منابع فارسی:

آذر ، ع.  و منصور مؤمنی  ،۱۳۸۵ ،²آمار و کاربرد آن در مدیریت جلد دوم تحلیل آماری²، تهران ، انتشارات سمت.
اقوامی ، د. و جعفر باباجانی،۱۳۷۷ ،² اصول و کاربرد حسابداری در سازمانهای دولتی و غیر انتفاعی² ، انتشارات سمت.
احمدوند ،ژ. ،۱۳۸۵ ، “بررسی تاثیر ساختار مالکیت بر عملکرد شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران” ، پایان نامه کارشناسی ارشد حسابداری دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد ،دانشگاه الزهراء (س).
پور حیدری ، الف و داود همتی،۱۳۸۳ ،”بررسی اثر قراردادهای بدهی ، هزینه های سیاسی، طرح های پاداش ، و مالکیت بر مدیریت سود در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران “، بررسیهای حسابداری و حسابرسی ،سال یازدهم ،شماره ۳۶٫
جلالی ، ف. ،۱۳۸۷ ،² حاکمیت شرکتی و حرفه حسابداری ²، ماهنهمه انجمن حسابداران خبره ایران ( مجله حسابداری) ،شماره ۱۹۶ .
حساس یگانه ، ی .،۱۳۸۴ ،² فلسفۀ حسابرسی ²، انتشارات علمی و فرهنگی ، تهران .
حساس یگانه ، ی . و همکاران،۱۳۸۷ ،” بررسی رابطه بین سرمایه گذاری نهادی و ارزش شرکت “، بررسیهای حسابداری و حسابرسی ، دوره ۱۵ ، شماره ۵۲ .
حسینی، و. ،۱۳۸۵ ،”تاثیر کیفیت اقلام تعهدی بر هزینه سرمایه شرکتها” ، پایان نامه کارشناسی ارشد حسابداری دانشکده علوم اقتصادی و اداری ، دانشگاه مازندران .
خاکی ،غ .،۱۳۸۶ ،²روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه نویسی²، انتشارات بازتاب ، تهران .
شباهنگ ،ر. ،۱۳۸۷ ،² تئوری حسابداری ( جلد اول )² ، انتشارات مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی سازمان حسابرسی .
شباهنگ ، ر. ، ۱۳۸۷ ،² مدیریت مالی (جلد اول)² ، انتشارات مرکزتحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی سازمان حسابرسی.
قالیباف اصل ، ح. ،۱۳۸۷ ،² مدیریت مالی²، انتشارات پوران پژوهش.
کرباسی یزدی ،ح .،۱۳۸۷ ،²تئوری حسابداری (۱ )² ، دانشگاه آزاد اسلامی واحدبروجرد .
گودرزی ، الف ،۱۳۸۷ ،²حسابداری ساختگی و تاثیر حاکمیت شرکتی²، ماهنامه انجمن حسابداران خبره ایران (مجله حسابداری ) ، شماره ۱۹۶٫
مرادی ،م.  و همکاران،۱۳۸۷ ، ²اثر چرخه های بازار سهام بر واکنش سرمایه گذاران نسبت به تغییرات غیره منتظره اقلام تعهدی² ، مجلۀ دانش و توسعه (علمی ـ پژوهشی) سال پانزدهم، شماره ۲۵ .
مهرانی ، ک.  و زهره عارف منش ،۱۳۸۷ ، “بررسی هموار سازی سود در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ” ، بررسی های حسابداری و حسابرسی ،دوره ۱۵  شماره ۵۱٫
ملا نظری ،م.  و سعید کریمی زند ،۱۳۸۶ ،” بررسی ارتباط بین هموارسازی سود با اندازه شرکت و نوع صنعت در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران “، بررسی های حسابداری و حسابرسی ،شماره ۴۷٫
مومنی ، م. ، ۱۳۸۶ ،² تحلیل داده های آماری با استفاده از spss ²، انتشارات کتاب نو.
مشایخی ، ب.  و مریم صفری ، ۱۳۸۵ ، ” وجه نقد ناشی از عملیات و مدیریت سود در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران “، بررسی های حسابداری و حسابرسی ، شماره ۴۴٫
مران جوری ، م. ،۱۳۸۵ ،”بررسی رابطه بین اندازه شرکت با سود غیره منتظره در شرکتهای سهامی عام ” ، پایان نامه کارشناسی ارشد حسابداری ،دانشکده مدیریت ،دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک.
مونتگمری،د.، ترجمه ابراهیم رضوی پاریزی،۱۳۸۶،”مقدمه ای برتحلیل رگرسیون خطی“، ،انتشارات دانشگاه شهیرباهنرکرما ن .
نوروش ، الف و همکاران،۱۳۸۴ ، ” بررسی مدیریت سود در شرکت های پذیرفته شده در بورس تهران ” ، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز ، دوره ۲۲ ، شماره۲ .
نمازی ، م. و احسان کرمانی،۱۳۸۷ ، “تاثیر ساختار مالکیت بر عملکرد شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ” ،بررسی های حسابداری و حسابرسی، دوره ۱۵  شماره ۵۳٫
یزدانی ،آ. ،۱۳۸۵ ،” بررسی نقش ترازنامه در محدود کردن مدیریب سود در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ” ، پایان نامه کارشناسی ارشد حسابداری دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد ، دانشگاه الزهراء (س).

چکیده:

رسوائی اخیر در انرون و ورلدکام وسایرشرکتهای آمریکائی ،موجب برانگیخته شدن احساسات  عمومی جامعه گردید.بنابراین عموم جامعه براین باورشدن که  مدیریت سوداعمال شده  توسط مدیران شرکت ها ، به مدیریت سود فرصت طلبانه گرایش دارد ، تا  منافع شخصی آنها بیشینه گردد.

هدف پژوهش  ، بررسی نوع  مدیریت سود اعمال شده ( مدیریت سود فرصت طلبانه یا مدیریت سود کارآ) و تاثیر ساختار مالکیت و اندازه شرکت بر پیش بینی سودآوری آتی درشرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار و همچنین ترغیب وتشویق سرمایه گذاران به سرمایه گذاری باتوجه به  وضعیت شرکت ازنظراطلاعات ارائه شده درپیش بینی سودآوری آتی می باشد.

از این رو از مجموع ۳۲۱ شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تا قبل از سال ۱۳۸۱ ، تعداد ۹۹ شرکت از طریق نمونه گیری به روش  حذف سیستماتیک در طی سالهای ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۵ انتخاب و با استفاده از رگرسیون چندگانه مورد آزمون  قرار گرفتند . متغیرهای این پژوهش عبارتند از : اقلام تعهدی اختیاری ، اقلام تعهدی غیر اختیاری ، مالکیت نهادی ، مالکیت خانوادگی ، اندازه شرکت و سودآوری آتی .

یافته های پژوهش نشان می دهد که نوع مدیریت سود اعمال شده بوسیله شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار به مدیریت سود کارآ گرایش دارند .همچنین بین اندازه شرکت وپیش بینی سودآوری آتی رایطه مثبت (مستقیم ) و بین ساختار مالکیت خانوادگی وپیش بینی  سودآوری آتی رابطه منفی (معکوس) وجود دارد.در خصوص تاثیر ساختار مالکیت نهادی برپیش بینی سودآوری آتی شواهدی مشاهده نگردید.

مقدمه:

وجود بازارهای سرمایه، یکی از ابزارهای توسعه اقتصادی می باشد. بازارهای سرمایه و شرکت های سهامی این امکان را فراهم می آورند که تعداد زیادی از صاحبان سرمایه، با سرمایه های کوچک و بزرگ، در یک واحد اقتصادی مشارکت کنند وبه این ترتیب ، مشکل تأمین سرمایه های کلان برای ایجاد طرحهای صنعتی بزرگ برطرف می گردد. هر کشوری می تواند با ایجاد بازار بورس مطمئن وامن، سرمایه های سرگردان جامعه را جمع آوری کرده و آن را در مسیرهای  تولید و ایجاد ارزش افزوده  هدایت کند و از طریق این ارزش افزوده (حقوق ، سود سهام و سهم دولت به عنوان مالیات و…) گامی به طرف توسعۀ اقتصادی کشور بردارد.

پژوهش هایی که درمورد مسائل  مختلف مربوط به بورس صورت می گیرد، می تواند نقاط ضعف و قوت را مشخص نموده و کمک شایانی به سازمان بورس اوراق بهادار- در ایفای نقش بزرگی  که به عهده دارد- بنماید، همچنین این پژوهش ها می تواند به تصمیم گیری صحیح سهامداران کمک کند و تخصیص بهینۀ منابع اقتصادی، به نحو مطلوبتری صورت گرفته و وضع سرمایه گذاری بهتر گردد.

۱-۱-مقدمه:

در سامانه اقتصادی امروز دنیا، انتقال و گزارش اطلاعات صحیح مالی به مراکز تصمیم گیری، اهمیت بسیار زیادی دارد. سهامدارانی که اندوخته های خود را به شکل سرمایه در اختیار شرکتها قرار می دهند، برای آگاهی از چگونگی اداره سرمایه های خود و اطمینان از صحت عمل و کارآیی مدیران، وسیله دیگری جز صورت حساب ها و گزارشهای سالانه شرکتها دراختیار ندارند. دولت نیز به دلایل مختلفی از جمله، اطمینان از صحت مصرف وجوه و منابع کسب  درآمد از طریق وصول مالیات و… نیازمند گزارشهای دقیق و صحیح مالی است. از طرف دیگر، اطلاع دقیق از نتایج فعالیت های مختلف اقتصادی و دقت در اجرای اصول حسابداری و برقراری سامانه  مناسب انتقال اطلاعات به صورت گزارشهای مالی، عامل مؤثری دردست یابی  برنامه های اقتصادی کشور به حساب می آید.

در ارزیابی عملکرد و توان سودآوری یک شرکت، علاوه بر اینکه رقم سود گزارش شده برای سرمایه گذاری مهم است و بر تصمیم های آنها تأثیر دارد، ارتباط سود با سایر اجزای صورت های مالی نیز،   مورد  توجه خاص سرمایه گذاران است. بنابراین پژوهش هایی که در مورد سود انجام می گیرد، دارای اهمیت زیاد است. امروزه مدیریت سود یکی از موضوعات بحث انگیز و جذاب در پژوهش های حسابداری به شمار می رود. به دلیل این که سرمایه گذاران به عنوان یکی از عوامل  مهم تصمیم گیری به رقم سود توجه خاصی دارند و با توجه به بیان اهمیت پژوهش در مورد مسائل مختلف مربوط به بورس و مدیریت سود، پژوهش حاضر با ارزیابی نوع مدیریت سود و بررسی اثر ساختار مالکیت و اندازه شرکت برروی مدیریت سودآوری آتی ، در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، گامی بسیار کوچک برای  شفاف سازی اطلاعات مالی می باشد. امید است که مشوق گامهای بزرگتر و پربارتر باشد.

۲-۱ بیان مسأله

در اواخر دهه ۱۹۲۰ رایج شدن صورت حساب سود و زیان همراه با فشارهای قابل توجه از سوی افراد برون  از حرفه حسابداری و نیز عدم رضایت دست اندرکاران حرفه ای و دانشگاهیان از روش جاری، تغییرات نهادی مهمی را در تفکر ونظریه حسابداری به وجود آورد. یکی از مهمترین این تغییرات ، تأکید و توجه بیشتر به صورت سود و زیان که پیش تر معطوف به ترازنامه بود، سبب شده تا مقوله ای به نام «مدیریت سود»[۱] متولد ومطرح شود. مدیریت سود به عنوان فرآیند برداشتن گام های آگاهانه در محدوده اصول پذیرفته شده حسابداری برای رساندن سود گزارش شده به سطح موردنظر تعریف شده است. عمل نزدیک کردن سود گزارش شده به سطح سود هدف، از طریق دستکاری[۲] انجام می شود (ملانظری و کریمی زند، ،۱۳۸۶،ص۸۴)^۳.

سود از جمله برترین شاخص های اندازه گیری فعالیت یک واحد اقتصادی است. درک و شناخت رفتار سود حسابداری مقوله ای است که بر اثر گسترش فنون کمی مدیریت و ضرورت توجه به نیاز استفاده کنندگان صورت های مالی شکل گرفته است. این امر از محدوده  اندازه گیری فعالیت های گذشته فراتر رفته و حسابداری را برای یاری رساندن به تصمیم گیرندگان تواناتر ساخته است. با وجود این که نظریه فراگیری در زمینه سود حسابداری وجود ندارد که مورد توافق همگان باشد، باز هم به عنوان یکی از معیارهای تصمیم گیری مالی از اعتبار ویژه ای برخوردار است. در این راستا هر جریانی که سود را به طریقی دست خوش تغییر کند نیز اهمیت می یابد . زیرا پیامدهای اقتصادی بر آن مترتب می شود و این مسئله، به ویژه ممکن است در بازارهای با کارآیی ضعیف سرمایه از درجه اهمیت بیشتری برخوردار باشد. رسوائی اخیر در انرون۴ و ورلدکام۵ و جاهای دیگر یک احساس عمومی ایجاد کرد که مدیریت سود به کار رفته توسط مدیران شرکت ها به سمت مدیریت سود فرصت طلبانه، گرایش بیشتری دارد تا منفعت شخصی مورد انتظار مدیران تأمین شود، و این مدیران اهمیت کمی به منافع سهامداران قائل شــــده اند. عمل نزدیک کردن سود گزارش شده به سطح هدف از طریق دستکاری انجام می شود. مدیران به دلایل و انگیزه های گوناگون از قبیل پاداش، بدهی و هزینه های سیاسی و غیره  دست به مدیریت سود و یا درمواردی هموارسازی سود۶ می زنند. حال اگر این مدیریت سود در جهت افزایش ارزش شرکت باشد به نوعی می توان گفت لا اقل از نظر سهامداران مورد قبول است، اما در بعضی مواقع مدیران به صورت فرصت طلبانه از این راهکار استفاده کرده و مطلوبیت خود را بیشینه  می کنند.

اسکات[۳] (۲۰۰۰) مدیریت سود رابه دونوع مدیریت تقسیم بندی کرد(سیلویاورونیکا ، سیدهارتایودم ،  ۲۰۰۸،ص۲) [۴].

۱- مدیریت سود فرصت طلبانه[۵]: (یعنی مدیریت، سود را بصورت  فرصت طلبانه دستکاری و گزارش می کند تا بیشترین  منافع را برای خودش کسب کند.)

۲- مدیریت سودکارآ(سودمند)[۶] : (یعنی مدیریت ، سود را با اطلاعات محرمانه و خصوصی که دارد اصلاح و بهبود و گزارش می کند تا بیشترین  منافع را برای سهامداران داشته باشد.

مطالعات موجود درباره مدیریت سود عموما  متوجه اقلام تعهدی بوده است . اقلام تعهدی از تفاوت بین سود و وجوه نقد حاصل ازعملیات حاصل می گردد ، که شامل هزینه استهلاک ، تغییرات در دارائیها و بدهی های جاری به غیر از وجوه نقد (از قبیل حساب های دریافتنی ، موجودی کالا و حسابهای پرداختنی ) می باشد . در نتیجه ،با این فرض که جریان وجه نقد دستکاری نمی شود ، تنها راه باقیمانده برای دستکاری سود ، افزایش یا کاهش اقلام تعهدی است . بسیاری از مطالعات دهه ۹۰ به بعد ، از روش شناسی ” جونز ” برای تخمیین اقلام تعهدی اختیاری و غیر اختیاری استفاده کرده اند (مشایخی و دیگران ، ۱۳۸۵ ،ص ۳۸ )^۵.

یک عامل بنیادی در آزمون مدیریت سود در شرکت ها ، تخمین عامل اختیار و اعمال نظر مدیران در تعیین سود است . بررسی ادبیات مبتنی بر مدیریت سود ، بیانگر وجود رویکرد های متفاوت با شناسه ای مختلف در تخمین و اندازه گیری اختیار مدیریت در تعیین سود گزارش شده است . یکی از مهمترین این رویکردها ، مبتنی بر کاربرد اقلام تعهدی اختیاری به عنوان شاخصی برای تعیین و کشف مدیریت سود در واحدهای تجاری است.بحث ساختار مالکیت و اندازه شرکت و نحوه تاثیر آنها بر عملکرد شرکت، موضوعی است که برای چندین دهه مورد توجه پژوهشگران بوده است .

پژوهشگر در این پژوهش تلاش دارد به پرسش های زیر پاسخ دهد:

۱)       آیا سیاست مدیریت سود در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران فرصت طلبانه می باشد ؟ که درصورت  پیدا کردن پاسخ مناسب ، می توان به دنبال عواملی  بود تا مدیریت سود فرصت طلبانه را مهار کرد.

۲)       با توجه به اینکه برای کشف مدیریت سود از اقلام تعهدی اختیاری استفاده می کنیم آیا رابطه معنی داری بین اقلام تعهدی اختیاری و پیش بینی  سودآوری آتی وجود دارد؟

۳)       مطابق  بحث ساختار مالکیت و اندازه شرکت آیا ساختار مالکیت و اندازه شرکت بر پیش بینی سودآوری آتی تاثیر می گذارد ؟

این پژوهش ، با این دیدگاه که مدیریت سود در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از منظر عمومی فرصت طلبانه می باشد ، انجام می پذیرد.

۳-۱ اهداف پژوهش

پژوهش حاضر، در راستای احساس نیاز به غنی تر نمودن پژوهش حسابداری در زمینه مدیریت سود در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران صورت گرفته است که شامل اهداف زیر می باشد:

– هدف نخست : ارزیابی نوع مدیریت سود و بررسی اثرساختار مالکیت و اندازه شرکت بر روی مدیریت سودآوری آتی

– اهداف بعدی عبارتند از :

۱- بررسی تاثیر ساختار مالکیت واندازه شرکت  بر پیش بینی سودآوری آتی

۲-ترغیب وتشویق سرمایه گذاران باتوجه به وضعیت شرکت ازنظراطلاعات ارائه شده درپیش بینی سودآوری آتی

۴- ۱ اهمیت و ضرورت پژوهش

میلیونها نفر که پس اندازهای خود را از راه سرمایه گذاری در اوراق بهادار شرکتها به آنها سپرده اند، برای اطمینان از این که وجوه سرمایه گذاری شده آنان به طور درست و مؤثر استفاده می شود به صورت های مالی سالانه و میان دوره ای شرکت ها اتکاء می کنند. حتی افراد بیشتری، پس اندازهای خود را به بانکها و مؤسسات دیگر می سپارند که آنها نیز به نوبه خود، این وجوه را در سهام شرکت ها سرمایه گذاری می کنند. بنابراین تقریباً هر فردی به طور مستقیم یا غیرمستقیم منافعی در شرکت ها دارد و حفظ منافع عمومی مستلزم گزارشهای مالی قابل اتکاء و به موقع از عملیات و سلامتی مالی شرکت های سهامی عام است.

در ارتباط با هدف مطلوب شرکت دو دیدگاه وجود دارد: عده ای می گویند هدف مطلوب شرکت سودآوری است. اما سودآوری نمی تواند هدف مطلوب شرکت باشد .

بزرگترین ایراد هدف سودآوری ، این است که سود مبهم بوده و به علت این که تحت تأثیر رویه های حسابداری قرار دارد، قابل دست کاری می باشد (قالیباف اصل، ۱۳۸۷،ص۲-۱)^۱ .

هنگامی که شرکت ها در وضعیت نامطلوب اقتصادی تحت فشار فزاینده قرار می گیرند، مدیران آنها از حسابداری درخواست می نمایند که سطر آخر صورت های مالی (یعنی سود) را بهبود ببخشند، و بدین وسیله محتوای اطلاعاتی آنها را تغییر دهند. حسابداری با وجود تمامی انعطاف پذیری اش ، به نظر نمی رسد قادر به فراهم آوردن داده های مفید برای مدیریت در این قبیل شرایط باشد. داده های مورد نیاز تصمیم گیری ، مقوله ای بسیار پیچیده می باشد، زیرا طیف متنوع استفاده کنندگان از آن، نظیر سرمایه گذاران ( از آن جایی که نیاز به دانستن میزان سودآوری و ثبات شرکت قبل از سرمایه گذاری در آن دارند)، مدیران ( نیاز به اطلاع از وضعیت مالی شرکت دارند ) ، بانک ها و تأمین کنندگان مالی (نیاز به اطلاع از توانایی شرکت در بازپرداخت وام) به اطلاعات گوناگونی نیاز دارد (نوروش و دیگران، ۱۳۸۴،ص۱۶۶ )^۲.

یکی از روش هایی که گاهی اوقات برای آرایش اطلاع رسانی وضعیت مطلوب شرکت ها مورد استفاده قرار می گیرد، مدیریت سود می باشد. مدیریت سود به مداخله عمومی مدیریت در فرآیند تعیین سود که غالباً در راستای اهداف دلخواه مدیریت می باشد، اطلاق می گردد. مدیریت سود روشی است که توسط مدیریت جهت دستکاری داده ها به کار می رود. به عنوان مثال هموار نمودن سود برای کسب اطمینان بیشتر سرمایه گذاران از پایداری سود، نمونه ای از دستکاری داده ها محسوب می شود. این قبیل اقدامات ممکن است داده های موجود در صورت های مالی را به میزان قابل ملاحظه ای تحت تأثیر قرار دهد.

بازی با «ارقام مالی » می تواند تأثیر کاملاً منفی، درهنگام کشف شدن باقی گذارد. با استفاده از حسابداری مدیریت سود، مدیریت می تواندتصورات سایرین نسبت به عملکرد شرکت اش را تغییر دهد. ارزیابی قدرت سودآوری شرکت ممکن است به اشتباه تعبیر شود و باعث تعیین نامناسب  قیمت اوراق بدهی و سرمایه شود. هنگامی که اشتباهاتی کشف می شود. شرکت دیگر اطمینان بازار را به

دست نخواهد آورد.پژوهش ها نشان داده است که نوسان کم و پایدار سود، حکایت از کیفیت آن دارد. به این ترتیب ، سرمایه گذاران با  اطمینان خاطر بیشتری در سهام شرکت هایی سرمایه گذاری می کنند که روند سودآنها با ثبات تر است. همچنین پژوهش های وسیعی در مدیریت سود انجام شده است، اما پژوهش درخصوص عوامل تأثیرگذار در انتخاب نوع خاصی از مدیریت سود کاملاً کم است .و بطور کلی اهمیت و ضرورت این پژوهش این است که به گونه تجربی به سرمایه گذاران و صاحبان سود نشان دهد که مدیران شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار چه نوع مدیریت سود را اعمال می کنند.و قبل از سرمایه گذاری به ترکیب سهامداران نیز توجه داشته باشند . با توجه به موارد ذکر شده می توان به اهمیت و ضرورت پژوهش حاضر پی برد و انجام اینگونه پژوهش ها را ضروری دانست.

۵-۱فرضیه پژوهش

با توجه به پرسش های پژوهشگر و برای پاسخ به آنها فرضیه زیر تدوین یافته است :

« بین نوع مدیریت سود ، ساختار مالکیت ، اندازه شرکت و پیش بینی سودآوری آتی رابطه معنی داری وجود دارد»

۶-۱ چارچوب نظری ومدل پژوهش

محورمباحث این پژوهش مدیریت سود وفرصت طلبانه یاکارآ بودن آن می باشد.دراین پژوهش تلاش می شود تا نوع مدیریت سود اعمال شده توسط مدیران شرکتها بررسی شود.فلسفه مدیریت سود، بهره گیری از انعطاف روش استاندارد و اصول پذیرفته شده حسابداری می باشد. البته تفسیرهای گوناگونی که می توان از روشهای اجرایی یک استاندارد حسابداری برداشت کرد، از دیگر دلایل وجود مدیریت سود می باشد. این انعطاف پذیری دلیل اصلی تنوع موجود در روش های حسابداری است. در زمانی که تفسیر یک استاندارد بسیار انعطاف پذیر است، یکپارچگی داده های ارائه شده در صورت های مالی کمتر می شود .این پژوهش با بررسی ابعاد مختلف مدیریت سود به ارتقای سطح دانش بازارسرمایه کمک خواهد کرد.پژوهش های متعددی درزمینه مدیریت سودانجام شده است که چارچوب نظری پژوهش برگرفته ازاین پژوهش هامی باشد.

در این پژوهش برای کشف مدیریت سود از مدل تعدیل شده جونز (دچو و همکاران،۱۹۹۵)[۷] استفاده شد . آنها استدلال کردند که درآمدها عاری از آزادی عمل ودستکاری نیستند  بنابراین پیشنهاد کردند که تغییرات درآمد را از طریق کسر تغییرات حساب های دریافتی تعیین کنند .

محاسبه کل اقلام تعهدی شرکتj   در سال t از طریق زیر بدست می آید :

TA_j,t=(∆CA_j,t –  ∆CL _j,t – ∆CαSH _j,t + ∆STDEBT_j,t – DEPN_j,t)

TA_j,t :  کل اقلام تعهدی بنگاه اقتصادی  jدرسال t.

∆CA_j,t : تغییرات دردارایی های جاری بنگاه اقتصادی  jدرسال t.

∆CL_j,t : تغییرات دربدهی های جاری بنگاه اقتصادی  jدرسال t.

Cash_j,t∆ : تغییرات دروجوه نقد بنگاه اقتصادی  jدرسال t.

STDEBT_j,t ∆ : تغییرات درحصه جاری بدهی های بلندمدت بنگاه اقتصادی  jدرسال t.

DEPN_{j,t :} هزینه استهلاک سال جاری دارائی های ثابت ونا مشهود شرکتj

محاسبه α (آلفا ) ، β ( بتا ) و γ (گاما ) که از فرمول زیر بدست می آید :

TA_j,t / A_jt-1= α (۱/ A_jt-1) + β (∆REV_it / A_jt-1) + γ (PPE_jt / A_jt-1) + ε_jt

      A_jt-1 :کل دارائی شرکت j در سال قبل که مقادیر بر حسب آن استاندارد می شود .

REV_jt∆ : تغییرات در خالص درآمد (فروش ) شرکت j بین سالهای t و۱-t

PPE_jt : ارزش ناخالص اموال ، ماشین آلات و تجهیزات شرکت j در سال t

 ε_{jt :} خطای مدل شرکت j در سال t

محاسبه اقلام تعهدی غیر اختیاری که از فرمول زیر بدست می آید و مقادیر α ،β و γ بدست آمــــده از مرحله قبل(مرحله۲) در این فرمول جایگزین می شود :

NDAC_j,t = α (۱ / A_jt-1 ) + β[(∆REV_it – ∆ REC_jt)/ A_jt-1 ] + γ (PPE_jt / A_jt-1)

NDAC _jt : اقلام تعهدی غیر اختیاری

REC_j,t ∆ : تغییرات در خالص حسابهای دریافتی شرکت j بین  سالهای t وt-1

محاسبه اقلام تعهدی اختیاری که از فرمول زیر بدست می آید :

DAC_j,t = TA_j,t – NDAC_j,t

DAC_j,t : اقلام تعهدی اختیاری

محاسبات آماری اقلام تعهدی اختیاری و غیر اختیاری در پیوست آمده است.

برای آزمون فرضیه از مدل رگرسیون چندگانه زیر استفاده کردیم :

X_jt+1 = b₀ + b₁ cFo_it + b₂ NDAC_j,t + b₃ DAC_jt + b₄ DFAM_it + b₅ INST_j,t + b₆ DSIZE_j,t + e

X_jt+1: سودآوری آتی که با هریک از متغیرهای زیر اندازه گیری می شود :

CFO_t+1 : جریان وجوه نقد حاصل از عملیات در سال t+1

NDNI_t+1 : سود خالص اقلام تعهدی غیر اختیاری در سال t+1 که از فرمول زیر بدست می آید:

 )اقلام تعهدی اختیاری – سود خالص قبل از اقلام غیر مترقبه NDNI_t+1 =(

EARN_t+1∆ : تغییرات سود در سال t+1 که از فرمول زیر بدست می آید :

∆EARN_t+1 =( EARN_t+1 – EARN_t )

INST_j,t: نسبت مالکیت نهادی که برابر درصد مالکیت نهادی شرکت j در سال t می باشد .DFAM_j,t : متغیر مجازی ( ساختگی ) مالکیت خانوادگی که برابر درصد مالکیت خانوادگی ۵۰ و بالای ۵۰ درصـد عدد یک و کمتر از ۵۰ درصد عدد صفر را قرار می دهیم .

DSIZE_j,t : متغییر مجازی اندازه شرکت که ابتدامیانگین لگاریتم طبیعی کل دارائیهای شرکت محاسبه می شود و برای اعـــداد بالای  میانگین عدد یک و پایین میانگین عدد صفر را قرار می دهیم

خطای e بعنوان خطای آماری تلقی می شود،بدین معنی که متغیری است ، تصادفی که عدم برازش رابیان واندازه ناتوانی مدل ازبرازش دقیق داده ها رابرآوردمی کند.پارامترهای b وb₁  و ….. و b₆ضرایب رگرسیون نامیده می شود. _۱β (شیب )تغییردر میانگین توزیع yبه ازاء یک واحد تغییردرxاست .

برای تشخیص نوع مدیریت سود ازضریب اقلام تعهدی اختیاری درمدل رگرسیون استفاده می کنیم ،اگرمدیریت سود بصورت مدیریت سود کارآ باشدضریب b3 مثبت خواهدبودواگرمدیریت سودفرصت طلبانه باشدضریب b₃ منفی ویا صفرمی باشد

۷-۱ متغیرهای پژوهش

در این پژوهش از سه معیار برای سنجش سود آوری آتی استفاده کرده ایم که عبارتند از:

جریان وجوه نقد حاصل از عملیات در سال ۱+t  باعلامت اختصاری (cfo_t+1)
سود خالص اقلام تعهدی اختیاری در سال۱+t  با علامت اختصاری(NDNI _t+1)
تغییرات سود در سال ۱+t  با علامت اختصاری ( )

– برای خنثی کردن خاصیت ثابت سود از متغیر تغییرات در سود استفاده می شود.و برای خنثی کردنخاصیت ثابت اقلام تعهدی با  استفاده از مدل تعدیل شده جونز  تفکیک اقلام تعهدی به اقلام تعهدی اختیاری و غیر اختیاری صورت می گیرد.

۸-۱ قلمرو پژوهش

۱-۸-۱- قلمرو موضوعی پژوهش

ارزیابی نوع مدیریت سود وبررسی اثرساختارمالکیت واندازه شرکت برروی مدیریت سودآوری آتی

۲-۸-۱- قلمرو مکانی پژوهش

قلمرو مکانی تحقیق، اطلاعات شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد.

۳-۸-۱- قلمرو زمانی پژوهش

قلمرو زمانی پژوهش اطلاعات سال های ۱۳۸۵-۱۳۸۲ شرکتهای فوق برای دوره ۴ ساله می باشد، قابل ذکراست  که برای محاسبه شاخص های سودآوری آتی و برای استاندارد کردن مقادیربکار رفته در محاسبه اقلام تعهدی اختیاری از اطلاعات مالی شرکتهای نمونه دریکسال قبل وبعدازدوره زمانی نیزاستفاده شده است .پس درمجموع بایدگفت که اطلاعات شرکتهابین سالهای ۱۳۸۱لغایت ۱۳۸۶برای انجام پژوهش موردنیازبوده است .

۹-۱- واژگان کلیدی و اصطلاحات به کار رفته در پژوهش

مدیریت سود: اقدامات آگاهانه به عمل آمده توسط مدیریت در خصوص چگونگی گزارش سود جهت رسیدن به اهداف خاص به گونه ای که منطبق با اصول و رویه های حسابداری می باشد(نوروش ودیگران ،۱۳۸۴،ص۱۶۹ )^۱.

مدیریت سود فرصت طلبانه (سودجویانه) : یعنی مدیریت، سود را بصورت فرصت طلبانه دستکاری و گزارش می کند تا بیشترین  منافع را برای خودش کسب کند(ورونیکا وهارتایودم ،۲۰۰۸،ص۲)۲.

مدیریت سودکارآ (سودمند): یعنی مدیریت، سود را با اطلاعات محرمانه و خصوصی که دارد، اصلاح و گزارش می کند تا بیشترین  منافع را برای سهامداران داشته باشد(همان ماخذ،ص۲)^۳.

اقلام تعهدی اختیاری: اقلامی که به دلیل انتخاب روشها و رویه های حسابداری وتصمیمات مدیریت در واحد تجاری ایجاد می گردد و بستگی به روشهای حسابداری شرکت موردنظر دارد وبه عوامل خارجی از شرکت ارتباط ندارد(مرادی ودیگران ،۱۳۸۷،ص۵۱)^۴.

اقلام تعهدی غیراختیاری: این اقلام در طول زمان ثابت هستند و مدیریت در این نوع اقلام هیچگونه دخالتی ندارد و انجام فعالیتهای عملیاتی واحد تجاری تعیین کننده این اقلام می باشد. این نوع اقلام به واسطه مقررات سازمان ها و دیگر عوامل خارجی محدود هستند(حسینی ،۱۳۸۵،ص۶)^۵.

اندازه شرکت : یکی از فاکتورهای درونی شرکتها که برساختار مالی و سودآوری شرکتها تأثیر دارد، اندازه شرکت می باشد (مران جوری ،۱۳۸۵،ص۴۹)^۶.

مالکیت نهادی : مالکیت نهادی برابر درصد سهام نگهداری شده توسط شرکت های دولتی ودیگراجزای دولت ، شرکت های بیمه، مؤسسات مالی، بانکها ،صندوق وجوه بازنشستگی  وشرکت های تعاونی از کل سهام سرمایه می باشند (ورونیکاوهارتایودم ،۲۰۰۸،ص۱۵)۷.