قلعه دختر فیروزآباد

موقیت قلعه دختر

این بنا که بدست اردشیر بابک مؤسس سلسله ساسانیان ساخته شده است که از اولین بناهای ساسانیان به شمار می رود. این بنا در دو کیلو متری شهر فیروزآباد قرار دارد که با مصالح لاشه سنگ و ملاط گچ احداث گردیده تزئینات به کار رفته در آن شامل گچ بری های زیبا و رنگی داخل بنا می باشد کاخ اردشیر را مهمترین و عظیم ترین اثر تاریخی فیروزآباد می دانند عده ای معتقدند این بنا کاخ نبوده بلکه کاربری آن را آتشکده میدانند. زیرا معتقدند که هر بنای مهمی که در کنار آب ساخته می شده محلی برای پرستش آناهیتا بوده است، اما طبق سندیات به دست آمده احتمال کاخ بودن بنا بیشتر است. این بنا در کنار روستایی به نام آتشکده بنا شده است، اردشیر بابکان این کاخ را نزدیک مدخل تنگاب در کنار چشمه ای به قطر ۵۰ متر احداث کرده است که از کاخ های ییلاقی اردشیر به حساب می آمده است. از ویژگی های منحصر به فرد این بنا می توان به این اشاره داشت که این بنا تحسین بنای تاقدار ساسانی محسوب می شود. زیر بنای این کاخ ۱۱۵*۵۵ متر مربع است و اطراف آن ساختمان ها و دیوارهایی پوشانده که هنوز آثار آن باقی است.

از سایر آثار اطراف این کاخ می توان به بنای آشپزخانه در پشت کاخ، تل نقارخانه در مجاورت کاخ و قلعه حسن آباد و برخی روستاهای باستانی دیگر اشاره کرد. همچنین بنای امامزاده جعفر در محدوده شهر قدیم که از دوره ایلخانی باقی مانده است و یا سنگ قبرهای بسیار جالب که یکی از آنها دارای تاریخ ۷۴۱ هـ . ق است از دیگر آثار اطراف این کاخ هستند. این بنا را جالب توجه ترین ساختمان معماری دوره ساسانی می دانند. از بناهای هم ردیف آن می توان به بقایای مانده در فراش بند، کازرون، یزدخواست و سروستان اشاره کرد.

همچنین در متون تاریخی نیز در مورد عظمت این بنا صحبت شده است. در زیر به نمونه ای از آن که بر گرفته از کتاب آثار عجم تدوین دکتر منصور رستگار است اشاره می شود. با توجه به این اثر مشاهده می شود که در گذشته این بنا را آتشکده می دانسته اند نه کاخ.

 “از جمله آثار غریبه فیروزآباد، آتشکده آنجاست که آن را «آتشکده اعظم» نامند. زیرا که در فارس آتشکده  بزرگتر از آن نسیت گویند آن را نیز اردشیر بابکان بنا نهاده و آن در سمت شمال قصبه حالیه واقع است. به مسافت یک فرسنگ دور از آن تقریباً.

الحق بنیان عجیبی و آثار غریبی است. عقل از مشاهده اش حیران است. عمارات این آتشکده، همه تو بر توست. غدیری که اکنون آب از آن می جوشد و به جدولی که در کنارش بریده اند، جاری می گردد، قریب به آتشکده است. دور تا به دور آن، خمپ آتشکده ۱۵۰ قدم است عمقش را خدا داناست. خیلی عمیقتر از خمپ تنگ کرم و خمب دارابجرد است که مذکور شد.

وضع آن عمارت اعظم از همه عمارتی است مربع که هر یک از طول و عرض درون آن عمارت، ۱۵ ذرع است و سقف آن طاق بلندی است که ارتفاعش تقریبا ۲۵ نوع ذرع است و از هر چهار سمت این بقعه دری بزرگ هلالی مانند است که آن درها به عمارات دیگر می روند.

نادره: هنوز اثر گچکاری که به دیوار اندرون آن ایوان نموده اند، باقی است بلکه بعض از گچبریها که به طور گل و برگ ساخته اند، برقرار است و جلوی عمارت بزرگ مذکور ایوانی بوده است که پیش طاقش خراب شده است.

فرصت الدوله شیرازی در حدود ۱۱۰ سال پیش درباره بنای آتشکده فیروزآباد می نویسد:

« از جمله آثار غریبه فیروزآباد آتشکده آنجاست که آن را آتشکده اعظم می نامند زیرا که در فارس آتشکده بزرگتر از آن نیست. گویند آن را اردشیر بابکان بنا نهاده و آن در شمال قصبه حالیه واقع است به مساحت یک فرسنگ دور از آن تقریباً- عمارات این آتشکده همه توبرتوست. غدیری (برکه) که اکنون آب از آن می جوشد به جدولی که در کنارش بریده اند جاری می گردد. (وضع آن عمارت) اعظم از همه، عمارتیست مربع که هر یک از طول و عرض درون آن عمارت پانزده ذرع است و سقف آن تاق بلندیست که ارتفاش تقریباً بیست و پنج ذرع است و از هر چهار سمت این دری بزرگ هلالی مانند است که از آن در ها به عمارات دیگر می روند. هنوز اثر گچ کاری که به دیوار اندرون آن ایوان نموده اند باقیست بلکه بعضی گچ بری ها که به طور گل و برگ ساخته اند برقرار است و جلو عمارت بزرگ مذکور ایوان بوده است که پیش تاقش خراب شده است طول و عرض آن ایوان دوازده ذرع در ده ذرع است. تمام آن عمارت سراپا از سنگ و گچ ساخته شده ابداً آجر به کار نرفته و سنگ های آن مختلفاً از نیم ذرع تا یک چارک و کمتر می باشد و در سمت جنوب شرقی آن آتشکده نیز در جلو ایوانی است که قدری از تاق آن خراب گردید. طول و عرض این ایوان هم دوازده ذرع در ده ذرع است و در این ایوان نیز دربهای هلالی است. از این درب ها در عمارت مذکور می شوند و در دو طرف ایوان چندین تاق به ردیف بوده که اکنون سقف های آنها فرو آمده بالجمله این آتشکده در کنار شاه راهی واقع شده که از آن می روند به سمت بوشهر.»

در کتاب سبک شناسی استاد پیرنیا آمده است:

آتشکده فیروزآباد یا بارین (۲۲۴ میلادی) از دیگر بناهای مهمه این دوره است. ایران شناسان مغرب زمین سعی دارند آن را کاخ اردشیر بدانند در صورتی که به نظر چنین نمی آید و لازمه کاخ بودن داشتن بعضی فضاهاست که این بنا ندارد.

نکته مهم در این آتشکده استفاده از انواع و اقسام فنون معماری است. ساختمایه آن بوم آورد بوده، مانند سنگ لاشه که به صورت طبیعی روی هم چیده شده اند. تا این زمان این آتشکده بزرگترین بنای سنگ لاشه ای است که ساخته شده است. از تاق آهنگ و گنبد برای پوشش فضاهای مختلف آن استفاده شده است. بعد از بنای بازه هور دومین گنبد (بر سطح چهار گوش) در این بنا دیده می شود که بزرگترین گنبد زمان خود نیز بوده است. گوشه سازی گنبد ها (ترنبه) می باشد. پس از آن در قلعه دختر، گوشه سازی سکنج کار شده است. سه فضای گنبد را به گفته اصطخری، جایگاه سه آتش مقدس بوده است. گنبد میانی بر روی یک هشت ضلعی کامل است، اما دو گنبد طرفین آن روی یک شش ضلعی محاط در مربع ساخته شده است و اصطلاحاً به آن گنبد کمبیزه نیز گفته می شود. نکته مهم دیگر ساختن خیشخان (باد پروا یا باد پیچ) است که برای جریان یافتن هوا در داخل دیوار ها ساخته شده است.

از همین روش در شرق خراسان در گناباد نیز بهره گیری شده است. در جلوی آتشکده چشمه خودجوشی وجود دارد. این بنا نشان می دهد که ساخت این گونه بناهای پیشرفته، در ابتدای کار خود نبوده و خیلی پیشتر از این روش ها معمول بوده است.

در رابطه با این مطالب می توان اظهار داشت که پروفسور هوگی پس از مطالعاتی که بر روی کاخ های ایرانی انجام داده اعلام نموده که این بنا احتمالاً کاخ بوده است، اما در متون قدیمی ایران هیچ گاه به این مسئله اشاره نشده است و هرگاه از این بنا یاد شده آن را به اسم آتشکده خوانده اند. علاوه بر آن گنبد های این بنا را مقدم بر گنبد قلعه دختر دانسته است اما در برخی منابع دیگر با عکس این مسئله مواجه هستیم، آنچه واضح است این که تاریخ دقیق ساخت هیچ یک از این بنا ها مشخص نیست، بلکه مورخین تنها به این نکته دست یافته اند که احتمالاً هر دو این بنا ها در دوره اردشیر بابکان احداث شده اند. در مورد فضای گنبد خانه ها به زمینه هشت ضلعی و شش ضلعی اشاره شده اما در بقایای بنای مذکور و نقشه های تهیه شده از آن هیچ اثری از هشت ضلعی یا شش ضلعی دیده نمی شود، پلان ها و بقایای بنا همگی به زمینه مربع در گنبدخانه تأکید دارند.

پیشینه فیروز آباد و قلعه دختر

شهری که امروزه فیروزآباد نامیده می‌شود در گذشته، گور نام داشته‌است. براساس منابع تاریخی معتبر، شهر گور یا جور یا اردشیر خره را اردشیر بابکان ساخت و آن را تختگاه خود قرار داد. پس از مرگ اردشیر به سال ۲۴۱ میلادی، الگوی ساختمانی این شهر که دایره‌ای شکل بوده مورد تقلید فراوان واقع گردیده و تا سده‌های میانه، نزدیک به چهار صد شهر بدین صورت ساخته شد و حتی شهری با اهمیت همچون دارابگرد با این سبک و سیاق بنا گردید که بقایای آن تاکنون برجای مانده‌ است.

ابن بلخی که یک هزار سال قبل فارسنامه را تالیف کرده‌است می‌نویسد: فیروزآباد که قدیم آن را گور می‌نامیدند به روزگار کیانیان شهر بزرگی بوده و حصاری عظیم داشت. اسکندر ذوالقرنین چون به پارس حمله کرد چندان که کوشید نتوانست به حصار شهر گور رخنه کند لذا جهت رودی را که از سر کوه می‌آمد، به طرف شهر برگرداند و در شهر جاری ساخت تا آن که تمام شهر گور درآب غرق شد.

فیروزآباد نسبت به زمین‌های اطرافش در گودی واقع شده‌است لذا باآب رودخانه‌ای که اسکندر درشهر جاری ساخت، این شهر به یک دریاچه تبدیل شد واین دریاچه قرن‌ها باقی بود تا این که اردشیر با تمهیداتی آب دریاچه را تخلیه کرد و شهر جدیدی به جای شهر گور بنا نهاد و نام آن را اردشیر خوره نامید. اردشیر خوره در زمان حمله اعراب به ایران ویران شد تازمانی که عضدالدوله دیلمی (گیلانی) برخلفای عرب تسلط پیدا کرد و به آبادانی ویرانه‌های اعراب همت گماشت. این شهر از آن به بعد فیروزآباد نامیده شد. شاید بیش از ۷۰درصد ساکنان شهرستان فیروزآبادرا ترک زبانان تشکیل بدهند که همان عشایر هستند که در این شهر ساکن شده‌اند.این شهرستان دارای موقعیت جغرافیایی بسیار خوبی می‌باشداما به علت بی توجهی از محرومیت در تمام زمینه هارنج می‌برد در صورتی که دارای پتا نسیلهای بسیار بالایی نسبت به دیگر شهرستانهای استان وحتی کشور می‌باشد. و به همین دلیل اکثر فیروزآبادی‌های اصیل و فارس زبان به شهر‌های بزرگتری چون شیراز مهاجرت کردند و همچنان در حال مهاجرت هستند.

وجه تسمیه این قلعه به سبب انتساب آن به الهه آناهیتا، خدای آبهای زیر زمینی و پاکیها… بوده که در فرهنگ ما ایرانیان به صورت یک دختر نجیب و معصوم تصور شده است.و بر اساس اینکه دست نیافتنی و صعب العبور بوده است در باور مردم و به مرور زمان به قلعه دختر معروف شده است. ولی در کتابهای تاریخی و سفرنامه هایی از آن به نام دژ «دن بلا»‌ و «دان دلا» نام برده شده است. متاسفانه قلعه بر اثر فرسایش تخریب شده و تنها دیوارها و اتاقهای فرو ریخته دژ و در قسمت شرقی باقی مانده است.

 قلعه پسر یا قلعه کر نیز در کوه مقابل قلعه دختر قرار دارد که در حال حاضر تخریب  شده است.

بنای این دژ همزمان با احداث شهر بیشاپور بوده و متشکل از دو قسمت مجزا می باشد. بخش اصلی این دژ در بالاترین قسمت کوه احداث شده و متشکل از یکسری اتاق به همراه یک حیاط است که در وسط ساختمان قرار دارد. قسمت دوم شامل بخشهایی است که بر دامنه کوه احداث گردیده و حالت شیب داری داردکه عمدتا شامل دیوارهای بلند حفاظتی با برجهای مدوری در طرفین خود می باشد.بر روی بدنه های بیرونی این دژ به منظور ایجاد دید برای نگهبانان، تیرکش های متعددی احداث نموده اند که شکل کلی آنها به صورت دریچه هایی است مستطیل شکل که در قسمت بالای خود دارای طاق هلالی شکل می باشند.بیشاپور شهری است که در دشت قرار گرفته و به همین علت دارای آسیب پذیری دفاعی می باشد و بهترین نقطه تدافعی برای اهالی این استراحت گاه سلطنتی دژی است که بالاترین نقطه تدافعی شهر باشد.

جهت جستجو سریع موضوع مقاله ، پرسشنامه ، پاورپوینت و گزارش کارآموزی می توانید از قسمت بالا سمت راست جستجو پیشرفته اقدام نمایید.

همچنین جهت سفارش تایپ ، تبدیل فایل پی دی اف (Pdf) به ورد (Word) ، ساخت پاورپوینت ، ویرایش پایان نامه و مقاله با ما در تماس باشید.