأثیر گذار بود که فقهای زمان مجذوب این محفل علمی شدند[۲۷].
یکی از شاخه های بزرگ علوم اسلامی « علم اصول» است که با بهره گیری از آن احکام شرعی را از ادلهی شرعی استخراج می کنند از این رو اجتهاد متوقف بر آن است و مجتهد برای استنباد احکام شرعی به آن نیاز مبرم دارد و ملکه اجتهاد برای او حاصل نمی شود مگر این که به تمامی بحث های آن آشنایی کامل داشته باشد. تمامی دانشمندان شیعی براین باورند که امام باقر u نخستین کسی بود که این علم را تأسیس کرد و قواعد آن را به وجود آورد و بدین وسیله دروازه اجتهاد را بر روی دانشمندان اسلامی گشود. قواعدی را که امام u تأسیس کرد به این نامها در بین اصولین شهرت یافت (استصحاب،قاعده ی تجاوز،قاعده ی فراغ قاعده ی نفی ضرر،علاج تعارض بین اخبار…) تمامی این قواعد به همراه اخباری که امام u در مورد آنها وارد شده است در کتابهای اصولی موجود است. به گونه ای که هر یک از این روایات درون مایه ی تاًسیس قاعدهای بزرگ در اصول فقه قرار گرفت و آن را مبنای قواعد اصولی قرار دادند[۲۸].
آن گونه که از تاریخچه تأسیس علم اصول برمیآید، تأسیس این علم و گردآوری قواعد آن در زمان امام باقر u صورت گرفته است. اگر چه امیرالمؤمنین u برخی از قواعد اجتهاد را بیان کرده بودند اما دوران امام محمد باقر u نقطه ی عطفی برای استفاده ی دانشمندان راستین اسلامی از محضر علم الهی و چشمه های جوشان دانش و بینش وحیانی بود. از جمله تلاشهای گستردهی امام u در زمینه ی رشد و تعالی و باور سازی ارزش در بین مسلمانان تبین شیوه های صحیح استنباط احکام شرعی از منابع دینی بود.که بیش از پیش به اعتلا و توانمندی فقه شیعه غنا بخشید .امام محمد باقر u شخصاً بر این امر مبادرت ورزید و با تدوین قواعدعلم اصول و آموزش آن به شاگردان مکتب خویش گام مهم و کار سازی در پیشبرد اهداف بلند اجتهاد برداشت به گونه ای که امروز شیعه می تواند با سر بلندی اذعان دارد که میراث دار دانش پیامبر اکرم e و جانشینان او در بهره گیری از منابع دینی در قالب اجتهاد و استنباط حکم شرعی می باشد[۲۹].
بسیاری از علومی که امروز در دانشگاهها تدریس میشود، برگرفته از مبانی فکری دانشمندان غربی است. در صورتی که دین ما منبع غنی و عظیمی از علوم و مبانی فکری است از جمله علومی است که امام محمدباقر u آن را بنیانگذاری کردند. پس باید این معارف که مهجور ماندهاند مورد استفاده و بهرهبرداری قرار گیرد.
[۱] فضل الله کمیانی، تلخیص، حضرت باقرالعلوم u، ص ۲۰
[۲] استاد حسین انصاریان، اهل بیت عرشیان فرشنشین، ص ۴۶۱؛ حبیب الله احمدی،امام باقر u الگوی زندگی، ص۸۱
[۳] مصطفی میر سلیم، تلخیص، دانش نامه جهان اسلام، ج ۱، ص۶۲۶
[۴] عمادالدین حسین اصفهانی، تلخیص، مجموع زندگانی ۱۴ معصوم، ج۱، ص۸۲۸
[۵] جواد رضایی، زندگانی امام محمد باقر u، ص۷۹
[۶] فضل الله کمیانی، برداشت، حضرت باقر العلوم، ص۱۲
[۷] علامه حلّی، تلخیص، نگاهی بر زندگی۱۲امام علیهمالسلام، مترجم محمد محمدی اشتهاردی، ص ۱۸۵
[۸] احمد ترابی، تلخیص، امام محمد باقر u جلوهی امامت در افق دانش، ص ۲۷
[۹] محسن امین، سیره معصومان امام باقرu، مترجم حسین وجدانی، ص ۱۵
[۱۰] حسین عمازاده، زندگانی حضرت باقر u، ص۵
[۱۱] محمدجواد نجفی، ستارگان درخشان سرگذشت امام محمد باقر u، ج ۷، ص ۱۷
[۱۲] حبیبالله احمدی، تلخیص، امام باقر u الگوی زندگی، ص ۶۴
[۱۳] تشحیذ به معنای:تیز کردن، تند کردن
[۱۴] حسین عمادزاده،تلخیص از زندگی امام محمد باقرu، ص۶۹
[۱۵] احمد ترابی،تلخیص، امام محمد باقر u جلوهی امامت در افق دانش،ص ۸۹
[۱۶] سوره طه، آیه ۸۱
[۱۷] حسین عمادزاده، تلخیص، زندگانی حضرت امام باقر u،ص۱۵۲
[۱۸] ترجیع:آوازرا درگلوگردانیدن، بازگشت دادن
[۱۹] حسین عماد زاده، تلخیص، زندگی امام باقر u، ص۱۵۳
[۲۰] حسین عمادزاده،زندگانی حضرت امام محمد باقر u، ص۱۴۵
[۲۱] محمد جواد مروجی طبس، امام باقر u درآفاق نگاهها،برگرفته از مجله حوزه، برگرفته از سیدی ستارگان بقیع
[۲۲] اسماعیل جلیلی،عترت در قرآن،ج ۲، ص ۹۳؛مرحوم حویزی،نورالثقلین،ج ۳ ،ص ۱۶۶
[۲۳] سوره طه، آیه ۸۲
[۲۴] شیخ طبرسی،مجمع البیان، ج۷، ص۳۹
[۲۵] سورهی نور، آیه ۳۵
[۲۶] محمد صالح اندیمشکی، ترجمه القرآن و فضائل اهل بیت، مترجم محمد ظریف، ص۲۷۹
[۲۷] محمد باقر مروجی طبس، امام باقر u در آفاق نگاهها، برگرفته از مجلهی حوزه، برگرفته از سیدی ستارگان بقیع
[۲۸] ابولفضل هادی منش، بررسی جایگاه علمی و تلاشهای فرهنگی امام باقر u، برگرفته از نشریهی پاسدار اسلام، شماره۲۷۹-۲۸۰
[۲۹] ابولفضل هادیمنش، مقالهی اجتهاد در عصر امام محمد باقر u، برگرفته از سی دی ستارگان بقیع
تمام مقالات و پایان نامه و پروژه ها به صورت فایل دنلودی می باشند و شما به محض پرداخت آنلاین مبلغ همان لحظه قادر به دریافت فایل خواهید بود. این عملیات کاملاً خودکار بوده و توسط سیستم انجام می پذیرد.
جهت پرداخت مبلغ شما به درگاه پرداخت یکی از بانک ها منتقل خواهید شد، برای پرداخت آنلاین از درگاه بانک این بانک ها، حتماً نیاز نیست که شما شماره کارت همان بانک را داشته باشید و بلکه شما میتوانید از طریق همه کارت های عضو شبکه بانکی، مبلغ را پرداخت نمایید.
ارسال نظر